Schizocarphus nervosus

*Schizocarphus nervosus*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Schizocarphus
Gatunek	Schizocarphus nervosus
	Nazwa systematyczna
	Schizocarphus nervosus (Burchell) Merwe; Fl. Pl. South Africa 23: t. 904 (1943)
Synonimy
	Ornithogalum nervosum Burch.; Scilla rigidifolia var. nervosa (Burch.) Baker; Scilla nervosa (Burch.) J.P.Jessop;
	Ornithogalum nervosum Burch.; Scilla rigidifolia var. nervosa (Burch.) Baker; Scilla nervosa (Burch.) J.P.Jessop;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Schizocarphus nervosus (Burch.) Merwe – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Schizocarphus Merwe z rodziny szparagowatych. Występuje w południowej Afryce, od Angoli, Zambii i Tanzanii do RPA^[3]. Roślina bardzo trująca, stosowana w celach leczniczych^[4].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów σχίζειν (schizein – rozdzielony) i καρπός (karpos – owoc)^[5] i odnosi się do pękania owocu na dwie części z jednonasiennego owocolistka^[6]. Epitet gatunkowy po łacinie oznacza unerwiony^[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnia, roślina zielna^[5], o wysokości do 40 cm, tworząca kępy^[6].

Pęd: Jajowata lub gruszkowata, podziemna cebula o średnicy od 20 do 50 (rzadko 80) cm, z ciemnobrązową lub kasztanową, papierzastą lub skórzasto-włóknistą okrywą, niekiedy tworzącą włóknisty kołnierz wokół pędu wierzchołkowego^[5].

Liście: Rośliny tworzą od 3 do 8 (rzadziej 12) zwartych i włókniście prążkowanych liści o długości 10–30 (–40) cm, od równowąskich do lancetowatych i często skręconych do prawie igłowatych i kanalikowatych, nagich lub częściej pokrytych sztywnymi włoskami po obu stronach, jasnozielonych i niekiedy nabiegłych czerwonawo u nasady, o brzegach zgrubiałych i chrząstkowatych, nagich lub owłosionych^[5].

Kwiaty: Zebrane w gęste, jajowate do cylindrycznego lub stożkowatego grono o długości 5–45 cm i średnicy 2,5–21 cm, wyrastające na wzniesionym lub częściej odgiętym u nasady głąbiku, prążkowano-owłosionym na całej długości lub jedynie u nasady, rzadziej nagim. Przysadki lancetowato-zwężone do szydłowatych, błoniaste, o długości 2–11 mm i szerokości 0,2–0,5 mm, niekiedy owłosione u nasady. Szypułki łukowato zgięte, o długości najczęściej od 1 do 5 cm, owłosione lub rzadziej nagie. Listki okwiatu białe z zielonym wierzchołkowym guzkiem lub zgrubiałą, zieloną żyłką główną odosiowo, zrośnięte u nasady na długości ok. 0,5 mm, powyżej rozwarte lub lekko zgięte do dołu, odwrotnie jajowate, kapturkowato zakończone, o długości 3–5 mm i szerokości 1–2 mm. Nitki pręcików wolne lub zrośnięte u nasady na długości do 0,5 mm, szydłowate, o długości 2,5–4 mm, białe. Pylniki o długości ok. 1,2–1,5 mm, niebieskawozielone. Zalążnia kulistawa, brodawkowata, ścieśniona u nasady i krótko szypułkowata, głęboko trójklapowana do nawet sześcioklapowanej, zielona lub ciemnoniebieskawozielona, o średnicy 1,5 mm. Szyjka słupka biała, o długości 1,5–3 mm^[5].

Owoce: Kulistawe lub wklęsło-kulistawe torebki głęboko trójklapowane, niemal siedzące lub krótko szypułkowate, gładkie lub nieznacznie brodawkowate, o długości 2,5–4 mm i szerokości 3–5 mm, zawierające eliptyczne, ciemnobrązowe nasiona^[5].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Geofity cebulowe, kwitną w porze deszczowej, od listopada do grudnia, rzadziej od września do lutego^[5].

Siedlisko: Kamieniste lub podmokłe, otwarte sawanny, na wysokości do 2 000 m n.p.m.^[5]

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 40 (x=10, paleotetraploid)^[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Należy do monotypowego rodzaju Schizocarphus w podplemieniu Massoniinae, w plemieniu Hyacintheae z podrodziny Scilloideae w rodzinie szparagowatych Asparagaceae^[7]. Stanowi klad siostrzany dla podrodzaju Ledebouria w rodzaju cebulica^[5].; Występujące u tego gatunku zróżnicowanie w budowie liści oraz pędów nadziemnych powodowało opisywanie tego gatunku pod różnymi nazwami, głównie w ramach rodzaju cebulica^[5].

Synonimy nomenklaturowe^[3]

Ornithogalum nervosum Burch., Trav. S. Africa 1: 537 (1822)
Scilla rigidifolia var. nervosa (Burch.) Baker, J. Linn. Soc., Bot. 13: 242 (1873)
Scilla nervosa (Burch.) J.P.Jessop, J. S. African Bot. 36: 243 (1970)

Synonimy taksonomiczne^[3]

Drimia dregeana Kunth, Enum. Pl. 4: 340 (1843)
Scilla rigidifolia Kunth, Enum. Pl. 4: 330 (1843)
Scilla pallidiflora Baker, Refug. Bot. 3: t. 179 (1870)
Scilla versicolor Baker, Refug. Bot. 5: t. 305 (1871), nom. illeg.
Scilla gerrardii Baker, J. Linn. Soc., Bot. 13: 237 (1873)
Scilla hispidula Baker, Trans. Linn. Soc. London, Bot. 1: 248 (1878)
Urginea bragae Engl., Pflanzenw. Ost-Afrikas, C: 142 (1895)
Scilla rigidifolia var. gerrardii (Baker) Baker in W.H.Harvey & auct. suc. (eds.), Fl. Cap. 6: 481 (1897)
Scilla setifera Baker in D.Oliver & auct. suc. (eds.), Fl. Trop. Afr. 7: 549 (1898)
Scilla pubescens Baker, Bull. Herb. Boissier, sér. 2, 1: 853 (1901)
Scilla eriospermoides Engl. & Gilg in O.Warburg (ed.), Kunene-Sambesi Exped.: 195 (1903)
Scilla rigidifolia var. acerosa van der Merwe, Fl. Pl. South Africa 21: t. 821 (1941)
Schizocarphus acerosus (van der Merwe) van der Merwe, Fl. Pl. South Africa 23: t. 904 (1943)
Schizocarphus gerrardii (Baker) van der Merwe, Fl. Pl. South Africa 23: t. 906 (1943)
Schizocarphus rigidifolius (Kunth) van der Merwe, Fl. Pl. South Africa 23: t. 905 (1943)
Scilla bakeriana Poelln., Ber. Deutsch. Bot. Ges. 61: 209 (1944)
Schizocarphus hispidulus (Baker) Speta, Phyton (Horn) 38: 120 (1998)
Schizocarphus setifer (Baker) Speta, Phyton (Horn) 38: 120 (1998)

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny lecznicze: Roślina bardzo trująca dla ssaków. Cebule tradycyjnie stosowane w południowej Afryce do leczenia chorób reumatycznych, w szczególności do leczenia bólu w gorączce reumatycznej, a także jako środek przeczyszczający dla dzieci. Przypisuje się im działanie zwiększające płodność u kobiet oraz działanie przeciwnowotworowe^[4]. Ludy Xhosa podają noworodkom wywar z korzeni w celu wydalenia smółki. W tym samym celu wywar podawany jest nowo urodzonym cielętom. Wywar ten stosowany jest również w postaci lewatywy u cieląt i kóz jako środek przeciwrobaczy^[6]. Zulusi podają wywar z cebul tej rośliny w postaci lewatywy do leczenia kolki oraz stanów lękowych u dzieci^[6].

Cebule zawierają flawanony typu chromanowego i stylbenoidy (resweratrol i rapontygenina)^[8]. Ekstrakt wodny z cebuli wykazuje działanie genotoksyczne i cytotoksyczne (przez wywołanie apoptozy i stresu oksydacyjnego) na komórki wątroby^[9]. Ekstrakt ten wykazuje także działanie przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne (przeciwko gronkowcowi złocistemu i pałeczce zapalenia płuc) i dwukrotnie silniejsze działanie przeciwgrzybicze przeciwko bielnikowi białemu (Candida albicans)^[10].

Rośliny ozdobne: Roślina uprawiana w ogrodach skalnych, a także jako doniczkowa. Wymaga stanowiska nasłonecznionego lub półcienistego, dobrze przepuszczalnej gleby wzbogaconej kompostem. Kępy cebul należy rozdzielać, gdy roślina jest w stanie spoczynku. Cebule powinny być sadzone tak, aby przynajmniej dwie trzecie do połowy wystawały ponad ziemię. Jest to gatunek dość odporny na suszę i wymaga umiarkowanej ilości wody, ale po zżółknięciu liści należy wstrzymać podlewanie^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-24]. (ang.).
↑ ^a ^b Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 3356. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J.C. Manning. Systematics of the sub-Saharan African squills: The genera Merwilla, Pseudoprospero, Schizocarphus and Schizocarphus (Hyacinthaceae: Scilloideae). „South African Journal of Botany”. 125, s. 411–426, 2019-09. DOI: 10.1016/j.sajb.2019.08.011.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.S. Mothogoane: PlantZAfrica: Schizocarphus nervosus. South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2021-03-24].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-24]. (ang.).
↑ Vuyisile Bangani, Neil R. Crouch, Dulcie A. Mulholland. Homoisoflavanones and stilbenoids from Scilla nervosa. „Phytochemistry”. 51 (7), s. 947–951, 1999-08. DOI: 10.1016/S0031-9422(99)00155-7.
↑ Prishania Pillay, Alisa Phulukdaree, Anil A. Chuturgoon, Karen Du Toit i inni. The cytotoxic effects of Scilla nervosa (Burch.) Jessop (Hyacinthaceae) aqueous extract on cultured HepG2 cells. „Journal of Ethnopharmacology”. 145 (1), s. 200–204, 2013-01. DOI: 10.1016/j.jep.2012.10.053.
↑ Karen Du Toit, Audrey Kweyama, Johannes Bodenstein. Anti-inflammatory and antimicrobial profiles of Scilla nervosa (Burch.) Jessop (Hyacinthaceae). „South African Journal of Science”. 107 (5/6), s. 5 pages, 2011-05-03. DOI: 10.4102/sajs.v107i5/6.259.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-24]. (ang.).

[crc-4] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012, s. 3356. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).

[rev-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J.C. Manning. Systematics of the sub-Saharan African squills: The genera Merwilla, Pseudoprospero, Schizocarphus and Schizocarphus (Hyacinthaceae: Scilloideae). „South African Journal of Botany”. 125, s. 411–426, 2019-09. DOI: 10.1016/j.sajb.2019.08.011.

[pza-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f M.S. Mothogoane: PlantZAfrica: Schizocarphus nervosus. South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2021-03-24].

[grin-7] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-24]. (ang.).

[med-8] Vuyisile Bangani, Neil R. Crouch, Dulcie A. Mulholland. Homoisoflavanones and stilbenoids from Scilla nervosa. „Phytochemistry”. 51 (7), s. 947–951, 1999-08. DOI: 10.1016/S0031-9422(99)00155-7.

[med2-9] Prishania Pillay, Alisa Phulukdaree, Anil A. Chuturgoon, Karen Du Toit i inni. The cytotoxic effects of Scilla nervosa (Burch.) Jessop (Hyacinthaceae) aqueous extract on cultured HepG2 cells. „Journal of Ethnopharmacology”. 145 (1), s. 200–204, 2013-01. DOI: 10.1016/j.jep.2012.10.053.

[med3-10] Karen Du Toit, Audrey Kweyama, Johannes Bodenstein. Anti-inflammatory and antimicrobial profiles of Scilla nervosa (Burch.) Jessop (Hyacinthaceae). „South African Journal of Science”. 107 (5/6), s. 5 pages, 2011-05-03. DOI: 10.4102/sajs.v107i5/6.259.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]