Wojna trzynastoletnia: Różnice pomiędzy wersjami

Wojna trzynastoletnia
	; {{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Pomorze Gdańskie, Morze Bałtyckie
Przyczyna	Podpisanie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji
Wynik	Zwycięstwo Polski
Strony konfliktu
Zakon krzyżacki; czasowo:; Dania; Zakon kawalerów mieczowych; Amsterdam	Królestwo Polskie
Dowódcy
Bernard Szumborski, Henryk VI Reuss von Plauen, Ludwig von Erlichshausen, Fritz Raweneck, Kaspar Nostyc	Piotr Dunin, Ulryk Czerwonka, Jan Bażyński, Jan Taszka Koniecpolski, Andrzej Tęczyński, Maciej Hagen
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|}
	[[commons:{{{commons}}}\|Multimedia w Wikimedia Commons]]

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 00:10, 19 sie 2011

Wojna trzynastoletnia (1454-1466) – wojna między zakonem krzyżackim a Polską, zakończona II pokojem toruńskim.

Przyczyny wybuchu wojny

Po wielkiej wojnie zakończonej Pokojem toruńskim w 1411 roku, Zakon krzyżacki dotknął wewnętrzny kryzys. Wyzyskiwana szlachta i miasta Państwa zakonnego coraz częściej były wrogo nastawiona do Krzyżaków, co znalazło to swój wyraz w zorganizowaniu się w utworzonym w 1440 roku Związku Pruskim, który skupiał miasta pruskie, m.in. Gdańsk, Toruń, Chełmno i część rycerstwa (szczególnie Ziemi chełmińskiej). Działalność Związku dążyła do uzyskania praw, które były powszechne w sąsiednich państwach, w związku z czym skierowana była przeciw monopolowi gospodarczemu i politycznemu Krzyżaków. Zakon nie był w stanie poradzić sobie ze wzrastającą w siłę organizacją, toteż odwoływał się nawet do papieża, który nałożył na Związek ekskomunikę oraz do cesarza, który w grudniu 1453 roku rozkazał rozwiązać Związek Pruski, nałożył na niego kary finansowe i skazał na śmierć 300 jego członków. Nie przeszkodziło to jednak w znacznym stopniu w kolejnych działaniach antykrzyżackich podjętych przez Związek Pruski. Ich kulminacją był wybuch powstania 4 lutego 1454 roku atakiem na zamek krzyżacki w Toruniu, a następnie na Wielki Młyn w Gdańsku i zwrócenie się do panującego wówczas w Polsce Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o włączenie Prus do Korony Polskiej. W odpowiedzi 22 lutego 1454 roku król wypowiedział Zakonowi wojnę, a 6 marca 1454 król podpisał akt inkorporacji Prus. W tym samym czasie pozostałe miasta pruskie doprowadziły do opanowania prawie całych Prus i w rękach Zakonu pozostały jedynie Malbork, Chojnice i Sztum.

I etap wojny (1454 - jesień 1455)

Te śmiałe posunięcia nie odzwierciedlały jednak faktycznej siły Polski, która przeżywała wówczas kryzys władzy królewskiej. Niesforna szlachta zwołana pod Cerekwicę zażądała od władcy nadania przywilejów. Dotyczyć miały one m.in. niemożności podejmowania decyzji o zwołaniu pospolitego ruszenia przez króla oraz podniesienia podatków bez wcześniejszej zgody zjazdów ziemskich. Kazimierz zmuszony był ugiąć się pod prośbami szlachty, która groziła, że nie przystąpi do wojny (przywileje cerekwickie dotyczyły jednak tylko Wielkopolan). Po satysfakcjonujących dla szlachty decyzjach królewskich, ruszyła ona na twierdzę Chojnice (należącą do Krzyżaków). Bitwa pod Chojnicami stanowiła klęskę wojsk polskich (mimo ich liczebnej przewagi) i pokazywała wyższość zaciężnych wojsk zakonnych nad rycerstwem polskim. Kończył się pewien okres w wojskowości Polski – potrzebne były reformy armii, na które władca nie miał pieniędzy.

II etap wojny (1455-1458)

Potrzebne pieniądze król uzyskał dzięki pomocy bogatych miast pruskich (m.in. Gdańska, Torunia). Co prawda, po dotychczasowych klęskach wojsk polskich spora część Prus uprzedziła się do Korony, jednak w tym momencie nie było odwrotu. Wspomnianym wysiłkiem finansowym, król zdołał opłacić armię zaciężną. Jednak pierwsza znacząca bitwa rozegrała się na morzu w pobliżu Bornholmu – w 1457 flotylla duńska (wspierająca Krzyżaków) została rozbita przez gdańskich kaprów. Już rok później (1457) Polacy uzyskali Malbork od zaciężnych wojsk czeskich walczących po stronie Zakonu w zamian za żołd, z którym Krzyżacy zalegali. Co prawda miasto utracono bardzo szybko, bo już 28 września, jednak zamek pozostał w ręku wiernego Polsce Ulryka Czerwonki. 2 października 1458 roku zawarto 9-miesięczny rozejm.

III etap wojny (lipiec 1459 - wrzesień 1463)

Polacy w 1460 roku odzyskali miasto Malbork. W 1462 roku Krzyżacy przeprowadzili wielką ofensywą i zamki Welawa, Bartoszyce, Frydląd, Kętrzyn, Golub i po długim oblężeniu Brodnicę. Polacy w połowie 1462 roku posiadali już tylko Żuławy z Gdańskiem, Elbląg, Frombork, połowę Ziemi chełmińskiej, południowe Pomorze i Nidzicę. W efekcie tych porażek król Kazimierz zerwał ostatecznie z koncepcją wykorzystywania pospolitego ruszenia i mianował nowego wodza burgrabiego krakowskiego Piotra Dunina. Przeprowadził on od strony morza desant na Sambię, a następnie odblokował oblężony Frombork i przez Gdańsk ruszył w kierunku Pucka gdzie pod Świecinem 17 września 1462 roku pokonał w bitwie przeważające siły krzyżackie. Bitwa pod Świecinem (1462), w której zaciężną już armią polską dowodził Piotr Dunin zakończyła się zwycięstwem strony polskiej i uważana jest przez historyków za punkt zwrotny w działaniach wojny trzynastoletniej.

IV etap wojny - ofensywa polska (1463-1466)

W lipcu 1463 r. Dunin rozpoczął oblężenie Gniewu, którego załoga utrudniała komunikację Królestwa z Gdańskiem. Na odsiecz oblężonym ruszyli Krzyżacy czego efektem była, również wygrana dla Polski Bitwa na Zalewie Wiślanym, w której 15 września 1463 roku połączone floty Gdańska i Elbląga rozbiły flotę krzyżacką. Bitwa ta stanowiła dla Zakonu gwóźdź do trumny. Polacy uzyskali olbrzymią przewagę w działaniach lądowych, oraz absolutną dominację w żegludze wiślanej i bałtyckiej. 1 stycznia 1464 roku poddał się Gniew i połączenie Krzyżaków z zachodem zostało przerwane. 13 grudnia 1463 roku dowódca krzyżacki Bernard Szymborski zdradził Krzyżaków i wszedł w porozumienie z królem. 18 marca 1464 roku uznał zwierzchnictwo polskie biskup warmiński Paweł Legendorf. W tym czasie Piotr Dunin zdobył na Pomorzu m.in. Puck, Nowe, Starogard i 21 września 1466 roku w obecności króla zdobył Chojnice, pod którymi wojna się rozpoczęła.

Zakończenie wojny i II pokój toruński

Od roku 1464 trwały przerywane co jakiś czas rokowania, zakończone podpisaniem w 1466 II pokoju toruńskiego. Po raz kolejny wyniki rokowań nie odzwierciedlały faktycznej dominacji Polaków nad Krzyżakami, jednakże wystarczyło to do wyeliminowania Zakonu z grupy liczących się w ówczesnej Europie potęg. Polska zaś wchodziła powoli w swój złoty wiek. Poniżej przedstawione są najważniejsze postanowienia II pokoju toruńskiego:

państwo zakonne ze stolicą w Królewcu stało się lennem Polski, zaś każdy wielki mistrz zobowiązany był do składania władcy polskiemu hołdu
Polska odzyskała (po 158 latach) Pomorze Gdańskie z Gdańskiem (dokładniej Prusy Królewskie)
do Polski wróciła ziemia chełmińska z Toruniem
Krzyżacy zrzekają się ziemi michałowskiej, biskupstwa warmińskiego i biskupstwa chełmińskiego
Polska uzyskała Malbork, Sztum, Elbląg, Dzierzgoń oraz Warmię
zostało utworzone dominium warmińskie. Były to ziemie biskupstwa warmińskiego podlegającego wcześniej Zakonowi. W efekcie doszło zresztą z czasem do sekularyzacji pozostałych Prus Zakonnych.
Krzyżacy zachowują biskupstwo sambijskie i biskupstwo pomezańskie.

Pokój ten nie został uznany przez papieża oraz cesarza (warto podkreślić, że były to formalnie władze zwierzchnie Zakonu), co pomniejszało jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Jednakże na II Pokoju toruńskim widniał podpis legata papieskiego biskupa lewantyńskiego Rudolfa. Nowe ziemie podzielono na trzy województwa: chełmińskie, pomorskie i elbląskie (później malborskie). W 1469 wprowadzono sądy grodzkie i ziemskie upodabniając ustrój Prus do Korony.

Finansowanie wojny

Ocenia się, że po stronie polskiej wojnę sfinansowały w równych częściach po pół miliona dukatów: Gdańsk, Związek Pruski, król Kazimierz Jagiellończyk, społeczeństwo Królestwa (głównie Wielkopolska, mniejsze Małopolska).

Zobacz też

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

Marian Biskup, Wojna trzynastoletnia, Gdańsk 1965

Szablon:Bibliografia stop

Linki zewnętrzne

@@ Linia 28: / Linia 28: @@
 Po [[wielka wojna|wielkiej wojnie]] zakończonej [[Pokój toruński 1411|Pokojem toruńskim]] w 1411 roku, Zakon krzyżacki dotknął wewnętrzny kryzys. Wyzyskiwana szlachta i miasta Państwa zakonnego coraz częściej były wrogo nastawiona do Krzyżaków, co znalazło to swój wyraz w zorganizowaniu się w utworzonym w 1440 roku [[Związek Pruski|Związku Pruskim]], który skupiał miasta pruskie, m.in. [[Gdańsk]], [[Toruń]], [[Chełmno]] i część rycerstwa (szczególnie Ziemi chełmińskiej). Działalność Związku dążyła do uzyskania praw, które były powszechne w sąsiednich państwach, w związku z czym skierowana była przeciw monopolowi gospodarczemu i politycznemu [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]]. Zakon nie był w stanie poradzić sobie ze wzrastającą w siłę organizacją, toteż odwoływał się nawet do papieża, który nałożył na Związek [[ekskomunika|ekskomunikę]] oraz do cesarza, który w grudniu 1453 roku rozkazał rozwiązać Związek Pruski, nałożył na niego kary finansowe i skazał na śmierć 300 jego członków. Nie przeszkodziło to jednak w znacznym stopniu w kolejnych działaniach antykrzyżackich podjętych przez Związek Pruski. Ich kulminacją był wybuch powstania [[4 lutego]] [[1454]] roku atakiem na [[zamek krzyżacki w Toruniu]], a następnie na [[Wielki Młyn w Gdańsku]] i zwrócenie się do panującego wówczas w Polsce [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]] z prośbą o włączenie [[Prusy (kraina historyczna)|Prus]] do Korony Polskiej. W odpowiedzi 22 lutego 1454 roku król wypowiedział Zakonowi wojnę, a [[6 marca]] [[1454]] król podpisał akt [[inkorporacja|inkorporacji]] Prus. W tym samym czasie pozostałe miasta pruskie doprowadziły do opanowania prawie całych Prus i w rękach Zakonu pozostały jedynie Malbork, Chojnice i Sztum.
-===Początek wojny===
+=== I etap wojny (1454 - jesień 1455)===
 Te śmiałe posunięcia nie odzwierciedlały jednak faktycznej siły Polski, która przeżywała wówczas kryzys władzy królewskiej. Niesforna szlachta zwołana pod Cerekwicę zażądała od władcy nadania przywilejów. Dotyczyć miały one m.in. niemożności podejmowania decyzji o zwołaniu pospolitego ruszenia przez króla oraz podniesienia podatków bez wcześniejszej zgody zjazdów ziemskich. Kazimierz zmuszony był ugiąć się pod prośbami szlachty, która groziła, że nie przystąpi do wojny (przywileje cerekwickie dotyczyły jednak tylko Wielkopolan). Po satysfakcjonujących dla szlachty decyzjach królewskich, ruszyła ona na twierdzę [[Chojnice]] (należącą do Krzyżaków). [[Bitwa pod Chojnicami]] stanowiła klęskę wojsk polskich (mimo ich liczebnej przewagi) i pokazywała wyższość zaciężnych wojsk zakonnych nad rycerstwem polskim. Kończył się pewien okres w wojskowości Polski – potrzebne były reformy armii, na które władca nie miał pieniędzy.
+=== II etap wojny (1455-1458) ===
-===Kolejne etapy konfliktu===
-Potrzebne pieniądze król uzyskał dzięki pomocy bogatych miast pruskich (m.in. [[Gdańsk]]a, [[Toruń|Torunia]]). Co prawda, po dotychczasowych klęskach wojsk polskich spora część Prus uprzedziła się do Korony, jednak w tym momencie nie było odwrotu. Wspomnianym wysiłkiem finansowym, król zdołał opłacić armię zaciężną. Jednak pierwsza znacząca bitwa rozegrała się na morzu w pobliżu [[Bornholm]]u – w [[1457]] flotylla [[Dania|duńska]] (wspierająca Krzyżaków) została rozbita przez gdańskich kaprów. Już rok później ([[1457]]) Polacy uzyskali [[Malbork]] od zaciężnych wojsk czeskich walczących po stronie Zakonu w zamian za żołd, z którym Krzyżacy zalegali. Co prawda miasto utracono bardzo szybko, bo już [[28 września]], jednak zamek pozostał w ręku wiernego Polsce [[Ulryk Czerwonka|Ulryka Czerwonki]].
+Potrzebne pieniądze król uzyskał dzięki pomocy bogatych miast pruskich (m.in. [[Gdańsk]]a, [[Toruń|Torunia]]). Co prawda, po dotychczasowych klęskach wojsk polskich spora część Prus uprzedziła się do Korony, jednak w tym momencie nie było odwrotu. Wspomnianym wysiłkiem finansowym, król zdołał opłacić armię zaciężną. Jednak pierwsza znacząca bitwa rozegrała się na morzu w pobliżu [[Bornholm]]u – w [[1457]] flotylla [[Dania|duńska]] (wspierająca Krzyżaków) została rozbita przez gdańskich kaprów. Już rok później ([[1457]]) Polacy uzyskali [[Malbork]] od zaciężnych wojsk czeskich walczących po stronie Zakonu w zamian za żołd, z którym Krzyżacy zalegali. Co prawda miasto utracono bardzo szybko, bo już [[28 września]], jednak zamek pozostał w ręku wiernego Polsce [[Ulryk Czerwonka|Ulryka Czerwonki]]. 2 października 1458 roku zawarto 9-miesięczny rozejm.
+=== III etap wojny (lipiec 1459 - wrzesień 1463) ===
-[[Bitwa pod Świecinem]] ([[1462]]), w której zaciężną już armią polską dowodził [[Piotr Dunin]] zakończyła się zwycięstwem strony polskiej i uważana jest przez historyków za punkt zwrotny w działaniach wojny trzynastoletniej. Ostatnią większą bitwą, również wygraną dla Polski była [[Bitwa na Zalewie Wiślanym]] ([[1463]]), w której połączone floty [[Gdańsk]]a i [[Elbląg]]a rozbiły flotę krzyżacką. Bitwa ta stanowiła dla Zakonu gwóźdź do trumny. Polacy uzyskali olbrzymią przewagę w działaniach lądowych, oraz absolutną dominację w żegludze wiślanej i bałtyckiej. Głównym powodem klęski Zakonu były nie tyle przegrane bitwy, co ruina finansowa.
+Polacy w 1460 roku odzyskali miasto Malbork. W 1462 roku Krzyżacy przeprowadzili wielką ofensywą i zamki Welawa, Bartoszyce, Frydląd, Kętrzyn, Golub i po długim oblężeniu Brodnicę. Polacy w połowie 1462 roku posiadali już tylko Żuławy z Gdańskiem, Elbląg, Frombork, połowę Ziemi chełmińskiej, południowe Pomorze i Nidzicę. W efekcie tych porażek król Kazimierz zerwał ostatecznie z koncepcją wykorzystywania pospolitego ruszenia i mianował nowego wodza burgrabiego krakowskiego Piotra Dunina. Przeprowadził on od strony morza desant na Sambię, a następnie odblokował oblężony Frombork i przez Gdańsk ruszył w kierunku Pucka gdzie pod Świecinem 17 września 1462 roku pokonał w bitwie przeważające siły krzyżackie. [[Bitwa pod Świecinem]] ([[1462]]), w której zaciężną już armią polską dowodził [[Piotr Dunin]] zakończyła się zwycięstwem strony polskiej i uważana jest przez historyków za punkt zwrotny w działaniach wojny trzynastoletniej.
+=== IV etap wojny - ofensywa polska (1463-1466) ===
+W lipcu 1463 r. Dunin rozpoczął oblężenie Gniewu, którego załoga utrudniała komunikację Królestwa z Gdańskiem. Na odsiecz oblężonym ruszyli Krzyżacy czego efektem była, również wygrana dla Polski [[Bitwa na Zalewie Wiślanym]], w której 15 września 1463 roku połączone floty [[Gdańsk]]a i [[Elbląg]]a rozbiły flotę krzyżacką. Bitwa ta stanowiła dla Zakonu gwóźdź do trumny. Polacy uzyskali olbrzymią przewagę w działaniach lądowych, oraz absolutną dominację w żegludze wiślanej i bałtyckiej. 1 stycznia 1464 roku poddał się Gniew i połączenie Krzyżaków z zachodem zostało przerwane. 13 grudnia 1463 roku dowódca krzyżacki Bernard Szymborski zdradził Krzyżaków i wszedł w porozumienie z królem. 18 marca 1464 roku uznał zwierzchnictwo polskie biskup warmiński Paweł Legendorf. W tym czasie Piotr Dunin zdobył na Pomorzu m.in. Puck, Nowe, Starogard i 21 września 1466 roku w obecności króla zdobył Chojnice, pod którymi wojna się rozpoczęła.
 ===Zakończenie wojny i II pokój toruński===
-Od roku 1464 trwały rokowania, zakończone podpisaniem w 1466 [[Pokój toruński 1466|II pokoju toruńskiego]]. Po raz kolejny wyniki rokowań nie odzwierciedlały faktycznej dominacji Polaków nad Krzyżakami, jednakże wystarczyło to do wyeliminowania Zakonu z grupy liczących się w ówczesnej Europie potęg. Polska zaś wchodziła powoli w swój złoty wiek. Poniżej przedstawione są najważniejsze postanowienia II pokoju toruńskiego:
+Od roku 1464 trwały przerywane co jakiś czas rokowania, zakończone podpisaniem w 1466 [[Pokój toruński 1466|II pokoju toruńskiego]]. Po raz kolejny wyniki rokowań nie odzwierciedlały faktycznej dominacji Polaków nad Krzyżakami, jednakże wystarczyło to do wyeliminowania Zakonu z grupy liczących się w ówczesnej Europie potęg. Polska zaś wchodziła powoli w swój złoty wiek. Poniżej przedstawione są najważniejsze postanowienia II pokoju toruńskiego:
-*Polska odzyskała (po 158 latach) [[Pomorze Gdańskie]] (dokładniej [[Prusy Królewskie]]), jednakże nie doszło do całkowitej inkorporacji ziemi krzyżackiej do Korony Polskiej
-*do Polski wróciła również [[ziemia chełmińska]] z [[Toruń|Toruniem]]
-*Polska uzyskała [[Malbork]], [[Elbląg]] oraz [[Warmia|Warmię]]
 *państwo zakonne ze stolicą w [[Kaliningrad|Królewcu]] stało się [[lenno|lennem]] Polski, zaś każdy wielki mistrz zobowiązany był do składania władcy polskiemu hołdu
+*Polska odzyskała (po 158 latach) [[Pomorze Gdańskie]] z Gdańskiem (dokładniej [[Prusy Królewskie]])
+*do Polski wróciła [[ziemia chełmińska]] z [[Toruń|Toruniem]]
+*Krzyżacy zrzekają się ziemi michałowskiej, biskupstwa warmińskiego i biskupstwa chełmińskiego
+*Polska uzyskała [[Malbork]], [[Sztum]], [[Elbląg]], [[Dzierzgoń]] oraz [[Warmia|Warmię]]
 *zostało utworzone [[Warmia|dominium warmińskie]]. Były to ziemie biskupstwa warmińskiego podlegającego wcześniej Zakonowi. W efekcie doszło zresztą z czasem do sekularyzacji pozostałych Prus Zakonnych.
+*Krzyżacy zachowują biskupstwo sambijskie i biskupstwo pomezańskie.
+Pokój ten nie został uznany przez [[papież]]a oraz cesarza (warto podkreślić, że były to formalnie władze zwierzchnie Zakonu), co pomniejszało jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Jednakże na II Pokoju toruńskim widniał podpis legata papieskiego biskupa lewantyńskiego Rudolfa. Nowe ziemie podzielono na trzy województwa: chełmińskie, pomorskie i elbląskie (później malborskie). W 1469 wprowadzono sądy grodzkie i ziemskie upodabniając ustrój Prus do Korony.
+== Finansowanie wojny ==
-Pokój ten nie został uznany przez [[papież]]a oraz cesarza (warto podkreślić, że były to formalnie władze zwierzchnie Zakonu), co pomniejszało jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych.
+Ocenia się, że po stronie polskiej wojnę sfinansowały w równych częściach po pół miliona dukatów: Gdańsk, Związek Pruski, król Kazimierz Jagiellończyk, społeczeństwo Królestwa (głównie Wielkopolska, mniejsze Małopolska).
 == Zobacz też ==