Tulczyn: Różnice pomiędzy wersjami

Tulczyn
Herb	flaga Tulczyna↗
Państwo	Ukraina
Obwód	winnicki
Powierzchnia	9,26 km²
Populacja (2012); • liczba ludności	; 15 119
Nr kierunkowy	+380 4335
Kod pocztowy	23600
	Położenie na mapie Ukrainy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:town}
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 21:29, 18 kwi 2013

Tulczyn (ukr. Тульчин) – miasto na Ukrainie, siedziba władz rejonu tulczyńskiego w obwodzie winnickim, nad Sielnicą, dawna polska rezydencja magnacka. Liczba mieszkańców w 2003 roku wynosiła ok. 15 tys. Zakłady odzieżowe, technikum weterynarii, muzeum krajoznawcze.

Historia

W miejscu Tulczyna położony był pierwotnie ruski gród Nesterwar, zbudowany dla obrony przed najazdami tatarskimi. W 1569 roku włączony do Korony Królestwa Polskiego. Leżał wtedy Województwie brasławskim i była to Królewszczyzna. W 1609 roku Zygmunt III Waza nadał dobra tulczyńskie Walentemu Aleksandrowi Kalinowskiemu. W 1638 roku Adam Kalinowski wybudował w Tulczynie dla zakonu dominikanów drewniany kościół klasztor, którą w 1784 roku Szczęsny Potocki zastąpił murowanym. Po Kalinowskich właścicielami byli Czetwertyńscy, w czasach których Kozacy Ostapa Pawluka zdobyli zamek i wymordowali mieszkańców miasta. W 1726 roku właścicielem stał się Franciszek Salezy Potocki, który w 1757 roku rozpoczął tu budowę ogromnego pałacu. Jego syn Stanisław Szczęsny, opuścił Krystynopol i przeniósł siedzibę swojej linii Potockich do Tulczyna. Po II rozbiorze Polski w 1793 roku, włączony do Imperium Rosyjskiego. W latach 20. XIX wieku Tulczyn był jednym z miejsc spotkań dekabrystów. Po Powstaniu listopadowym, władze rosyjskiego wypędziły dominikanów i w 1833 roku zamieniły ich kościół na cerkiew. Potoccy Tulczyn posiadali do 1869 roku, wg innych źródeł co najmniej do 1878 r., w którym umiera Mieczysław Potocki, ponieważ jakoby dopiero jego syn Mikołaj wyprzedaje resztę majątku na Ukrainie. Przed zamienionym w czasach carskich na prawosławną cerkiew kościołem dominikanów ustawiono pomnik konny Aleksandra Suworowa.

W 1919, na fali pogromów antyżydowskich, siły ukraińskie dokonały masakry żydowskiej ludności miasteczka, zabijając 520 osób^[1].

W okresie od 23 lipca 1941 do 15 Marca 1944 Tulczyn był zajęty przez wojska rumuńskie.

Pałac w Tulczynie

Jesienią 1781 roku Szczęsny Potocki polecił zbudować w Tulczynie, według projektu Lacroix, pałac który stał się centrum jego kresowego latyfundium po jego wyprowadzce z Krystynopola. Był to jeden z największych pałaców magnackich na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, posiadający 17 osiową elewację o długości 68 metrów. Częściowo zachowany pałac jest przykładem polskiej architektury klasycystycznej i charakterystycznego dla niej typu palladiańskiego. Pałac flankowały dwie oficyny o długości ok. 80 m. Elewacja ogrodowa pałacu przypomina północną elewację pałacu w Łazienkach. Fasadę ozdabiał złoty napis w języku polskim: "BY ZAWSZE WOLNYCH Y CNOTLIWYCH BYŁ MIESZKANIEM ROKU 1782 WYSTAWIONY". W dniu 17 maja 1787 roku w pałacu zatrzymał się król Stanisław August Poniatowski na cześć którego wydano obiad na 150 osób. W pałacu było 100 sal, cenna biblioteka z dokumentami sięgającymi XIV i XV wieku, bogata kolekcja gobelinów i obrazów w tym m.in. Tycjan, Rembrandt, Rafael, Rubens, Van Dyck, Teniers. Park otaczający rezydencję założono w 1793 roku wg projektu Piotra Lenreau i nazywany był Chorosza od francuskiego La Roche. Fronton pałacu łączył się widokową aleją z położonym w odległości 200 metrów kościołem zakonu dominikanów (aleja obecnie jest zabudowana)^[2]. Na terenie pałacu tuż przed wizytą króla wybudowano też teatr. W 1792 roku pałac stanowił główny ośrodek konfederacji targowickiej. Od 1804 roku do końca życia w pałacu mieszkał Stanisław Trembecki. Po śmieci Stanisława Szczęsnego Potockiego w 1809 roku rozpoczął się upadek rezydencji, która znalazła się w ręku jego trzeciej żony Zofii z Glavanich Czelicze (Pięknej Bitynki), a potem jego syna Mieczysława. W 1843 roku pałac odwiedził Józef Ignacy Kraszewski. W 1869 roku Mieczysław Potocki sprzedał Tulczyn swojej krewnej Marii Potockiej, żonie Rosjanina Sergiusza Stroganowa, który sprzedał go Piotrowi Oldenburskiemu, a ten sprzedał go państwu rosyjskiemu. Od 1892 roku mieściło się w nim kasyno oficerskie. W 1928 roku spłonęło górne piętro pałacu.

Zabytki

Pałac Potockich, klasycystyczny
Kościół dominikanów (obecnie cerkiew)
Klasztor dominikanów (obecnie szkoła muzyczna)
Kościół katolicki pw. św. Stanisława Kostki, neogotycki

Osoby urodzone w Tulczynie

Marian Dziewicki – polski prawnik, sekretarz Koła Kresowego, prezydent Wilna, działacz samorządowy,
Bronisław Matyjewicz-Maciejewicz - jeden z pierwszych pilotów polskich,
Włodzimierz Potocki - polski hrabia, pułkownik artylerii konnej,
Józef Wysocki – polski dowódca wojskowy, generał Wojska Polskiego, uczestnik polskich powstań narodowych.

Na miejscowym cmentarzu spoczywa Stanisław Trembecki - polski poeta, sekretarz królewski.

Miasta partnerskie

Rogoźno

Zobacz też

14 Regiment Pieszy im. Potockich
Regiment Pieszy pod im. Konfederacji Wolnych
Parafia Matki Bożej Różańcowej w Tulczynie
Tulczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 611 .

Bibliografia

Jaroszewski Tadeusz, Pałac w Tulczynie i początki architektury klasycyzmu na Ukrainie, Przegląd Wschodni, rok 1, zeszyt 1, Warszawa 1991.

↑ S. Spector, G. Wigoder: The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust. 2001, s. 1340. ISBN 0-8147-9378-9. [dostęp 2013-01-16]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921. [dostęp 2013-01-17]. (ang.).
↑ Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej" Tom 10, woj. bracławskie, Ossolineum 1996, s.428-484

Gazetteer

[1] S. Spector, G. Wigoder: The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust. 2001, s. 1340. ISBN 0-8147-9378-9. [dostęp 2013-01-16]. (ang.). The Ukraine Terror and the Jewish Peril. The Federation of Ukrainian Jews, 1921. [dostęp 2013-01-17]. (ang.).

[2] Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej" Tom 10, woj. bracławskie, Ossolineum 1996, s.428-484

[1]

[2]

@@ Linia 33: / Linia 33: @@
 == Pałac w Tulczynie ==
-W [[lata 80. XVIII wieku|latach 80. XVIII wieku]] [[Stanisław Szczęsny Potocki|Szczęsny Potocki]] zbudował w Tulczynie, według projektu Lacroix, jeden z największych pałaców magnackich [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], który stał się centrum jego kresowego latyfundium. Częściowo zachowany pałac jest przykładem polskiej [[architektura klasycystyczna|architektury klasycystycznej]] i charakterystycznego dla niej [[palladianizm|typu palladiańskiego]]. Podczas wizyty w Tulczynie w [[1787]] roku pałac podziwiał król [[Stanisław August Poniatowski]]. Park otaczający rezydencję nazywany był Chorosza. W pałacu było 100 sal, cenna biblioteka i bogata kolekcja obrazów i gobelinów. W [[1792]] roku stanowił główny ośrodek [[konfederacja targowicka|konfederacji targowickiej]]. Od 1804 roku do końca życia w pałacu mieszkał [[Stanisław Trembecki]]. Po śmieci Stanisława Szczęsnego Potockiego w 1809 roku rozpoczął się upadek rezydencji, która znalazła się w ręku jego trzeciej żony Zofii z Glavanich Czelicze (Pięknej Bitynki), a potem jego syna Mieczysława. W 1869 roku [[Mieczysław Potocki]] sprzedał Tulczyn swojej krewnej Marii Potockiej, żonie Rosjanina Sergiusza Stroganowa, który sprzedał go Piotrowi Oldenburskiemu, a ten sprzedał go państwu rosyjskiemu. Od [[1892]] roku mieściło się w nim kasyno oficerskie. W 1928 roku spłonęło górne piętro pałacu.
+Jesienią 1781 roku [[Stanisław Szczęsny Potocki|Szczęsny Potocki]] polecił zbudować w Tulczynie, według projektu Lacroix, pałac który stał się centrum jego kresowego latyfundium po jego wyprowadzce z [[Krystynopol|Krystynopola]]. Był to jeden z największych pałaców magnackich na wschodnich terenach [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], posiadający 17 osiową elewację o długości 68 metrów. Częściowo zachowany pałac jest przykładem polskiej [[architektura klasycystyczna|architektury klasycystycznej]] i charakterystycznego dla niej [[palladianizm|typu palladiańskiego]]. Pałac flankowały dwie oficyny o długości ok. 80 m. Elewacja ogrodowa pałacu przypomina północną elewację pałacu w Łazienkach. Fasadę ozdabiał złoty napis w języku polskim: "BY ZAWSZE WOLNYCH Y CNOTLIWYCH BYŁ MIESZKANIEM ROKU 1782 WYSTAWIONY". W dniu 17 maja [[1787]] roku w pałacu zatrzymał się król [[Stanisław August Poniatowski]] na cześć którego wydano obiad na 150 osób. W pałacu było 100 sal, cenna biblioteka z dokumentami sięgającymi XIV i XV wieku, bogata kolekcja gobelinów i obrazów w tym m.in. Tycjan, Rembrandt, Rafael, Rubens, Van Dyck, Teniers. Park otaczający rezydencję założono w 1793 roku wg projektu Piotra Lenreau i nazywany był Chorosza od francuskiego La Roche. Fronton pałacu łączył się widokową aleją z położonym w odległości 200 metrów kościołem zakonu dominikanów (aleja obecnie jest zabudowana)<ref>Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej" Tom 10, woj. bracławskie, Ossolineum 1996, s.428-484</ref>. Na terenie pałacu tuż przed wizytą króla wybudowano też teatr. W [[1792]] roku pałac stanowił główny ośrodek [[konfederacja targowicka|konfederacji targowickiej]]. Od 1804 roku do końca życia w pałacu mieszkał [[Stanisław Trembecki]]. Po śmieci Stanisława Szczęsnego Potockiego w 1809 roku rozpoczął się upadek rezydencji, która znalazła się w ręku jego trzeciej żony Zofii z Glavanich Czelicze (Pięknej Bitynki), a potem jego syna Mieczysława. W 1843 roku pałac odwiedził [[Józef Ignacy Kraszewski]]. W 1869 roku [[Mieczysław Potocki]] sprzedał Tulczyn swojej krewnej Marii Potockiej, żonie Rosjanina Sergiusza Stroganowa, który sprzedał go Piotrowi Oldenburskiemu, a ten sprzedał go państwu rosyjskiemu. Od [[1892]] roku mieściło się w nim kasyno oficerskie. W 1928 roku spłonęło górne piętro pałacu.
 [[Plik:Potocki palace tulchyn tulczyn panorama.jpg|thumb|700px|Pałac Potockich w Tulczynie]]