Wikiprojekt:GLAM/WikiPlaton/Artykuły/platonizm

Platonizm – niejednorodny nurt filozoficzny, opierający się na filozofii Platona (427-347 p.n.e.). W poszczególnych epokach historycznych, rozwijały się różne odłamy platonizmu, niejednokrotnie bardzo się od siebie różniące.

Platonizm należy do najbardziej wpływowych nurtów w myśli europejskiej. Poza filozofią miał również wpływ na inne dziedziny, takie jak teologia, nauka, sztuki piękne czy literatura.

Platonizm starożytny

Pierwsza Akademia

• Heraklides z Pontu – kierownik Akademii w czasie nieobecności Platona
• Dior z Syrakuz – szwagier tyrana Dionizjosa Młodszego, odegrał ważną rolę w życiu Platona i jego projektach politycznych
• Erostos z Skepsis
• Eudoksos z Knidos – astronom i matematyk, możliwe że kierował szkołą w czasie podróży Platona na Sycylię
• Arystoteles ze Stagiry – założył swoją szkołę – Perypat
• Eudemos z Cypru – wielki przyjaciel i współpracownik Arystotelesa
• Hermodoros z Syrakuz – matematyk i biograf Platona
• Filip z Opuntu – znany z tego że opublikował Prawa Platona
• Hestiajos z Perintu – znany z tego że opublikował wykłady Platona O Dobru
• Speuzyp z Aten – siostrzeniec i następca Platona, kierował Akademią w latach 347-339/338 p.n.e.
• Ksenokrates z Chalcedonu (IV w. p.n.e.) – trzeci scholarcha Akademii
• Pamfilos z Samos – jego wykładów słuchał Epikur
• Polemon z Aten – czwarty scholarcha Akademii w latach 314/313 do 270/269 p.n.e., uczeń Ksenokratesa
• Krates z Aten – piąty scholarcha Akademii
• Krantor z Soloi

Medioplatonizm

• Derkylides (II poł. I w. p.n.e.)
• Eudoros z Aleksandrii (II poł. I w. p.n.e.)
• Trazyllos (I poł. I w. n.e.) – podzielił dialogi Platona na tetralogie
• Onasandros (I w. n.e.)
  • Strategikos
• Plutarch z Cheronei (I-II w. n.e.)
  • Żywoty równoległe
  • Moralia
• Ammonios z Egiptu (I-II w. n.e.) – nauczyciel Plutarcha
• Kalvisios Tauros (I-II w. n.e.)
• Gaios (II w. n.e.)
• Celsus (II w. n.e.)
  • Słowo prawdy (Alethes logos)
• Herodes Attikos (żył między 101 a 177 r. n.e.)
• Teon ze Smyrny (II w. n.e.) – medioplatonik pitagoryzujący
  • Przygotowanie matematyczne do lektury Platona
• Albinos ze Smyrny (II w. n.e.)
  • Prolog
  • Didaskalikos
• Apulejusz z Madaury (ur. 125 r. n.e.)
  • De Platone et eius dogmate (O Platonie i jego nauce) (o metafizyce i etyce)
  • De dea Socratis (O bóstwie opiekuńczym Sokratesa) (o demonologii)
  • De mundo (O wszechświecie)
• Nigrinos (II w. n.e.)
• Nikostratos Claudius (II w. n.e.)
• Attikos (II w. n.e.)
  • Przeciw tym, którzy obiecują interpretować Platona za pomocą Arystotelesa (frag.)
• Harpokration z Argos (II w. n.e.) – uczeń Attikosa
• Maksymos z Tyru (II w. n.e.)
  • Mowy
• Sewerus (II w. n.e.)
• Hieraks (II w. n.e.)
  • O sprawiedliwości (zach. fragmenty)
• Iunkos
• Lucius (Lucjusz) (II w. n.e.)
• Nigrinos (II w. n.e.)

Neoplatonizm

Szkoła w Aleksandrii

Szkoła rozwijała się w I poł. III w. n.e..

• Ammonios Sakkas (II-III w. n.e.) – założyciel szkoły
• Kasjusz Longinus
• Herenniusz
• Orygenes Poganin
• Orygenes Chrześcijanin
• Plotyn z Lykopolis – założył własną szkołę w Rzymie

Szkoła w Rzymie

Szkoła rozwijała się w II poł. III w. n.e.

• Plotyn z Lykopolis (ur. 205 r., zm. 270 r. n.e.) - założyciel szkoły
  • Enneady
• Ameliusz Gentilianus z Etrurii – najwierniejszy naśladowca Plotyna
• Porfiriusz z Tyru (ur. 233/234 r., zm. 305 r. n.e.)
  • Żywot Pitagorasa
  • O życiu Plotyna
  • Grota nimf
  • Isagoga
  • Komentarz do Kategorii Arystotelesa w pytaniach i odpowiedziach
  • Sentencje o inteligibiliach
  • O ożywieniu embrionu
  • O powstrzymywaniu się od spożywania zwierząt
  • List do Marcelli
  • Komentarz do hermonika Ptolemeusza
  • Wprowadzenie do Apotelesmatike Ptolemeusza
• Gedalios – uczeń Porfiliusza
• Chrysaor – uczeń Porfiliusza
• Jamblich z Chalkis – uczeń Porfiliusza, założył własną szkołę w Syrii

Szkoła syryjska

Szkoła rozwijała się na początku IV w. n.e.

• Jamblich z Chalkis (ur. 250/280 r. n.e.) – założyciel szkoły
  • Zbiór nauk pitagorejskich
  • Misteria egipskie
• Sopatros z Apamei – najważniejszy uczeń Jamblicha
• Teodoros z Assiny
• Deksippos (I poł. IV w. n.e.)
  • Aporie i rozwiązania dotyczące Arystetelowskich Kategorii (zach. fragm.)
• Aidesios z Kapadocji – uczeń Jamblicha, założyciel szkoły w Pergamonie

Szkoła pergamońska

Szkoła rozwijała się w latach 325-363 n.e.

• Aidesios z Kapadocji – założyciel szkoły
• Maksymos z Efezu – nauczyciel cesarza Juliana
• Chrysanthios z Sardes – nauczyciel cesarza Juliana
• Priskos z Epiru
• Euzebiusz z Myndos
• Julian Apostata (ur. 332 r. n.e.) – cesarz rzymski, próbował stworzyć religię uniwersalną, popierał kulty pogańskie, zwalczał chrześcijaństwo
  • Listy
  • Mowy
  • Biesiada czyli święto Kronosa (dzieło satyryczne)
  • Nieprzyjaciel brody (dzieło satyryczne)
  • Przeciw Galilejczykom (zach. fragm.)
• Salustios
  • O bogach i świecie
• Eunapios z Sardes – uczeń Chrysanthosa, historyk szkoły
  • Vitae
• Libanios z Antiochii (IV w. n.e.)
  • Mowy
• Himerios z Prusy
• Eustatios z Kapadocji – kierował szkołą w Kapadocji
• Sozypatra z Kapadocji – żona Eustatiosa
• Antoninos z Kapadocji – syn Sozypatry i Eustatiosa, założył swoją szkołę w delcie Nilu, koło Kanobos

Szkoła ateńska

Szkoła rozwijała się od IV do 529 r. n.e.

• Plutarch z Aten (IV-V w. n.e.) – syn Nestoriusza, założyciel szkoły
• Syrianos z Aleksandrii (V w. n.e.) – współtworzył z Plutarchem szkołę i objął po nim kierownictwo ok. 431/432 r. n.e.
  • Komentarz do Metafizyki Arystotelesa
  • Komentarz do Hermogenesa
  • Komentarz do Organonu (zach. fragm.)
• Domninos z Larisy – objął kierownictwo szkoły po Syrianosie
  • Podręcznik wprowadzający do arytmetyki
  • Jak można wyprowadzić wywód z wywodu
• Proklos z Konstantynopola (ur. 412 r., zm. 485 r. n.e.) – uczeń Plutarcha i Syrianosa, objął kierownictwo szkoły po Domninosie i kierował nią do 485 r. n.e.
  • Hymny
  • Elementy teologii
  • Elementy fizyki
  • Teologia Platońska (w 6 księgach)
  • Komentarz do Timajosa Platona
  • Komentarz do Rzeczypospolitej Platona
  • Komentarz do Parmenidesa Platona
  • Komentarz do Alkibiadesa I Platona
  • Komentarz do Kratylosa Platona
  • Dziesięć pytań dotyczących opatrzności
  • O opatrzności, fatum i wolności
  • Zarys teorii astronomicznych
  • Parafraza czterech ksiąg Ptolemeusza
  • O zaćmieniach
  • O realności rzeczy złych
• Marinos z Neapolis w Samarii – kierował szkołą po Proklosie
  • Żywot Proklosa
  • Komentarz do Danych Euklidesa
• Hegias – uczeń Proklosa, scholarcha
• Zenodot – uczeń Proklosa, przejął kierownictwo szkołą po Hegiasie
• Agapiusz – uczeń Proklosa i Marinosa
• Izydor z Aleksandrii – uczeń Marinosa, scholarcha szkoły ok. 490 r. n.e.
• Damaskios z Damaszku (ur. 470 r., zm. 544 r. n.e.) - kierował szkołą do 529 r. n.e., wyemigrował do Persji
  • Problemy i rozwiązania dotyczące pierwszych zasad
  • Żywot Izydora (zach. fragm.)
  • Komentarz do Parmenidesa
• Eulamios Frygijczyk – należał do grupy filozofów, którzy przenieśli się do Persji
• Hermejas Fenicjanin – przeniósł się do Persji
• Diogenes Fenicjanin – przeniósł się do Persji
• Izydor z Gazy – przeniósł się do Persji
• Pryscjan z Lidii – przeniósł się do Persji
  • Parafraza Teofrasta
  • Rozwiązanie pytań króla perskiego Chosroesa
• Symplicjusz z Cylicji (VI w. n.e.) – przeniósł się do Persji
  • Komentarz do Kategorii Arystotelesa
  • Komentarz do Fizyki Arystotelesa
  • Komentarz do traktatu Arystotelesa O Duszy
  • Komentarz do Podręcznika Epikteta

Druga szkoła aleksandryjska

Szkoła rozwijała się w IV-VII w. n.e. Zauważalne są w niej wpływy chrześcijańskie.

• Hypatia córka Teona – założycielka szkoły, w 415 r. zabita przez chrześcijan
• Synezjusz – uczeń Hypatii, biskup chrześcijański zm. ok. 413 r. n.e.
  • O władzy królewskiej
  • O opatrzności
  • O darze
  • O snach
  • Pochwała łysiny
  • Dion
  • Dwie Mowy
  • Dwie Homilie
  • Hymny
  • Listy
• Hierokles z Aleksandrii (V w. n.e.)
  • Komentarz do świętego poematu
• Teosebios – uczeń Hieroklesa
• Eneasz z Gazy
  • Teofrast albo o nieśmiertelności duszy i zmartwychwstaniu ciał
  • Listy
• Aleksander z Likopolis (IV w. n.e.)
• Hermiasz z Aleksandrii
• Amoniusz syn Hermiasza
• Asklepios z Tralles
  • Komentarz do Metafizyki Arystotelesa
  • Komentarz do Wprowadzenia do arytmetyki Nikomachosa
• Olimpiodor Młodszy (VI w. n.e.)
  • Komentarz do Fedona
  • Komentarz do Alkibiadesa większego
  • Komentarz do Gorgiasza
  • Prolegomena do Kategorii Arystotelesa
  • Komentarz do Kategorii Arystotelesa
  • Komentarz do Meteorologów Arystotelesa
• Eliasz (II poł. VI w. n.e.) – uczeń Olimpiodora
  • Komentarz do Isagogi Porfiliusza
  • Komentarz do Kategorii Arystotelesa
  • Prolegomena do logiki
  • Fragmenty
• Dawid Armeńczyk – uczeń Olimpiodora
  • Prolegomena philosophiae
  • In Porphyrii Isagogen
• Asklepiadotos z Aleksandrii (V w. n.e.)
• Nemesios (Nemezjusz) z Emezy (V w. n.e.)
  • O naturze ludzkiej
• Jan Filopon (VI w. n.e.)
  • O wieczności świata przeciw Proklosowi (napisane w. 529 r. n.e.)
  • O stworzeniu świata
• Jan Lydos (VI w. n.e.) – chrześcijanin
• Stefan z Aleksandrii (VI-VII w. n.e.)
  • Komentarz do Hermeneutyki Arystotelesa
  • Komentarz do Retoryki Arystotelesa

Neoplatonicy łacińskiego zachodu

Nurt ten rozwijał się w IV-V w. n.e.

• Kornelius Labeon (III w. n.e.)
• Chalcydiusz (IV w. n.e.)
• Mariusz Wiktoryn (IV w. n.e.)
• Vettius Agorius Praetextatus (zm. 384 r. n.e.)
• Makrobiusz (IV/V w. n.e.)
  • Komentarz do snu Scypiona
  • Saturnalia
• Fawoniusz Eulogius – uczeń Augustyna
• Martianus Capella (IV/V w. n.e.)
  • De nuptiis philologiae et Mercurii – dzieło w 10 księgach, które wywarło ogromny wpływ na średniowiecze
• Boecjusz (V/VI w. n.e.)
  • O pocieszeniu jakie daje filozofia
  • Traktaty teologiczne

Średniowiecze

Filozofom średniowiecza Platon był znany początkowo jedynie z fragmentów Timajosa. Od XII w. lokalnie znane były również fragmentyFedona i Menona. Znane były niektóre dzieła neoplatońskie takie jak przypisywane Apulejuszowi z Madaury O Platonie i jego nauce, komentarz do O interpretacji Arystotelesa czy dialog Asklepios, czy kompilacja komentarzy do Platońskiego Timajosa autorstwa Chalcydiusza. Idee neoplatońskie były zawarte również w licznych dziełach patrystycznych. W ten też sposób wywierały znaczący wpływ na całą epokę.

Nowoczesność

Kant a Platon

Immanuel Kant nie przeczytał większości dialogów Platona, a jego filozofię znał z drugiej ręki. Komentatorzy i komentatorki wskazują zazwyczaj dwa główne dzieła, z których Kant mógł czerpać swoją wiedzę. Pierwszym jest “Historia Critica philosophiae” Jakuba Bruckera, w której rozumienie tekstów platońskich zostało silnie przesiąknięte myślą neoplatońską. Drugim istotnym źródłem był “Phaidon” Mossesa Mendelssohna – dzieło uwypuklające zwłaszcza etyczny wymiar refleksji autora “Państwa”.

W “Krytyce czystego rozumu” Kant krytykuje podejście Platona do zmysłowości. Interpretuje koncepcje greckiego filozofa jako skrajny przykład dualizmu, naznaczony dużą dozą niechęci wobec cielesnego oraz zmysłowego komponentu człowieczeństwa. Zdaniem Kanta, Platon miał rację, gdy wykazał, że poznanie zmysłowe jest bardzo ograniczone. Konsekwencje jakie wyciągnął z tego twierdzenia - iluzja, że rozum bez ciała byłby skuteczniejszym narzędziem poznawczym, są jednak błędne. Zdaniem Kanta poznanie wymaga współdziałania zmysłów oraz intelektu.

"Gołąb prując w swobodnym locie powietrze, którego opór odczuwa, mógłby sobie wyobrazić, że w przestrzeni pozbawionej powietrza będzie mu się jeszcze lepiej udawało latać. Tak samo Platon opuścił świat zmysłów, gdyż świat ten stawia dla intelektu tak ciasne granice i puścił się poza nie na skrzydłach idei w pustą przestrzeń czystego intelektu. Nie zauważył, iż przez swoje wysiłki nie zdobywa [nowej] drogi, nie znalazł bowiem oporu, niby podstawy, na której mógłby się oprzeć i do której mógłby użyć swych sił, by poruszyć z miejsca intelekt".

Kant uważał, że dane naoczne oraz kategorie intelektu nie umożliwiają tworzenia większych związków poznawczych. Jest to istotne zwłaszcza na gruncie etyki, gdyż pojęcie “cnoty” czy wzory moralne znacznie przekraczają sferę empirii. Zdaniem Kanta, Platon słusznie wykazał, że pojęcia dobra oraz zła wymagają istnienia cnoty, jako idei - której nie możemy zaczerpnąć z doświadczenia, ale która ma jednak pewną realność. Niemiecki filozof świadomie przyjął pojęcie idei, jednak dokonał znaczących przesunięć.

"Natomiast każdy sobie uświadamia, że gdy mu się kogoś przedstawia jako wzór cnoty, to on przecież zawsze jedynie w swej własnej głowie posiada prawdziwy oryginał, z którym porównuje ów rzekomy wzór i wedle którego jedynie go ocenia. Jest nim zaś idea cnoty, w stosunku do której wszelkie możliwe przedmioty doświadczenia służą wprawdzie za przykłady (…) lecz nigdy za pierwowzory"

W interpretacji Kanta idee Platona są niezmysłowe oraz przekraczają pojęcia intelektu, a zatem przekraczają możliwości ludzkiego doświadczenia. W odczytaniu niemieckiego filozofa platońskie idee posiadają także wymiar niemal mistyczny, przez wzgląd na ich pochodzenie od Demiurga, mającego przymioty boskie. Kant wytyka Platonowi, że przeniósł refleksje na temat idei z poziomu rozumu praktycznego na grunt poznania spekulatywnego. Ponadto miałby on nie zauważyć, że mają one charakter wyłącznie iluzji transcendentalnej, choć z konieczności przedstawiają się naszemu umysłowi jako istniejące obiektywnie. Zgodnie z teorią Kanta, idee transcendentalne mieszczą się nie w świecie pozazmysłowym, ale w obrębie samego podmiotu, a konkretnie w jego rozumie.Narzucają się one rozumowi w sposób konieczny. Ponieważ przekraczają doświadczenie, jako rzeczy same w sobie (noumeny) pozostają niepoznawalne na gruncie poznania spekulatywnego. Idee są niezbędnym warunkiem praktycznego używania rozumu - regulują one naszą wiedzę oraz pozwalają otrzymać kategorie moralne.

Zgodnie z teorią Kanta, idee są transcendentalnymi iluzjami, czyli subiektywną reprezentacją (sposobem w jaki myślimy), które w sposób nieunikniony oraz bezpośredni prezentują się tak, jak gdyby istniały obiektywnie (to jest, jakby reprezentowały przedmioty niezależne od umysłu).

Podstawowym problem dla Platona oraz dla Kanta jest zagadnienie formy. Idee platońskie są formami wyabstrahowanymi z rzeczy i zjawisk. Natomiast u Kanta formy aprioryczne naoczności, czas oraz przestrzeń, znajdują się w czystym rozumie (a więc w podmiocie). Ze zmysłów pochodzą wrażenia, którym formy naoczności nadają jedność - dokonują syntezy różnorodnych treści, układają je w stosunki czasoprzestrzenne. Kant odwraca zatem kierunek operacji intelektualnej: czyste formy są niejako narzucone przez umysł na surowe dane.

Hegel a Platon

Ostatnie ćwierćwiecze XVIII wieku było okresem nagłego wzrostu zainteresowania filozofią Platona na obszarze Niemiec, czego wyrazem był wpływ platonizmu na formujący się w początkach XIX wieku idealizm niemiecki. Najbardziej znamiennym świadectwem tych zainteresowań jest komentarz Friedricha von Schellinga do "Timajosa", sporządzony przez niego w wieku zaledwie dziewiętnastu lat.

Jeden z najważniejszych reprezentantów idealizmu niemieckiego, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, uważał Platona za jednego z najważniejszych myślicieli starożytności. W obszernym omówieniu w tomie II Wykładów z historii filozofii wskazuje, że to właśnie Platon był twórcą pierwszej filozofii, która miała charakter naukowy. Spośród podejmowanych przez Platona zagadnień szczególną uwagę Hegla zwróciła przede wszystkim dialektyka. W związku z tym spośród dialogów szczególną uwagę poświęcał „Państwu”, „Parmenidesowi”, „Sofiście” i „Timajosowi”. Hegel uważał dialektykę Platona za zapowiedź swej własnej metody dialektycznej. Z tego względu interpretował ją jako proces unicestwiania tego, co szczegółowe, oraz wytwarzania tego, co ogólne. Dialektyka służy bowiem wywoływaniu zamętu poprzez uświadomienie ograniczoności tego co szczegółowe. Tym sposobem umysł ma zostać skierowany ku ogółowi. Myślenie spekulatywne, tak jak je pojmował Hegel, zasadza się na jednoczeniu unicestwionych szczegółów i syntezowaniu przeciwieństw takich jak byt i niebyt. Zdaniem Hegla „prawdziwie spekulatywną wielkością Platona (...) jest bliższe określenie idei”. Idea ta, jak twierdzi autor "Fenomenologii Ducha", zostaje następnie wyniesiona przez Arystotelesa do rangi rzeczywistości (energeia), podczas gdy wobec niej idea w ujęciu platońskim wydaje się mieć wyłącznie charakter możności (dunamis). Hegel uważał, że Platon dokonał pierwszej syntezy całej przedplatońskiej filozofii, platonizm natomiast osiągnął swą pełnię w myśli filozofów neoplatońskich, szczególnie zaś u Proklosa. Neoplatonizm stanowił bowiem właściwą samowiedzę następującą po zniesieniu antytecznego w stosunku do pierwotnego platonizmu sceptycyzmu Nowej Akademii.

Hegel krytykował wyrażoną w "Państwie" filozofię polityczną jako obojętną na problem wolności. Inaczej niż u Platona, wolność pozostaje u niego nierozerwalnie powiązana z procesem dialektycznym. Wedle Hegla być wolnym oznacza "być w swym Innym u siebie" {PRZYPIS}, a więc przyswoić i przekroczyć swoją uświadomioną ograniczoność - swój własny Innobyt - i zwrócić się ku temu, co ogólne. "Wolność", jak uczy Hegel, "występuje wyłącznie w powrocie do siebie; to, co nieodróżnione jest tym, co pozbawione życia; dlatego aktywna, żywa konkretna ogólność jest czymś, co się w sobie odróżnia, ale pozostaje w tym wolna". Owa "aktywna, żywa konkretna ogólność" jest niczym innym, jak ideą, która, podobnie jak u Platona, istnieje sama w sobie i dla siebie - a uświadomienie sobie tego "jest początkiem wznoszenia się świadomości ku temu co duchowe i ku świadomości, że prawdziwe jest to, co ogólne"{PRZYPIS}

Marks a Platon

Według marksistowskich historyków filozofii Platon jest "ideologiem arystokratycznej reakcji", "najbardziej nieprzejednanym wrogiem światopoglądu materialistycznego" ("Historia filozofii", red. G. F. Aleksandrowa et al., Warszawa 1962, s. 177), założycielem szkoły filozoficznej, "która stała się ośrodkiem starożytnego idealizmu, zaciekle walczącego w ciągu stuleci przeciwko materializmowi i ateizmowi" (s. 179). "Filozofia Platona jest ideologiczną transpozycją interesów arystokracji greckiej" (T. Kroński, "Wykłady z historii filozofii starożytnej", Warszawa 1955, s. 43). "Przesłanką całego politycznego i pedagogicznego systemu platońskiego jest uznanie ustroju niewolniczego za rzekomo konieczną podstawę społeczeństwa doskonałego", a zatem "utopia Platona nie ma nic wspólnego z komunizmem, ponieważ zakłada istnienie stosunków ustroju niewolniczego i stawia sobie za zadanie ich umocnienie" ("Krótki zarys historii filozofii", red. M. T. Jowczuk et. al, Warszawa 1965, s. 72-73). "W Republice Platona podział pracy rozpatrywany jako kształtująca zasada państwa jest tylko ateńską idealizacją kastowego ustroju Egiptu (K. Marks, "Kapitał", t. 1, Warszawa 1956, s. 395-396). "Ostatni okres filozoficznej działalności Platona charakteryzuje pewien uwiąd starczy, eklektyczne łączenie nauki o ideach z pitagorejską nauką o liczbach", jego "obiektywny idealizm przekształcił się całkowicie w koncepcję religijno-mistyczną" (s. 181, 204). Jest twórcą "arcybzdurnej mistyki idei" (Lenin, "Zeszyty filozoficzne", Warszawa 1956, s. 266). "Nie było ani jednego reakcyjnego kierunku myśli europejskiej, który by nie sięgnął do Platona jako do swego źródła" (T. Kroński, "Wykłady z historii filozofii starożytnej", Warszawa 1955, s. 48).

{ZASÓB CYTATÓW - do usunięćia po koncu edycji}.

Świadomość, że idea tego co boskie, wieczne, piękne, jest tym, co istnieje samo w sobie i dla siebie, jest początkiem wznoszenia się świadomości kutemu co duchowe i ku świadmości, że prawdziwe jest to, co ogólne.

Wolność występuje wyłącznie w powrocie do siebie, to, co niedróżnione jest tym, co pozbawione życia; dlatego aktywna, żywa konkretna ogólność jest czymś, co się w sobie odróżnia, ale pozostajew tym wolna (78)

być wolnym wg Hegla – być w swym Innym u siebie

krytykuje Państwo

platona jako pozbawione wolnosci

Bibliografia

• Dodatkowe informacje za zgodą autora ze strony http://www.religieifilozofie.prv.pl
• Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej, tom I-V, Lublin, RW KUL, 1999.
• Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, tom I-III, Warszawa, PWN, 1999.

Linki zewnętrzne

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-29]:

• MarkM. Balaguer MarkM., Platonism in Metaphysics, 9 marca 2016 . (Platonizm w metafizyce)
• ØysteinØ. Linnebo ØysteinØ., Platonism in the Philosophy of Mathematics, 18 stycznia 2018 . (Platonizm w filozofii matematyki)