Wstęgogłów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wstęgogłów
Pteridophora alberti[1]
A. B. Meyer, 1894
Ilustracja
Samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

cudowronki

Rodzaj

Pteridophora
A. B. Meyer, 1894

Gatunek

wstęgogłów

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wstęgogłów[3] (Pteridophora alberti) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny cudowronek (Paradisaeidae). Występuje w górskich lasach Nowej Gwinei w pasie wysokościowym 1400–2850 m n.p.m. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia i historia badań[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy gatunek opisał Adolf Bernhard Meyer w 1894. Na łamach Bulletin of the British Ornithologists' Club oprócz jego opisu ukazał się również barwny rysunek. Holotyp miał pochodzić znad rzeki Amberno (na terenie ówczesnej Nowej Gwinei Holenderskiej)[4]. Współcześnie podawane miejsce typowe to Weyland Mountains[5]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Pteridophora alberti. Równocześnie nazwał też sam monotypowy rodzaj Pteridophora[4].

Meyer był wówczas dyrektorem Königlichen Zoologischen und Anthropologisch-Ethnographischen Museums zu Dresden[6] (współcześnie Senckenberg Naturhistorische Sammlungen Dresden prowadzone przez Senckenberg Gesellschaft für Naturforschung[7]). Zarówno opis nowego gatunku, jak i dołączoną ilustrację otrzymał Richard Bowdler Sharpe, kustosz sekcji ptasiej Muzeum Brytyjskiego. Cztery lata później w Wonders of the Bird World napisał, że ze względu na niezwykłość ozdobnych piór samca (dokładniej omówiona została w sekcji Morfologia) nie był w stanie wykluczyć możliwości mistyfikacji. Nie doprecyzował jednak, kto wśród ówczesnych zoologów związanych z Muzeum Brytyjskim miał wątpliwości co do dostarczonego materiału. W 1898 dwie skórki samców przechowywano w Muzeum Brytyjskim (obecnie w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie), a kilka miał w prywatnych zbiorach Walter Rothschild (obecnie stanowią część kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Tring)[8]. W 1897 pojedyncze egzemplarze znajdowały się jedynie w kolekcjach czterech muzeów: w Londynie, Dreźnie, Paryżu oraz Warszawie. Tamtego roku w czasopiśmie Wszechświat ukazał się opis wstęgogłowa. Obejmował dość szczegółowe informacje o budowie ozdobnych piór samca. Artykuł dotyczył nowości z Muzeum hr. Branickich we Frascati (po II wojnie światowej Biały Pałacyk na Frascati przeznaczono na Muzeum Ziemi PAN). Wśród nowych nabytków znalazł się jeden okaz wstęgogłowa, otrzymany w ramach zamiany z prywatnym muzeum Rothschilda. Na łamach Wszechświata już w 1895 wspomniano o odkryciu zarówno wstęgogłowa, jak i sześciopióra białopiórego (P. carolae), którego Muzeum Branickich otrzymało razem ze wstęgogłowem. Także polskim naukowcom osobliwe ozdobne pióra Pteridophora alberti wydały się niemal nierzeczywiste. Wrażenie, jakie zrobił na nich nowy rajski ptak, Jan Sztolcman opisał następująco[9]:

Pteridophora Alberti, opisana w 1895 r. przez d-ra Mayera z Drezna, jest chyba najoryginalniejszym ptakiem całego stworzenia. Wielkości paszkota, posiada cały wierzch ciała koloru aksamitno-czarnego z rudawem lusterkiem pośród złożonego skrzydła. Gardziel ma brunatnawą, cały zaś spód barwy ochrowej. I byłby to sobie najzwyklejszy z ptaków, gdyby nie dwa pióra, umieszczone na bokach tylnej części głowy, długie na 0,375 m i zbudowane w sposób niezwykły [...] Trudno mi jest sądzić, czy powyższy opis porównany z załączonym rysunkiem da czytelnikowi dokładne pojęcie o tych oryginalnych piórach, nadmienić tylko muszę, że są one tak niepospolite, że mimowoli zakrada się w nas zwątpienie co do ich autentyczności; wygląda to zupełnie jakby sama przyroda dopuściła się fałszerstwa, aby tem większy podziw w ludziach obudzić.

Jan Sztolcman, Wszechświat, nr 22/1897

Diamond (1972) umieścił wstęgogłowa w Lophorina (obecnie rodzaj monotypowy: ozdobnik lirogłowy), ale nie podążyli za nim późniejsi autorzy[5]. Obecnie (2022) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny podtrzymuje tę nazwę oraz utrzymuje monotypowy rodzaj Pteridophora[10], tak jak i inne autorytety[11][12][13]. Oprócz ozdobnych piór wyróżnia się od innych cudowronek również głosem oraz licznymi elementami toków[14]. Sporna była jednak liczba podgatunków oraz sama zasadność ich wyodrębniania. Do trzech opisanych należą:

  • P. a. alberti Meyer, 1894[4] – podgatunek nominatywny
  • P. a. bürgersi (Rothschild, 1931)[15] – holotypem jest dorosła samica, która trafiła do Muzeum Historii Naturalnej w Tring z numerem katalogowym 2064. Została odłowiona 6 lipca 1913 w górach Schrader[15]. Co najmniej do 1951 nie pozyskano okazów samców tego domniemanego podgatunku[16].
  • P. a. hallstromi (Mayr & Gilliard, 1951)[16] – holotypem jest dorosła samica, która trafiła do Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej z numerem katalogowym A.M.N.H. No. 348210. Została odłowiona 5 lipca 1950 nad Tomba na południowym zboczu Mount Hagen, na wysokości około 2500 m n.p.m.[16]

Diamond (1972) zalecił traktowanie wstęgogłowa jako gatunku monotypowego[17]. Cracraft (1992) również uznał różnice w upierzeniu za niewystarczające do uznania poszczególnych populacji za odrębne podgatunki. Wspomniał również, że upierzenie samic jest znacząco odmienne w obrębie poszczególnych populacji. Taka zmienność upierzenia nie zachodziłaby wśród przedstawicieli różnych podgatunków[18].

Filogeneza[edytuj | edytuj kod]

Wśród cudowronek wyróżnić można 5 głównych kladów, tu umownie oznaczonych od A do E[19]. Wstęgogłów jest najstarszym gatunkiem cudowronek spośród tych nienależących do kladu bazalnego Lycocorax+Phonygammus+Manucodia (kladu A). Jego przedstawicieli wyróżnia brak znaczącego dymorfizmu płciowego. Poza tym brak go jedynie u dwóch gatunków z rodzaju Astrapia, czasami wydzielanych do Paradigalla: tarczonosa długosternego (A. carunculata) i kusego (A. brevicauda)[20][19]. Gatunki z tej grupy są również monogamiczne i dobierają się w pary, co jest nietypowe dla cudowronek[19]. W pozostałej części rodziny, większość której przedstawicieli cechuje już wyraźny dymorfizm płciowy oraz brak monogamii, klad bazalny (klad B) tworzy monotypowy rodzaj Pteridophora wraz z kilkoma gatunkami sześciopiórów Parotia. Wyniki różnych badań filogenetycznych wskazują moment oddzielenia się kladu Pteridophora+Parotia oraz wyodrębnienia się linii rozwojowej Pteridophora na odpowiednio: Marki (2015) – 13,9 i 11,0 mln lat temu[21]; Irestedt i inni (2009) – 15,1 i 12,6 mln lat temu[19]; Jetz i inni (2012) – 12,3 i 9,6 mln lat temu[22]; Jønsson i inni (2016) – 10,5 i 8,3 mln lat temu[23]. Wstęgogłów jako gatunek oddzielił się więc w połowie miocenu (trwającego od 23,03 mln do 5,33 mln lat temu) lub później, najwyżej 2,7 mln lat po wyłonieniu się linii Pteridophora+Parotia.

Dwa ozdobne wydłużone pióra osadzone po jednym po bokach głowy pojawiły się niezależnie u niespokrewnionych ze sobą blisko ptaków i są rzadką cechą. Przykładowo, dwa ozdobne wydłużone pióra w ogonie występują u przedstawicieli 13 rodzin. Takie umieszczone po bokach głowy mają przedstawiciele trzech rodzin: cudowronek – wstęgogłów; czaplowatych (Ardeidae) – ślepowron rdzawy (Nycticorax caledonicus) i czapla nadobna (Egretta garzetta); skowronków (Alaudidae) – górniczek zwyczajny (Eremophila alpestris)[24].

Wśród cudowronek różnych gatunków w sekwencji genu cytochromu b odnotowano tylko dwie mutacje współdzielone przez przedstawiceli dwóch rodzajów. Jedną z nich jest insercja jednej pary zasad u wstęgogłowa oraz Parotia[19]. Następujący kladogram prezentujący pozycję wstęgogłowa na tle całej rodziny opiera się o pracę Irestedt et al. (2009)[19]. Przedstawiony został jednak według Ligon et al. (2018), w której to pracy uaktualniono pozycję Lophorina i Ptiloris[25]:


 
 
 
 
 


Cicinnurus



Paradisaea




 
 

Astrapia



Paradigalla




Epimachus




 
 
 
 

Lophorina



Ptiloris




Semioptera



 

Drepanornis



Seleucidis






 

Parotia



Pteridophora




 
 

Manucodia



Phonygammus




Lycocorax




Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała wynosi około 22 cm u samca i 20 cm u samic, zaś masa ciała – 80–95 g u samców i 68–88 g u samic[14]. Samice są nieznacznie mniejsze od samców; przeciętnie ich długość skrzydła i masa ciała są mniejsze odpowiednio o 9 i 11%. Różnica w przeciętnej długości ogona jest marginalna i wynosi 2%, jednak stosunek długości ogona do długości skrzydła jest już znacząco różny u samców i samic[26]. Wymiary szczegółowe podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela. Dotyczą osobników dorosłych ze wszystkich części zasięgu.

Wymiary szczegółowe (mm) i masa ciała (g); w nawiasie średnia ± SD
Płeć n Dł. skrzydła n Dł. dzioba n Dł. ogona n Dł. skoku n Masa ciała (g) Źródło
samce 53 119–133 (126 ± 3,36) 52 21,6–26,5 (24,4 ± 1,10) 54 79–97 (86 ± 3,26) 54 29,5–35,1 (32,2 ± 1,13) 13 80–95 (87 ± 5,01) [26]
samice 45 108–128 (115 ± 3,93) 44 22,4–26,2 (24,1 ± 0,97) 45 77–91 (84 ± 3,31) 45 28,1–34,0 (30,6 ± 1,17) 12 68–88 (77 ± 6,61)
19 110–122,5 (113,3) — 13 79–91 (83,5) — [16]
Samiec; okaz z 1912, Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie)
Samce

W upierzeniu występuje znaczny dymorfizm płciowy. U samca zwracają uwagę jasny, ochrowy obszar na piersi i brzuchu, widoczny w locie pomarańczowy pasek skrzydłowy oraz para ozdobnych piór osadzonych po bokach głowy[27], dokładnie w kępce wydłużonych pokryw usznych[14]. Samiec może nimi poruszać we wszystkich kierunkach, podobnie do zakresu, w jakim to robią chrząszcze o długich czułkach. Pióra te sięgają daleko za tył ciała samca. Nie mają typowych chorągiewek, te tworzą błękitną powierzchnię podobną w dotyku do szkliwa[27] lub plastiku i tylko w miejsce chorągiewek zewnętrznych. Ozdobne pióra dorastają do 50 cm długości, a na chorągiewce wyrasta mniej więcej 40–50 „ząbków” błękitnych z wierzchu i ciemnobrązowych od spodu[14].

Głowa, płaszcz i wierzch ciała są jedwabiście czarne z brązowozieloną opalizacją. Pióra płaszcza są wydłużone, układając się na kształt peleryny. Kuper, pokrywy nadogonowe oraz wierzch sterówek są czarne i matowe, z brązowym nalotem. Skrzydła z wierzchu mają podobną barwę, wyróżniają się jedynie cynamonowe nasady piór (o ile są widoczne) oraz cynamonowe krawędzie chorągiewek zewnętrznych lotek II rzędu i większości lotek I rzędu. Broda i gardło czarne, z dołu gardła występują drobne przypominające łuski pióra o krawędziach z opalizacją od zielononiebieskiej po fioletową. Spód ciała ma barwę żółtą, dość jaskrawą, bardziej kremową po bokach ciała i mniej jaskrawą w okolicach kloaki oraz na pokrywach podogonowych. Tęczówka ciemnobrązowa. Wnętrze dzioba turkusowe (morskie), dziób czarny. Nogi i stopy brązowoszare[14].

Samica; okaz z 1912, MHN w Lejdzie
Samice i osobniki młodociane

Samce i osobniki młodociane mają niewyróżniające się upierzenie. Dominują w nim różne odcienie szarości. Te w połączeniu z drobnymi, podobnymi do prążków paskami (inne źródło opisuje je za to jako wzór „w jodełkę”[14]) na spodzie ciała oraz niewielkim dziobem nadają młodym i samicom wstęgogłowa wygląd raczej altannika lub fletówki niż cudowronki. Od samic innych cudowronek odróżnia je szare upierzenie zamiast brązowego, drobniejszy dziób i cieńsze paski. U samic altanników oraz płatkonosów nie występują prążki na spodzie ciała[27]. Samice z zachodniej części zasięgu zwykle mają bardziej popielate gardła oraz szersze paski na piersi, jednak te czasem występują również u samic ze wschodu[18].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Wstęgogłowy występują w górach Nowej Gwinei. Według szacunków Birdlife International obszar ich występowania zajmuje blisko 219 tysięcy km²[28].

Zachodnia granica obszaru występowania wstęgogłowów przechodzi przez Weyland Mountains[14], wschodnia – przez pasmo Kratke. Zamieszkują przede wszystkim regiony Western Ranges, Border Ranges i Eastern Ranges. Pierwszy obejmuje zachodnie pasma Gór Centralnych, przeważnie osiągające znaczne wysokości (znajdują się tu również najwyższe szczyty wyspy, a liczne przekraczają 4500 m n.p.m.). Border Ranges określa środkową część Gór Centralnych, jedynie nieznacznie niższą od Western Ranges. Eastern Ranges to przede wszystkim wyżynny obszar położony między wąwozami, przez które przepływa rzeka Strickland a pasmem Kratke[5]. Z poszczególnych pasm zamieszkiwanych przez wstęgogłowy wymienić można Góry Śnieżne, Star Mountains, Hindenburg Wall, Góry Wiktora Emanuela, Schrader, Góry Bismarcka, Karius Range i Kubor Range. Prócz tego spotkać je można w okolicy Mount Hagen i Giluwe oraz na przełęczy Tari Gap[14].

Pożywienie[edytuj | edytuj kod]

Wstęgogłowy są głównie owocożerne, szczególnie lubią zielone owoce. Zjadają również stawonogi, prawdopodobnie w ilościach zależnych od miejsca występowania i pory roku, jednak te zależności nie zostały dobrze poznane. Dokładny skład pokarmu również nie został opisany[14]. Wiadomo, że dość istotne są owoce Timonius belensis (marzanowate)[14]. Wstęgogłowy szukają pokarmu od krzewów po korony drzew. Przeszukują omszone gałęzie i splątane epifity, odwiedzają też kwiaty. Zwykle żerują samotnie, lecz w miejscach szczególnie zasobnych w pożywienie mogą łączyć się w grupy złożone z 3 lub 4 osobników. Jeśli na danym terenie prócz wstęgogłowów występują długoogony mniejsze (Epimachus meyeri), to często przeganiają wstęgogłowy od źródeł pożywienia. Astrapie białosterne (Astrapia mayeri) wydają się mniej chętnie konkurować z nimi o pokarm, chociaż odmienne preferencje środowiskowe i tak zazwyczaj oddzielają je od wstęgogłowów[14].

Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Preferencje środowiskowe[edytuj | edytuj kod]

Wstęgogłowy występują w górskich lasach między 1400 a 2850 m n.p.m., jednak odnotowywane są głównie w pasie wysokościowym 1800–2500 m n.p.m.[27][18] Na Mount Karimui pojawiają się między 1893 a 2520 m n.p.m.[29] Wydają się unikać izolowanych połaci lasu otoczonych górskimi łąkami, jednak pojawiają się obok miejsc wycinki i przy szlakach, jeśli znajdują się obok odpowiedniego lasu. Mimo że częściowo zasięgi występowania wstęgogłowów oraz najbliżej z nimi spokrewnionych sześciopiórów i ozdobników lirogłowych nachodzą się, rzeczywiste obszary ich występowania raczej się nie pokrywają ze względu na występowanie na innych wysokościach[14].

Tryb życia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Nagranie samca wstęgogłowa pielęgnującego upierzenie

Samce i samice cechuje odmienny tryb życia. Samce spędzają początek dnia na śpiewaniu w środkowej lub górnej części koron drzew; rzadziej śpiewają późnym porankiem, bardzo rzadko – po południu (wówczas są już bardziej skryte i nie zajmują tak wyeksponowanych gałęzi). Mogą zarówno znajdować się na widoku, jak i wśród mocno utrudniających obserwację splątanych epifitów lub liści. Okazjonalnie schodzą też niżej w krzewy, gdzie zachowują się ostrożniej i znacznie łatwiej je spłoszyć. Samice oraz osobniki w typie samicy (mogą być młodymi osobnikami dowolnej płci) mają szersze preferencje – pojawiają się zarówno dość nisko w krzewach, jak i w koronach drzew, jednak zwykle przebywają w środkowych warstwach lasu. Są obserwowane częściej od dorosłych samców, czego można się jednak spodziewać ze względu na przewagę liczbową wynikającą z uwzględnienia w tej grupie młodych ptaków[14].

Podczas żerowania wstęgogłowy, szczególnie samice i młode, mogą dołączać do wielogatunkowych stad. Składają się między innymi z solników Sericornis, paskowików szarogłowych (Ptiloprora perstriata), dziwoliczków zmiennych (Melipotes fumigatus), dziwooków modrolicych (Melidectes belfordi) i astrapii białosternych[14]. Lindon et al. (2018) w nowatorski sposób badali między innymi złożoność sygnałów w komunikacji cudowronek, również podczas zalotów. Dla ułatwienia stworzyli barwne drzewo filogenetyczne ze skalą różnorodności sygnałów obok. U wstęgogłowa przeważa komunikacja oparta o specyficzne zachowania, nieco mniej ważna jest komunikacja optyczna (wzrokowa) – najmniej różnorodna jest ich komunikacja werbalna. Różnorodność sygnałów u wstęgogłowów jest największa nie tylko w kladzie Pteridophora+Parotia, ale i w całej rodzinie cudowronek. Nieco mniejsze ich bogactwo cechuje cudowronkę czerwoną (Paradisaea rubra), a później – błękitną (P. rudolphi)[25].

Między wstęgogłowami a parkietnikami (Archboldia papuensis), należącymi do rodziny altanników, zachodzi dość osobliwa zależność. Chociaż zaoberwowano ją tylko w Tari Gap, prawdopodobnie dotyczy wszystkich terenów, gdzie obszary występowania tych dwóch gatunków nachodzą się. Parkietniki – jedynie samce o najlepszej pozycji, czyli mające największe altanki – zbierają ozdobne pióra wstęgogłowów[14]. Po raz pierwszy opisano ten zwyczaj w 1990 na łamach Emu. Wówczas parkietniki były słabo zbadane, lecz poznano już budowę ich altanek. Przypominają one matę o powierzchni kilku metrów kwadratowych utworzoną z liści paproci ozdobionych kupkami skorup ślimaków, fragmentami grzybów, węgla drzewnego, wysięków drzew i pokryw chrząszczy. Z gałęzi zwisają na kształt kotar między innymi łodygi epifitycznych storczyków i inne materiały roślinne. Podczas prac w Tari Gap w latach 1986–1989 Clifford i Dawn Frith odnaleźli 20 używanych altanek parkietników. Z tego 6 miało w środkowej części „maty” od 1 do 6 (średnio 2,8) ozdobnych piór wstęgogłowa. Badacze przełożyli kilka piór na obrzeża „maty”, a po powrocie samce od razu przekładały je w środek. Wskazuje to na szczególne znaczenie miejsca umieszczenia piór wstęgogłowów w konstrukcji altanki[30].

Lęgi[edytuj | edytuj kod]

Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]

Toki wstęgogłowów obserwowano między wrześniem a kwietniem i majem. Prawdopodobnie mogą mieć miejsce w ciągu całego roku, a tym samym być może lęgi również odbywają się o dowolnej porze roku. W przypadku jednego odnalezionego gniazda (jednocześnie jedynego co najmniej do 2019)[14] zniesienie przypadało być może na sam koniec grudnia, a 2 stycznia już z pewnością trwała inkubacja[31].

Gniazdo, jaja, wysiadywanie i opieka nad młodymi[edytuj | edytuj kod]

Prawdopodobnie za budowę gniazda i opiekę nad młodymi odpowiedzialna jest wyłącznie samica, typowo dla cudowronek[14]. Co najmniej do 2019 odnaleziono tylko jedno gniazdo wstęgogłowa, na wysokości 2665 m n.p.m. w Tari Gap (5°57′S 143°10′E/-5,950000 143,166667). Znajdowało się na wysokości około 10,9 m nad podłożem, w rozwidleniu trzech gałęzi drzewa Timonius belensis, które rosło około 30 m od ściany lasu. Samica znosiła w miejsce jego budowy – nie wiadomo jak daleko posuniętej w momencie odnalezienia – mchy, a następnie wąsy czepne lub podobny w wyglądzie materiał roślinny. Budulec stanowiły głównie łodygi epifitycznych storczyków oraz liście paproci, dość luźno splecione. Samica dostosowywała kształt gniazda rozpychając je piersią siedząc w środku, następnie poprawiała jego konstrukcję dziobem. Średnica wynosiła około 17 cm, głębokość – 5,5 cm[14].

Odnalezione gniazdo zawierało 2 jaja, z czego jedno mierzyło około 33,6 na 23,5 mm. Skorupa miała barwę płową i pokrywały ją liczne ciemne kreski (przy szerszym końcu układające się na kształt obrączki) oraz kropki o wielu kształtach i barwie fioletowoszarej, fioletowej, szarej lub rdzawej. Ważyło około 9,7 g[31].

Wysiadywanie trwało co najmniej 22 dni. Młode było karmione zwracanym pokarmem[14].

Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

IUCN uznaje wstęgogłowa za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie spadkowy ze względu na presję ze strony myśliwych[28].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Pteridophora alberti, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Pteridophora alberti, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Paradisaeidae Vigors, 1825 - cudowronki - Birds of paradise (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-19].
  4. ↑ a b c Adolf Bernhard Meyer, New genus and species of Bird of Paradise, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 4, 1894, xi.
  5. ↑ a b c Bruce M. Beehler & Thane K. Pratt, Birds of New Guinea: Distribution, Taxonomy, and Systematics, Princeton University Press, 2016, 15−16, 412, ISBN 978-0-691-16424-3.
  6. ↑ Biografie von Adolf Bernhard Meyer (1840-1911) - Sächsische Biografie [online], saebi.isgv.de [dostęp 2022-02-10].
  7. ↑ Senckenberg Naturhistorische Sammlungen Dresden [online], Senckenberg Gesellschaft für Naturforschung [dostęp 2022-02-10] (niem.).
  8. ↑ Richard B. Sharpe, Wonders of the bird world, 1898, s. 72–73.
  9. ↑ Jan Sztolcman, Nowości Muzeum Branickich, „Wszechświat”, nr 22/1897, tom XVI, 30 maja 1897, s. 345–346.
  10. ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, melampittas, Ifrit, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021. [dostęp 2022-01-10].
  11. ↑ PARADISAEIDAE - Birds-of-paradise (13:41), [w:] Edward C. Dickinson & Les Christidis (red.), Howard and Moore Complete Checklist of the birds of the World, wyd. 4, t. 2, 2014 [dostęp 2022-01-18].
  12. ↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2021 [online], 2021 [dostęp 2022-01-18].
  13. ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021, s. 45 [dostęp 2022-01-18].
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Phil Gregory, Birds of Paradise and Bowerbirds, Bloomsbury Publishing, 2019, s. 213–216.
  15. ↑ a b Walter Rothschild, On a collection of Birds made by Mr. F. Shaw Mayer in the Weyland Mountains, Dutch New Guinea, in 1930, „Novitates zoologicae”, 36, 1931, s. 253.
  16. ↑ a b c d Ernst Mayr & Thomas Gilliard, New species and subspecies of birds from the highlands of New Guinea, „American Museum novitates”, 1524, 1951, s. 12–13.
  17. ↑ Jared M. Diamond, Avifauna of the Eastern Highlands of New Guinea, Nuttall Ornithological Club, 1972, s. 339–340.
  18. ↑ a b c Joel Cracraft, The Species of the Birds-of-Paradise (Paradisaeidae) – Applying the Phylogenetic Species Concept to a Complex Pattern of Diversification, „Cladistics”, 8 (1), 1992, s. 29–30, DOI: 10.1111/j.1096-0031.1992.tb00049.x, ISSN 0748-3007 [dostęp 2022-01-08] (ang.).
  19. ↑ a b c d e f Irestedt i inni, An unexpectedly long history of sexual selection in birds-of-paradise, „BMC evolutionary biology”, 9, 2009, s. 235, DOI: 10.1186/1471-2148-9-235.
  20. ↑ Stefan Prost i inni, Comparative analyses identify genomic features potentially involved in the evolution of birds-of-paradise, „GigaScience”, 8 (5), 2019, DOI: 10.1093/gigascience/giz003, ISSN 2047-217X [dostęp 2022-01-09].
  21. ↑ Petter Z. Marki i inni, Breeding system evolution influenced the geographic expansion and diversification of the core Corvoidea (Aves: Passeriformes): Diversification dynamics among breeding systems, „Evolution”, 69 (7), 2015, s. 1874–1924, DOI: 10.1111/evo.12695 (ang.).
  22. ↑ W. Jetz i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836 [dostęp 2022-01-08] (ang.).
  23. ↑ Knud Andreas Jønsson i inni, A supermatrix phylogeny of corvoid passerine birds (Aves: Corvides), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 94, 2016, s. 87–94, DOI: 10.1016/j.ympev.2015.08.020 (ang.).
  24. ↑ The Occurrence of Conspicuous Feathers at Different Body Locations and Their Genetic Interdependence, [w:] A. Lima-de-Faria, Molecular Geometry of Body Pattern in Birds, Springer, 2012, DOI: 10.1007/978-3-642-25301-0_3.
  25. ↑ a b Russell A. Ligon i inni, Evolution of correlated complexity in the radically different courtship signals of birds-of-paradise, Trevor Price (red.), „PLOS Biology”, 16 (11), 2018, DOI: 10.1371/journal.pbio.2006962, ISSN 1545-7885, PMID: 30457985, PMCID: PMC6245505.
  26. ↑ a b Frith, Clifford B. & Frith, Dawn W., Biometrics of the birds of paradise (Aves: Paradisaeidae): with observations on variation and sexual dimorphism, „Memoirs of the Queensland Museum”, 42, 1997, 176 i 204–205.
  27. ↑ a b c d Thane K. Pratt, Bruce M. Beehler: Birds of New Guinea: Second Edition. Princeton University Press, 2014, s. 476. ISBN 978-1-4008-6511-6.
  28. ↑ a b King of Saxony Bird-of-paradise Pteridophora alberti. BirdLife International. [dostęp 2022-01-16].
  29. ↑ Freeman, Ben & Class Freeman, Alexandra, The avifauna of Mt. Karimui, Chimbu Province, Papua New Guinea, including evidence for long-term population dynamics in undisturbed tropical forest, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 134, 2014, s. 50.
  30. ↑ C.B. Frith & D.W. Frith, Archbold's Bowerbird Archboldia papuensis (Ptilonorhynchidae) Uses Plumes from King of Saxony Bird of Paradise Pteridophora alberti (Paradisaeidae) as Bower Decoration, „Emu”, 90, 1990, s. 136–137.
  31. ↑ a b Clifford B. Frith & Dawn W. Frith, Discovery or the King of Saxony Bird of Paradise Pteridophora alberti nest, egg and nestling with notes on parental care, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 110, 1990, s. 160–164.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wstęgogłów&oldid=68363839”