50°32′27″N 22°43′19″E/50,540833 22,721944Bitwa pod Biłgorajem (1863)
| powstanie styczniowe | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik |
taktyczne zwycięstwo powstańców (wycofanie się bez strat) | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904)  | |||
| 50°32′27″N 22°43′19″E/50,540833 22,721944
| |||
Bitwa pod Biłgorajem – niewielka bitwa okresu powstania styczniowego. Miała miejsce 2 września 1863 w okolicach Biłgoraja, zakończyła się taktycznym sukcesem polskich wojsk powstańczych, które uniknęły rozbicia przez Rosjan.
Opis bitwy[edytuj | edytuj kod]
Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]
Od pierwszych dni trwania powstania styczniowego, tzn. od stycznia 1863, region Biłgoraja był terenem nasilonych działań zbrojnych. Niemal od razu po wybuchu insurekcji, w dniach 22-23 stycznia 1863, odbyła się koncentracja okolicznych mieszkańców, którzy zdecydowali się przyłączyć do oddziałów powstańczych; miała ona miejsce w miejscowości Puszcza Solska, stanowiącej wówczas południowe przedmieście[1].
Nasilenie działań w bezpośrednim otoczeniu miasta wynikało z dwóch przyczyn:
- w odległości od 15 do 25 km na południe i zachód od niego przebiegała granica rosyjsko-austriacka; przez tę granicę przechodziły oddziały powstańcze, które w Galicji znajdowały schronienie i miały możliwość prowadzenia działań organizacyjnych oraz werbunkowych;
- okolice Biłgoraja są terenem mocno zalesionym, gdyż pokrywają je lasy Puszczy Solskiej; takie warunki geograficzne znacznie ułatwiały działalność grup powstańczych, walczących w sposób partyzancki[2].
W sierpniu 1863 powstańcze władze wojskowe podjęły decyzję, dotyczącą kierunków działań wojennych w nadchodzącym okresie jesiennym. Jednym z jej następstw było wkroczenie na teren województwa lubelskiego wojsk powstańczych, które w Galicji organizował płk Marcin Borelowski ps. Lelewel; oddział ten przekroczył granicę państwową w okolicy Tarnogrodu nocą z 25 na 26 sierpnia[2].
Powstańcy pod dowództwem Lelewela po przejściu granicy przyjęli w swoje szeregi kolejnych ochotników, a następnie rozbili obóz w okolicy miasteczka Józefów. Na wieść o zbliżaniu się wojsk rosyjskich oddział powstańczy zwinął obóz i skierował się na zachód, w stronę Biłgoraja. 1 września 1863 żołnierze Lelewela stali na przedmieściach, w sąsiedztwie wioski Wola, a do miasta wysłali rekonesans, na czele którego stanął kpt. Zdzisław Skłodowski[2].
W tym samym czasie w okolicy miasta operował oddział powstańczy, którym dowodził płk Kajetan Cieszkowski ps. Ćwiek. Oddział Ćwieka przybył z rejonu Sandomierza, a jego zadaniem było odwrócenie uwagi Rosjan od przekraczających granicę wojsk Lelewela[2].
Przebieg starcia[edytuj | edytuj kod]
2 września 1863 nad ranem oddział Ćwieka, maszerujący od strony Kraśnika, ruszył do Biłgoraja. Na przedmieściach, w okolicach wioski Bojary, powstańcy zostali zaatakowani przez wojska rosyjskie w sile 4 rot piechoty, dysponujących dwoma działami oraz jednostkami kawalerii[2][3]. Wojska te wysłał płk Miednikow[3], a dowodził nimi mjr Mikołaj Sternberg[4]. Pod rosyjskim ostrzałem powstańcy rozpoczęli odwrót w kierunku północno-zachodnim, w stronę wioski Bukowa; odwrót ten przez dwie godziny był osłaniany przez dwie tyraliery, którymi osobiście dowodził Ćwiek[2].
W tym samym czasie do Biłgoraja udał się kolejny, drugi już rekonesans, wysłany przez oddział Lelewela; na jego czele stał – jak wcześniej – kpt. Zdzisław Skłodowski. Oprócz niego w szeregach znajdowali się m.in. oficerowie kpt. Aleksander Stępnicki i rtm. Augustyn Valentin. Około wpół do siódmej wieczorem żołnierze Skłodowskiego usłyszeli toczącą się na przedmieściach bitwę. Po naradzie podjęto decyzję o wysłaniu gońca z informacją do Lelewela i o natychmiastowym wsparciu oddziału Ćwieka. Powstańcy wyszli z miasta i rozpoczęli natarcie na tyły Rosjan; mimo ostrzału artylerii i kontrataku jazdy nie ponieśli strat. Broniący się od kilku godzin żołnierze Ćwieka mogli dzięki temu spokojnie ujść do lasu[2][3].
Po otrzymaniu informacji od gońca Lelewel postanowił ruszyć na pomoc walczącym razem z całym oddziałem; jednak ruszywszy, otrzymał kolejną informację, mówiącą o tym, że zaatakowani przez kpt. Skłodowskiego Rosjanie wycofali się[2]. Nie byli oni skłonni do ścigania powstańców nocą przez lasy Puszczy Solskiej, gdyż wiązało się to ze zbyt dużym ryzykiem[3].
Następstwa[edytuj | edytuj kod]
Po potyczce doszło do spotkania oddziałów Ćwieka i Lelewela; połączyły się one w jeden związek taktyczny[3]. Następnego dnia, 3 września, całość zgrupowania skierowała się na wschód od Biłgoraja[2]. Kilkanaście kilometrów dalej, na roztoczańskich wzgórzach w okolicy wioski Panasówka, doszło do kolejnego starcia. Bitwa pod Panasówką, zwycięska dla strony polskiej, była jedną z największych bitew w czasie powstania styczniowego. W jej wyniku zginęło 35 polskich powstańców i około 360 Rosjan[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Tomasz Brytan, Puszcza Solska w okresie Powstania Styczniowego, [w:] Z dziejów sanktuarium św. Marii Magdaleny w Puszczy Solskiej, Biłgoraj 2006.
- ↑ a b c d e f g h i Tomasz Brytan, 2 września 1863 r. pod Biłgorajem [dostęp 2018-12-15].
- ↑ a b c d e f Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki 1863-1864; na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913, s. 102.
- ↑ Za wolność waszą i naszą..., bilgorajska.pl [dostęp 2018-12-15].