Ciemieńcowate
| Dictynidae | |
| O. Pickard-Cambridge, 1871 | |
| Okres istnienia: paleogen–dziś | |
 Samiec Lathys insulana | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Entelegynae |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
ciemieńcowate |
| Zasięg występowania | |
 Przybliżony zasięg rodziny | |
_catching_a_small_fly_(Muscidae)_(16615458783).jpg)
Ciemieńcowate[1] (Dictynidae) – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu Araneomorphae. Kosmopolityczna, ale bardziej zróżnicowana gatunkowo w strefie umiarkowanej. Dotychczas opisano 496 gatunków współczesnych[2] i 50 wymarłych. W zapisie kopalnym znana od paleogenu[3].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Niewielkie pająki o ciele długości poniżej 5 mm (wyjątkiem jest osiągający do 15 mm topik[1], zaliczony tu w 2017[4]), ubarwionym w odcieniach zieleni, brązu lub szarości. Karapaks ich cechuje się stosunkowo wysokim regionem głowowym i zredukowanymi jamkami. Występuje ośmioro oczu ułożonych w dwóch rzędach (sześciooki[5] rodzaj Cicurinia przeniesiono do Hahniidae[4]), z których wszystkie lub tylko te przednio-środkowej pary są ciemne. Szczękoczułki są ustawione pionowo[5], u samców części rodzajów wklęśnięte na powierzchniach środkowych[5][6][4]. Endyty są zbieżne. Kształt sternum jest trójkątny. Opistosoma (odwłok) jest prawie owalna lub owalna, nieco nachodząca na prosomę, zwykle jasna z ciemniejszym wzorem[5], ale wzór ów może być niewyraźny lub całkiem zanikły[6]. Występuje sześć kądziołków przędnych, z których te przedniej i tylnej pary są dwuczłonowe, o krótkich członach odsiebnych. Siteczko przędne może być jednodzielne, dwudzielne lub zupełnie nieobecne. Grzebień przędny, jeśli występuje, jest jednokrotnie piłkowany. Odnóża kroczne są umiarkowanej długości[5], zwieńczone trzema pazurkami[5][6][4]. Układ oddechowy ma dwie płucotchawki, szerokie i umieszczone blisko kądziołków przetchlinki[5] oraz rozgałęzione tchawki środkowe[4].
Budowa aparatu kopulacyjnego na nogogłaszczkach samców jest charakterystyczna dla rodziny. Wierzchołek mięsistego, obejmującego embolus konduktora ciągnie się proksymalnie wzdłuż tylno-bocznej strony cymbium[4]. Golenie nogogłaszczków samców zaopatrzone są w apofizy, w tym retrolateralną. Samice mają słabo zesklerotyzowaną płytkę płciową[5].
Występowanie i biologia[edytuj | edytuj kod]
Rodzina kosmopolityczna, bardziej zróżnicowana gatunkowo w strefie umiarkowanej niż w tropikalnej[5]. W Polsce, licząc według klasyfikacji po rewizji Wheelera i in. z 2017, stwierdzono 17 gatunków[7][4] (zobacz: ciemieńcowate Polski). Gatunki wyposażone w siteczko przędne budują sieci w szerokiej gamie środowisk, natomiast pozostałe zwykle związane są z wodą lub siedliskami wilgotnymi[4].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Takson ten wprowadzony został przez O. Pickarda-Cambridge’a w 1871 roku[8]. Jest to rodzina o niepewnych: pozycji systematycznej, składzie i monofiletyzmie[2][4]. Jej skład był wielokrotnie modyfikowany, ostatnio w 2017 roku przez W. Wheelera i współpracowników. Na podstawie analizy filogenetycznej przenieśli oni rodzaje Blabomma i Yorima z ciemieńcowatych do Cybaeidae, a rodzaje Cicurinia, Chorizomma i Mastigusa z ciemieńcowatych do Hahniidae. Do ciemieńcowatych przenieśli natomiast rodzaj Argyroneta (obejmujący topika i być może wymarłego A. longipes[3]), jednak jego pozycja systematyczna pozostaje dalece niepewna[2][4]. J.A. Murphy i M.J. Roberts w publikacji z 2015 klasyfikują go w monotypowej rodzinie Argyronetidae[9]. Gdyby ostatecznie umieścić go w ciemieńcowatych, to nazwa Dictynidae musiałaby, zgodnie z zasadą priorytetu, zostać młodszym synonimem Argyronetidae, jednak takiego kroku dotychczas nie podjęto. Po analizie Wheelera i innych niejasna pozostaje również pozycja rodzaju Lathys, który w ciemieńcowatych pozostawiono prowizorycznie[4].
Według World Spider Catalogue do ciemieńcowatych należą 52 rodzaje współczesne oraz 19 rodzajów wymarłych[2]:
- Adenodictyna Ono, 2008
- Aebutina Simon, 1892
- Ajmonia Caporiacco, 1934
- Altella Simon, 1884
- Anaxibia Thorell, 1898
- Arangina Lehtinen, 1967
- Archaeodictyna Caporiacco, 1928
- †Arthrodictyna Petrunkevitch, 1942
- Arctella Holm, 1945
- Argenna Thorell, 1870
- Argennina Gertsch & Mulaik, 1936
- Argyroneta Latreille, 1804
- Atelolathys Simon, 1892
- Banaidja Lehtinen, 1967
- Bannaella Zhang & Li, 2011
- †Balticocryphoeca Wunderlich, 2004
- Brigittea Lehtinen, 1967
- Brommella Tullgren, 1948
- †Brommellina Wunderlich, 2004
- Callevophthalmus Simon, 1906
- Chaerea Simon, 1884
- †Chelicirrum Wunderlich, 2004
- Clitistes Simon, 1902
- †Cryphoezaga Wunderlich, 2004
- Devade Simon, 1884
- Dictyna Sundevall, 1833
- Dictynomorpha Spassky, 1939
- Emblyna Chamberlin, 1948
- †Eobrommella Wunderlich, 2004
- †Eocryphoeca Petrunkevitch, 1946
- †Eocryphoecara Wunderlich, 2004
- †Eodictyna Wunderlich, 2004
- †Eolathys Petrunkevitch, 1950
- †Flagelldictyna Wunderlich, 2012
- †Gibbermastigusa Wunderlich, 2004
- Hackmania Lehtinen, 1967
- Helenactyna Benoit, 1977
- †Hispaniolyna Wunderlich, 1988
- Hoplolathys Caporiacco, 1947
- Iviella Lehtinen, 1967
- Kharitonovia Esyunin, Zamani & Tuneva, 2017
- Lathys Simon, 1884
- Mallos O. Pickard-Cambridge, 1902
- Marilynia Lehtinen, 1967
- Mashimo Lehtinen, 1967
- Mexitlia Lehtinen, 1967
- Mizaga Simon, 1898
- †Mizagalla Wunderlich, 2004
- Myanmardictyna Wunderlich, 2017
- Nigma Lehtinen, 1967
- †Paleodictyna Wunderlich, 1988
- †Paleolathys Wunderlich, 1986
- Paradictyna Forster, 1970
- Paratheuma Bryant, 1940
- Penangodyna Wunderlich, 1995
- Phantyna Chamberlin, 1948
- †Protomastigusa Wunderlich, 2004
- Qiyunia Song & Xu, 1989
- Rhion O. Pickard-Cambridge, 1871
- Saltonia Chamberlin & Ivie, 1942
- †Scopulyna Wunderlich, 2004
- Scotolathys Simon, 1884
- Shango Lehtinen, 1967
- †Succinya Wunderlich, 1988
- Sudesna Lehtinen, 1967
- Tahuantina Lehtinen, 1967
- Tandil Mello-Leitão, 1940
- Thallumetus Simon, 1893
- Tivyna Chamberlin, 1948
- Tricholathys Chamberlin & Ivie, 1935
- Viridictyna Forster, 1970
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Heiko Bellmann: Przewodnik kieszonkowy: Pająki. Warszawa: Multico O. W., 1998.
- ↑ a b c d Dictynidae. [w:] World Spider Catalogue [on-line]. World Spider Catalog Association, 2018. [dostęp 2018-11-11].
- ↑ a b Jason A. Dunlop, David Penney, Denise Jekel, z dodatkowym wkładem: Lyall I. Anderson, Simon J. Braddy, James C. Lamsdell, Paul A. Selden, O. Erik Tetlie: A summary list of fossil spiders and their relatives. [w:] World Spider Catalog [on-line]. Natural History Museum Bern, 2018. [dostęp 2018-11-11].
- ↑ a b c d e f g h i j k Ward C. Wheeler i inni, The spider tree of life: phylogeny of Araneae based on target-gene analyses from an extensive taxon sampling. Cladistics, wyd. 6, t. 33, 2017, s. 576-616, DOI: 10.1111/cla.12182.
- ↑ a b c d e f g h i R. Jocqué, A.S. Dippenaar-Schoeman: Spider Families of the World. Tervuren: Musée Royal de l'Afrique Central, 2006, s. 112-113.
- ↑ a b c S. Almquist. Swedish Araneae, part 2--families Dictynidae to Salticidae. „Insect Systematics & Evolution, Supplement”. 63, s. 299, 2006.
- ↑ Robert Rozwałka, Marzena Stańska: Check-list of spiders (Araneae) of Poland. [dostęp 2018-11-11].
- ↑ O. Pickard-Cambridge. Arachnida. „The Zoological Record”. 7, s. 207-224, 1871.
- ↑ J.A. Murphy, M.J. Roberts: Spider families of the world and their spinnerets. York: British Arachnological Society, 2015.