Ptasznikowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ptasznikowate
Theraphosidae
Thorell, 1869
Ilustracja
Ptasznik kędzierzawy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

szczękoczułkowce

Gromada

pajęczaki

Rząd

pająki

Podrząd

Opisthothelae

Infrarząd

ptaszniki

Rodzina

ptasznikowate

Synonimy
  • Aviculariidae
Zasięg występowania
Mapa występowania

Ptasznikowate (Theraphosidae) – rodzina pająków z podrzędu Opisthothelae i infrarzędu ptaszników (Mygalomorphae). Obejmuje ok. 1050 opisanych gatunków najczęściej dużych pająków o bardzo różnorodnym ubarwieniu.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Przedstawiciele rodziny występują na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, jednak najliczniej reprezentowani są w strefie tropikalnej i subtropikalnej[1][2]. Największą różnorodność osiągają w krainie neotropikalnej, gdzie występuje prawie połowa znanych rodzajów. Liczni są także w krainie etiopskiej (około ¼ rodzajów) i orientalnej (ponad 10% rodzajów)[3]. W Europie występują tylko 2 rodzaje: Ischnocolus (śródziemnomorska Hiszpania i Sycylia) oraz Chaetopelma (Kreta)[4]. W Stanach Zjednoczonych (Nearktyka) występuje naturalnie tylko rodzaj Aphonopelma, za to reprezentowany tam przez ponad 50 gatunków. Zasiedlają Kalifornię, Nevadę, Kolorado, Kansas, Arizonę, Nowy Meksyk, Teksas oraz częściowo Missouri, Arkansas i Luizjanę[5].

Opis[edytuj | edytuj kod]

Ptasznikowate to w większości duże pająki. Największe gatunki, jak Theraphosa blondi, dorastają do 10 cm długości ciała i 30 cm rozpiętości odnóży[6][1], podczas gdy samce najmniejszych gatunków, jak Aphonopelma paloma i Cyriocosmus elegans, osiągają dojrzałość przy długości ciała poniżej 1,5 cm[7][8]. Ich ciało porośnięte jest dwoma rodzajami włosków: krótszymi i dłuższymi, ochronnymi. U większych gatunków włoski ochronne są dłuższe i liczniejsze, przez co pająk wygląda na bardziej "puchatego", u mniejszych zaś są krótsze i silniej rozproszone nadając wygląd bardziej aksamitny[2].

Cechami rodziny o charakterze autapomorfii są dobrze rozwinięte kępki włosków przypazurkowych i scopulae. Ponadto występowanie scopulae na wszystkich stopach uznaje się za synapomorfię[9]. Wszystkie gatunki mają na opistosomie parzące włoski[2], a większość ma częściowo zredukowaną liczbę kolców na odnóżach dwóch ostatnich par. Podobnie jak Paratropididae mają dobrze rozwinięte płaty szczękowe[9].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Ptaszniki żyją na drzewach, w dziuplach, w szczelinach skalnych lub w norkach wykopanych w ziemi. Zazwyczaj nie budują sieci łownych, polują aktywnie, głównie w nocy. Pajęczynę wykorzystują do budowy gniazda lub kokonów. Można je spotkać zarówno na terenach półpustynnych, jak i w chłodniejszych rejonach górzystych.

Ptaszniki, w zależności od gatunku, dojrzewają w ciągu 1–5 lat, samce nieznacznie szybciej. Duży wpływ na dorastanie ma temperatura i obfitość pokarmu (im wyższe wartości, tym szybszy metabolizm, dojrzewanie i krótsze życie). Samiec po ostatniej wylince ma kilka miesięcy życia, zwykle przestaje jeść, uzupełniając tylko zapasy płynów i wyrusza na poszukiwanie samicy. Podczas kopulacji często ginie zjedzony przez partnerkę. Samice mogą dożyć 20 lat.

Preferencje pokarmowe[edytuj | edytuj kod]

Głównym pokarmem ptaszników są bezkręgowce, czasem drobne kręgowce. Wbrew nazwie, ptaki czy też gryzonie padają ich ofiarą nadzwyczaj rzadko.

Jad[edytuj | edytuj kod]

W związku z tym, że ofiarami ptasznikowatych padają nie tylko bezkręgowce ale także drobne kręgowce z różnych gromad, ich jad działa toksycznie na szerokie spektrum gatunków. Skład jadu jest bardzo skomplikowany. Zawiera on różne peptydy, enzymy i substancje drobnocząsteczkowe. Spośród tych ostatnich wykryto m.in. jony potasu (K+), kwas cytrynowy, nukleotydy, histaminę, oktopaminę, serotoninę, acetylocholinę i acylopoliaminy. Głównym składnikiem są peptydy, których w jadzie ptasznikowatych wykryto do 2011 ponad 1000. Dominują wśród nich bogate w disiarczki peptydy o masie 2,6–7,2 Da, które działają neurotoksycznie. Określane są one jako theraphotoxines (od nazwy rodziny) i stanowią około 25% wszystkich znanych toksyn pajęczych. Około ⅓ z nich oddziałuje na kanały potasowe, około ¼ na kanały wapniowe i tyle samo na sodowe[1].

Wpływ na człowieka[edytuj | edytuj kod]

Udokumentowane są przypadki śmierci po ukąszeniu przez ptasznika[10]. W jednak większości przypadków skutkiem ukąszenia jest krwawienie z pozostawionej rany i ból, rzadko nudności czy wymioty – nie jest więc groźne dla życia. Niektóre gatunki australijskie są jednak w stanie zabić psa, a ukąszenie niektórych gatunków azjatyckich i afrykańskich powodować może poważniejsze skutki u ludzi. Np. gatunki z rodzaju Poecilotheria wstrzykują jednorazowo bardzo dużą dawkę jadu, a skutki ich ukąszeń obejmują silny ból, opuchliznę, wymioty, utrzymujące się nawet przez kilka tygodni drgawki, problemy z oddychaniem, podwyższone tętno, utratę przytomności, a nawet migotanie przedsionków[11][1]. Do innych rodzajów uznawanych za silnie jadowite i agresywne należą m.in. Citharischius, Chilobrachys, Ornithoctonus, Selenocosmia, Ceratogyrus, Hysterocrates, Stromatopelma, Haplopelma, Heteroscodra, Harpactira oraz Pterinochilus.

Natomiast za ptaszniki, o słabszym jadzie, uchodzą np. amerykańskie ptaszniki z rodzajów Brachypelma, Grammostola, Nhandu, Psalmopoeus, Trixopelma, Xenesthis, Vitalius, Phormictopus, Iridopelma, Bonnetina, Avicularia, Aphonopelma, Lasiodora.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Młoda samica Avicularia velutina
Na Półwyspie Indochińskim ptaszniki są artykułem spożywczym. Tu prażone ptaszniki w Skun w Kambodży

Ptasznikowate są największą rodziną z infrarzędu ptaszników, a analizy filogenetyczne potwierdzają jej monofiletyzm[12]. Do marca 2017 opisano 1039 ich gatunków z 156 rodzajów[13]. Klasyfikuje się je w 11 podrodzinach[12]:

Wykaz rodzajów według stanu na sierpień 2022 przedstawia się następująco[14]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Volker Herzig, Glenn F. King: The Neurotoxic Mode of Actions of Venoms from the Spider Family Theraphosidae. W: Spider Ecophysiology pod redakcją Wolfgang Nentwig. Wolfgang Nentwig (red.). Springer-Verlag, 2013, s. 203-205. DOI: 10.1007/978-3-642-33989-9.
  2. ↑ a b c Richard J. Adams: Field Guide to the Spiders of California and the Pacific Coast States. Berkley, Los Angeles, London: University of California Press, 2014, s. 28, seria: California Natural History Guides.
  3. ↑ Marshal Hedin, Jason E. Bond. Molecular phylogenetics of the spider infraorder Mygalomorphae using nuclear rRNA genes (18S and 28S): Conflict and agreement with the current system of classification. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 41, s. 454–471, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2006.05.017. 
  4. ↑ Arthur E. Decae. Patterns of distribution and diversity in European mygalomorph spiders. „European Arachnology (Proceedings of the 24 th European Congress of Arachnology)”, s. 41–50, 2010. Natural History Museum. 
  5. ↑ M. Warriner. Distribution and Taxonomic Status of Tarantulas in Arkansas (Theraphosidae: Aphonopelma). „Journal of the Arkansas Academy of Science”. 62, s. 107, 2008. 
  6. ↑ Marek Żabka: rząd: pająki – Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 77. ISBN 978-83-01-16568-0.
  7. ↑ Mikhail F. Bagaturov: Cyriocosmus. [w:] Theraphosids of the World [on-line]. 2014. [dostęp 2017-03-19].
  8. ↑ Thomas R. Prentice. A new species of North American tarantula Aphonopelma paloma (Araneae: Mygalomorphae: Theraphosidae). „Journal of Arachnology”. 20 (3), s. 189—199, 1992. JSTOR: 3705879. 
  9. ↑ a b R.J. Raven. The spider infraorder Mygalomorphae (Araneae): cladistics and systematics. „Bull. Am. Mus. Nat. Hist.”. 182, s. 1–180, 1985. 
  10. ↑ K. Banerjee i inni, Tarantula bite leads to death and gangrene, „Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology”, 63 (2), 1997, s. 125–126, ISSN 0378-6323, PMID: 20944295 [dostęp 2024-03-29].
  11. ↑ Reem Alsultan i inni, Wessel's tiger ornamental tarantula bite envenomation: A case report and venom analysis, „Toxicon”, 223, 2023, s. 107013, DOI: 10.1016/j.toxicon.2022.107013, ISSN 0041-0101 [dostęp 2024-03-29].
  12. ↑ a b José Paulo L. Guadanucci. Theraphosidae phylogeny: relationships of the ‘Ischnocolinae’ genera (Araneae, Mygalomorphae). „Zoologica Scripta”. 43 (5), s. 508–518, 2014. DOI: 10.1111/zsc.12065. 
  13. ↑ Norman I. Platnick: Currently valid spider genera and species (2017-03-18). [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].
  14. ↑ Norman I. Platnick: Family: Theraphosidae Thorell, 1869. [w:] World Spider Catalogue [on-line]. [dostęp 2022-08-11].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Rodziny pająków
Mesothelae
Opisthothelae
Ptaszniki
(Mygalomorphae)
Pająki wyższe
(Araneomorphae)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ptasznikowate&oldid=73351112”