Emmy Noether
| ||
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 23 marca 1882 Erlangen | |
| Data i miejsce śmierci | 14 kwietnia 1935 Bryn Mawr | |
| Zawód, zajęcie | matematyczka, fizyczka | |
| Narodowość |  niemiecka
| |
| Alma Mater | Uniwersytet w Erlangen | |
| Rodzice | Max Noether | |
Amalie Emmy Noether (ur. 23 marca 1882 w Erlangen, zm. 14 kwietnia 1935 w Bryn Mawr w stanie Pensylwania) – niemiecka matematyczka i fizyczka, znana głównie dzięki osiągnięciom w teorii pierścieni i rozwinięciu nowej gałęzi matematyki – algebry abstrakcyjnej. Bywa opisywana jako „najważniejsza kobieta w historii matematyki”[1]. Albert Einstein pisał o niej: „Panna Noether stale służy mi radą przy opracowywaniu moich projektów i (...) to w istocie dzięki niej stałem się osobą kompetentną w tej dziedzinie”[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Emmy Noether urodziła się w 1882 w Erlangen w tradycyjnej rodzinie żydowskiej. Jej ojciec, Max Noether, był znanym profesorem matematyki. Ponieważ w owym czasie większość ścieżek kariery akademickiej była dla kobiet zamknięta, studiowała oficjalnie pedagogikę. Na wykłady z matematyki mogła uczęszczać jedynie jako wolny słuchacz. Jej talent matematyczny został jednak dostrzeżony przez wykładowców, którzy znali i przyjaźnili się z jej ojcem. Dzięki temu ostatecznie została dopuszczona do egzaminów[3].
W 1907 roku doktoryzowała się na Uniwersytecie w Erlangen. Ze względu na płeć, nie mogła występować w roli profesora. Mogła jedynie podjąć pracę jako pomoc wykładowcy nie otrzymując wynagrodzenia. W roku 1915 skorzystała z zaproszenia od Feliksa Kleina by dołączyć do wydziału matematyki Uniwersytetu w Getyndze, gdzie działali ówcześni najwybitniejsi matematycy niemieccy. Wykładała jako asystentka Dawida Hilberta. Zarówno Hilbert, jak i Klein bezskutecznie zabiegali w Ministerstwie Edukacji o przyznanie jej tytułu profesora wraz z wynagrodzeniem argumentując, że w przeciwnym razie Getynga straci wybitnego matematyka[3].
W 1918 r. udowodniła fundamentalne twierdzenie, tzw. twierdzenie Noether, które wiąże symetrie (niezmienniczości) praw fizyki z zasadami zachowania pewnych wielkości fizycznych. W latach 1922–1933 była profesorem Uniwersytetu w Getyndze, skąd została usunięta przez nazistów z powodu żydowskiego pochodzenia. Uczyła studentów nielegalnie, potajemnie przyjmując ich we własnym mieszkaniu[2]. Później wykładała na Bryn Mawr College oraz Institute for Advanced Study w Princeton.
W algebrze od jej nazwiska pochodzi nazwa pojęcia pierścienia noetherowskiego oraz nazwa twierdzenia Laskera–Noether.
Po jej niespodziewanej śmierci (zmarła w trakcie rekonwalescencji po operacji usunięcia nowotworu) Einstein napisał do „New York Timesa”: „Panna Noerher była najwybitniejszym kreatywnym geniuszem matematycznym, jaki pojawił się od czasu udostępnienia kobietom wyższej edukacji[2].”
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Emmy Noether – Według Einsteina „Najważniejsza kobieta w historii matematyki”. Uhonorowana przez Google (pol.). [dostęp 2015-03-23].
- ↑ a b c Rachel Swaby, Upór i przekora. 52 kobiety, które odmieniły naukę i świat, 2017.
- ↑ a b אמי נתר: המתמטיקאית היהודייה ששינתה את העולם [emy neter: ha-matematikait ha-yehudia she-shinta et ha-olam] (hebr.). Haaretz, 2017-03-22. [dostęp 2017-03-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Wróblewski. Czy ona jest kobietą?. „Wiedza i Życie”, s. 65, czerwiec 2009. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929.
- Władysław Kopaliński, Encyklopedia „drugiej płci”, Oficyna Wydawnicza RYTM, Wydanie II, Warszawa 2001, ISBN 83-87893-96-X, s. 174
