Garbacz (województwo świętokrzyskie)
50°51′53″N 21°15′31″E/50,864722 21,258611
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
322[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
27-425[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TOS |
| SIMC |
0275850[4] |
Położenie na mapie gminy Waśniów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego  | |
| 50°51′53″N 21°15′31″E/50,864722 21,258611[1]
| |
Garbacz – wieś sołecka[5] w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Waśniów[6][4].
Wieś w województwie sandomierskim była własnością Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła (Sierotki) w latach 1576–1578[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Przez miejscowość przepływa rzeczka Garbatka. Znajdują się tu również liczne pokłady piaskowca czerwonego.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0275866 | Dwór | część wsi |
| 0275872 | Garbacz-Jeziorko | część wsi |
| 0275889 | Garbacz-Skała | część wsi |
| 0275895 | Komorniki | część wsi |
| 0275903 | Przydanki | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Garbacz, łącznie z przyległą wsią Grębocice, został wspomniany przez Długosza w aktach z 1328 jako własność biskupów lubuskich pod nazwą Garbatz.
W roku 1578 Mikołaj Radziwiłł płacił tu od 13 osadników, 1 komornika i 1 ubogiego[8].
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, iż Garbacz był folwarkiem w powiecie opatowskim, gminie Boksyce, parafii Momina (łącznie z wsiami Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko – obecnie części wsi Garbacz).
W 1827 roku miejscowość liczyła 34 domy i 220 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Garbacz folwark miał 7 domów, 114 mieszkańców, 984 morgi ziemi oraz młyn wodny. Z kolei wsie włościańskie Garbacz-Skała i Garbacz-Jeziorko liczyły 40 domów, 314 mieszkańców i 347 mórg ziemi[8].
Około roku 1829 majątek Garbacz został zakupiony przez filozofa Józefa Gołuchowskiego, który wraz z żoną mieszkał w nim do swojej śmierci w roku 1858[9]. To właśnie w Garbaczu napisał jedno ze swych największych dzieł: Dumanie nad najwyższymi zagadnieniami człowieka. Gołuchowski uważany był za niezwykle sprawnego gospodarza, m.in. dzięki uprzemysłowieniu gospodarstwa. W swych dobrach gościł często praktykantów z Instytutu Agronomicznego w Marymoncie. Po nim majątek odziedziczyła siostra i jej dzieci Ksawery Jagniński z żoną Józefą z Lubienienieckich. Ich najstarszy syn Konstanty urodził się w Garbaczu w 1872 roku. Założył we wsi straż ogniową. Zmarł nagle 7 października 1915 w Neisse, gdzie był internowany od 30 lipca 1915 jako rezerwowy oficer rosyjski. Pozostawił żonę Julię z Łempickich i 5 dzieci. Pochowany w grobie rodzinnym w Mominie[10].
Rodzina Jagnińskich z Jagnina herbu Tarnawa była właścicielem majątku do roku 1945 (w ich posiadaniu był także majątek w Zochcinie). Rządcą majątku do 1945 był Aleksander Dylak z Kleczanowa. Tablice nagrobne Gołuchowskiego ufundowana przez jego bratanka Xawerego Jagnińskiego oraz pozostałych zmarłych z rodziny Jagnińskich znajdują się w kościele parafialnym w Mominie.
Po wojnie majątek popadł w ruinę. Drewniany dwór spłonął w wyniku zaprószenia ognia przez nowych lokatorów, a kolumna z popiersiem myśliciela wzniesiona na dziedzińcu folwarcznym została zniszczona przez funkcjonariuszy pobliskiego posterunku Milicji, którzy uczynili z pomnika tarczę strzelniczą. Do czasów obecnych zachowała się jedynie kamienna kapliczka oraz resztki parku podworskiego ze starodrzewem (znaleźć tam można okazy kasztana jadalnego). Teren parku przeszedł w posiadanie prywatne, a obecny właściciel ufundował w nim nowe popiersie Gołuchowskiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Park dworski, założony w XVIII w., przebudowany w XIX w., wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.619 z 12.12.1957)[11].
- Neolityczne kurhany (w Garbaczu-Jeziorku).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31579
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5-6 [dostęp 2022-04-22]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 251 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Jednostki organizacyjne gminy Waśniów. Urząd Gminy Waśniów. [dostęp 2015-03-20].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 107.
- ↑ a b Garbacz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 483.
- ↑ Jerzy Mazurek, Pracowity żywot filozofa-ziemianina.
- ↑ Rudolf Starzewski (red.), Wspomnienie pośmiertne Czas s.3 nr 530 z 11 października 1915., „Czas”, 1915.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 46 [dostęp 2015-12-21].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1885, Tom II, s. 483.
- Tadeusz Dybczyński, Przewodnik po Górach Świętokrzyskich, Warszawa 1912
- Drzewo genealogiczne rodziny Jagnińskich
- Siedziba gminy: Waśniów
