Gilboa (wzgórza)

Wzgórza Gilboa
הר הגלבוע
	; Wzgórza Gilboa wznoszące się nad Doliną Charod
Państwo	Izrael; Autonomia Palestyńska
Położenie	Dystrykt Północny
Pasmo	Samaria
Wysokość	536 m n.p.m.
	Położenie na mapie Izraela Wzgórza Gilboa
	32°26′02″N 35°24′52″E/32,433889 35,414444
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wzgórza Gilboa (hebr. הר הגלבוע, Har ha-Gilboa; arab. جبال فقوعة, Dżabal Faku’a; pol. Wzgórza tryskających źródeł) – pasmo górskie w północno-wschodniej części Samarii, położone w północnym Izraelu i północnej Autonomii Palestyńskiej.

Geografia

Wzgórza Gilboa

Turystyka na Wzgórzach Gilboa

Pasmo górskie Wzgórz Gilboa ma kształt łuku, który rozciąga się na długości około 18 km i szerokości 8 km z południowego wschodu na północny zachód. Jest to przedłużenie wyżyny Samarii w kierunku północno-wschodnim. Po stronie wschodniej Wzgórza Gilboa opadają 500 metrów do depresji Doliny Bet Sze’an, która jest częścią Doliny Jordanu. Po stronie północnej wzgórza górują nad Doliną Charod i łagodnie opadają w kierunku północno-zachodnim do Doliny Jezreel w Dolnej Galilei.

Góry składają się z 11 szczytów, z których najwyższym jest Har Malkiszua o wysokości 536 m n.p.m. W południowej części pasma znajdują się: Har Awner (499 m n.p.m.), Har Awinadaw (440 m n.p.m.), Matlul Awinadaw (383 m n.p.m.), Cukej Migda (200 m n.p.m.). W środkowej części są: Micpe Gilboa (500 m n.p.m.), Har Jicpor (475 m n.p.m.), Har Barkan (497 m n.p.m.), Har Achina’am (451 m n.p.m.) i Har Gefet (318 m n.p.m.). W północno-zachodniej części są: Har Lapidim (434 m n.p.m.), Har Sza’ul (302 m n.p.m.), Giwat Chochit (370 m n.p.m.), Har Giborim (400 m n.p.m.) i Ma’ale Nurit (131 m n.p.m.). Pasmo wzgórz kończą Tel Jizre’el (100 m n.p.m.) i Giwat Jizre’el (103 m n.p.m.). Nie jest to więc wysokie pasmo górskie i zwyczajowo jest nazywane wzgórzami Gilboa. Jednak ponieważ pasmo sąsiaduje z depresją Rowu Jordanu (w kierunku zachodnim przechodzi w Dolinę Bet Sze’an i Dolinę Charod), rzeczywista różnica wysokości między szczytami a najniższymi punktami dolin jest dużo wyższa, i dochodzi miejscami do 700-600 metrów. Zbocza północne i wschodnie są bardzo strome, natomiast łagodnie opadają w kierunku zachodnim, a po stronie południowej przechodzą w mocno pofałdowaną wyżynę. Przebiega tędy dział wód pomiędzy rzekami Kiszon a Jordanem^[1]. Ze zboczy górskich spływają liczne strumienie i potoki, które kształtują charakterystyczne wadi. Po stronie wschodniej są to wadi strumieni Bezek, Ner, Awner, Malchiszua, Awinadaw, Cwija, Jicpor i Gefet. Na północy spływają Jechonatan i Nurit. Po stronie zachodniej są Gilboa i Chochit. Większa część obszaru Wzgórz Gilboa znajduje się w klimacie śródziemnomorskim, ze średnią opadów na poziomie 450 mm deszczu rocznie.

Wzgórzami przebiega linia graniczna znana jako Zielona linia(inne języki). Wzdłuż niej wybudowano mur bezpieczeństwa oddzielający terytorium Izraela od Autonomii Palestyńskiej^[2]. Po stronie izraelskiej leży wioska komunalna Gan Ner (wchodzi w skład Samorządu Regionu Ha-Gilboa), kibuce Ma’ale Gilboa i Meraw, oraz wioska terapeutyczna Malkiszua (wchodzą w skład Samorządu Regionu Emek ha-Majanot). Po stronie palestyńskiej jest miejscowość Deir Abu Daif, oraz wioski Arabbuna, Faku’a, Dajr Ghazala i Jalbun.

Roślinność

Wzgórza są porośnięte przez duży kompleks leśny, w skład którego wchodzą sosny, szarańczyny i eukaliptusy. Znajduje się tutaj rzadkie stanowisko górskiego irysa haynei (hebr. אירוס הגלבוע, Irys ha-Gilboa). W okresie wiosny wzgórza odwiedzają liczni turyści, aby podziwiać jego purpurowe kwiaty. Dla ochrony środowiska naturalnego utworzono tutaj Rezerwat przyrody ha-Gilboa i Rezerwat przyrody Gilboa Mizrachi. Można tu spotkać pistacje, migdałowce i szałwię. W południowej części wzgórz rosną wilce purpurowe, złotogłowy, wilczomlecze, ślazy i dziewięćsiły. W południowej i południowo-zachodniej części podnóża wzgórz występuje roślinność przystosowana do warunków pustynnych. Są to np. zatrwiany, karczochy i inne. Wzgórza porastają także liczne kwiaty – irysy, farbowniki, narcyzy, cyklameny, miłki, zawilce, maki, jaskier i storczyki. Ze zwierząt można napotkać gazele Thomsona, borsuki, wilki, łasice, hieny pręgowane, lisy, góralki i szakale. Z ptaków są sokoły, jastrzębie, dropie, żołny i saxicola.

Historia

Nazwa Wzgórz Gilboa występuje w Biblii. Górę Gilboa i całą okolicę otrzymało w dziale izraelskie pokolenie Menassesa. Jednak objęcie tych ziem w posiadanie było mocno kłopotliwe, ponieważ Kananejczycy byli w tym rejonie bardzo silni. W okresie sędziów, Gedeon na czele 300 Izraelczyków pokonał pod górą Gilboa armię 135 tys. Madianitów i Amalekitów. Gilboa była też milczącym świadkiem jednej z największych tragedii w dziejach Izraela. W bitwie pod Gilboa Filistyni pokonali izraelskiego króla Saula – poległ król Saul i jego trzej synowie^[a]^[3]. Przy okazji tego dramatycznego wydarzenia, góry Gilboa wspominał także późniejszy izraelski król Dawid. Wypowiedziane wówczas przez niego przekleństwo było uznawane za powód, wskutek którego Wzgórza Gilboa pozostawały przez długie wieki niezalesione^[b]^[4]^[5].

W późniejszych wiekach w obrębie Wzgórz Gilboa znajdowało się około piętnastu arabskich wiosek. Współczesne osadnictwo żydowskie rozpoczęło się w latach 20. XX wieku, jednak większość zakładanych osad rolniczych znajdowało się w położonej poniżej Dolinie Charod. Podczas arabskiego powstania w Palestynie (1936–1939) Wzgórza Gilboa służyły jako baza wypadowa do ataków na położone niżej żydowskie osiedla. Tutejsze wioski służyły jako bazy arabskich powstańców. Podczas I wojny izraelsko-arabskiej w 1948 roku Izraelczycy wysiedlili i zniszczyli większość tutejszych arabskich wiosek, przejmując kontrolę nad północną częścią wzgórz^[6]. Przez kolejne lata wzgórza stanowiły granicę (tzw. Zielonej linii(inne języki)) między Izraelem, a okupowanym przez Jordanię terytorium Samarii. Podczas wojny sześciodniowej w 1967 roku Izraelczycy zajęli całość Wzgórz Gilboa. Państwo Izrael przeprowadziło dużą akcję zalesiania wzgórz. Ortodoksyjni Żydzi założyli tutaj dwa kibuce: Ma’ale Gilboa oraz Meiraw (druga nazwa jest zapożyczeniem z Biblii, Merab była jedną z córek izraelskiego króla Saula – por. 2 Sm 21,8). Planowano założenie kolejnej kolonii, która miała nazywać się Mikal, w nawiązaniu do imienia kolejnej córki króla Saula (por. 2 Sm 3,14). Z planów zrezygnowano po gwałtownym sprzeciwie ekologów, którzy uważali, iż nowa osada przyczyni się do zniszczenia naturalnego piękna Wzgórz Gilboa. W wyniku Porozumienia z Oslo w 1993 roku utworzono Autonomię Palestyńską i Wzgórza Gilboa zaczęły ponownie pełnić funkcję wzgórz granicznych. Ze względów bezpieczeństwa w 2002 roku wybudowano mur bezpieczeństwa, oddzielający Izrael od terytoriów Autonomii Palestyńskiej^[2].

Turystyka

Po stronie izraelskiej przez całą długość Wzgórz Gilboa przebiega droga nr 667. Jest to malownicza trasa, często wykorzystywana przez turystów. W okolicy poprowadzono kilka szlaków turystycznych. Ze względu na bliskość granicy należy zawsze podporządkowywać się do zaleceń sił bezpieczeństwa^[7]^[8]. Tutejsze środowisko naturalne chronią Rezerwat przyrody ha-Gilboa^[9] i Rezerwat przyrody Gilboa Mizrachi^[10]. U podnóża wzgórz znajduje się Park Narodowy Majan Charod.

Transport

Przez Wzgórza Gilboa z północnego zachodu na południowy wschód przebiega droga nr 667. Jadąc nią na północny zachód dociera się do skrzyżowania z drogą nr 675, która łączy drogę nr 60 z drogą nr 71. W środkowej części wzgórz, w pobliżu kibucu Maale Gilboa, od drogi nr 667 schodzi do Doliny Charod droga nr 6666, którą dojeżdża się do skrzyżowania z drogą nr 669 między kibucami Bet Alfa i Nir Dawid. Na południowym wschodzie droga nr 667 zjeżdża do Doliny Bet Sze’an i dociera do drogi nr 90.

Panorama Doliny Charod widziana ze Wzgórz Gilboa

Zobacz też

Geografia Izraela

Uwagi

↑ Zobacz: 1 Księga Samuela 31,1-8: „(1) Filistyni tymczasem walczyli z Izraelem; a mężowie izraelscy uciekli przed Filistynami i padli pobici na wzgórzu Gilboa. (2) Filistyni, rozpoczęli natarcie na Saula i na jego synów, zabijając Jonatana, Abinadaba i Malkiszuę – synów Saula. (3) W końcu walka srożyła się tylko wokół Saula. Wytropili go łucznicy, a on zadrżał na widok łuczników. (4) I odezwał się Saul do swego giermka: Dobądź swego miecza i przebij mnie nim, ażeby nie przyszli ci nieobrzezańcy i nie przebili mnie sami, i nie naigrawali się ze mnie. Lecz giermek nie chciał tego uczynić, gdyż bardzo się bał. Saul więc dobył miecza i sam rzucił się na niego. (5) Gdy giermek zobaczył, że Saul umarł, sam też rzucił się na swój miecz i umarł razem z nim. (6) Umarli więc razem tego dnia Saul i trzej jego synowie, i giermek, i wszyscy jego towarzysze. (7) A gdy Izraelici zamieszkujący tak drugą stronę równiny, jak i Zajordanie, zobaczyli, że wojsko izraelskie uciekło i że polegli Saul i jego synowie, opuścili swoje miasta i pouciekali. Przyszli więc Filistyni i zamieszkali w nich. (8) Nazajutrz przyszli Filistyni obdzierać zabitych i znaleźli Saula i trzech jego synów leżących na wzgórzu Gilboa”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.
↑ Zobacz: 2 Księga Samuela 1,21-23: „(21) Góry Gilboa! Ani rosy, ani deszczu niech na was nie będzie, ani pól żyznych! Tu bowiem została skalana tarcza mocarzy. Nie, tarcza Saula nie była namaszczona oliwą, (22), lecz krwią poległych, tłuszczem mocarzy. Łuk Jonatana nigdy się nie cofał, i miecz Saula nie wracał daremnie. (23) Saul i Jonatan, kochający się i mili przyjaciele, za życia i w śmierci nie są rozdzieleni. Byli oni bystrzejsi od orłów, dzielniejsi od lwów.”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.

Przypisy

↑ Praca zbiorowa 1991 ↓, s. 291.
↑ ^a ^b The Separation Barrier Map. [w:] B´Tselem [on-line]. 2008. [dostęp 2015-05-10]. (ang.).
↑ „Winnica”. Marzec 2004, 2004. Mark Warren – dyrektor. Carnegie, Australia: The David Press. PP 328874/00009. (pol.).
↑ Mt. Gilboa. Jewish Virtual Library. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
↑ Grabner-Haider 1995 ↓, s. 376.
↑ Góry Gilboa. [w:] Bet Alon [on-line]. [dostęp 2012-12-08]. (hebr.).
↑ Joe Yudin: Off the Beaten Track: Panoramic views from Mt. Gilboa. [w:] The Jerusalem Post [on-line]. 2011-10-11. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
↑ Yitzpor Stream, Gilboa, and Kibbutzim Stream. [w:] Tiuli [on-line]. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
↑ Rezerwat ha-Gilboa. [w:] INatura [on-line]. [dostęp 2015-05-14]. (hebr.).
↑ Rezerwat Noun ha-Gilboa. [w:] INatura [on-line]. [dostęp 2015-05-14]. (hebr.).

Bibliografia

Anton Grabner-Haider: Praktyczny słownik biblijny. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1995. ISBN 83-211-1512-8.
Praca zbiorowa: Atlas biblijny. Warszawa: Wydawnictwo im. W.L. Anczyca, 1991. ISBN 83-7050-000-5.

Linki zewnętrzne

Turystyka – Dolina Jezreel. [w:] Izrael.badacz.org [on-line]. [dostęp 2012-12-08]. (pol.).

[3] Zobacz: 1 Księga Samuela 31,1-8: „(1) Filistyni tymczasem walczyli z Izraelem; a mężowie izraelscy uciekli przed Filistynami i padli pobici na wzgórzu Gilboa. (2) Filistyni, rozpoczęli natarcie na Saula i na jego synów, zabijając Jonatana, Abinadaba i Malkiszuę – synów Saula. (3) W końcu walka srożyła się tylko wokół Saula. Wytropili go łucznicy, a on zadrżał na widok łuczników. (4) I odezwał się Saul do swego giermka: Dobądź swego miecza i przebij mnie nim, ażeby nie przyszli ci nieobrzezańcy i nie przebili mnie sami, i nie naigrawali się ze mnie. Lecz giermek nie chciał tego uczynić, gdyż bardzo się bał. Saul więc dobył miecza i sam rzucił się na niego. (5) Gdy giermek zobaczył, że Saul umarł, sam też rzucił się na swój miecz i umarł razem z nim. (6) Umarli więc razem tego dnia Saul i trzej jego synowie, i giermek, i wszyscy jego towarzysze. (7) A gdy Izraelici zamieszkujący tak drugą stronę równiny, jak i Zajordanie, zobaczyli, że wojsko izraelskie uciekło i że polegli Saul i jego synowie, opuścili swoje miasta i pouciekali. Przyszli więc Filistyni i zamieszkali w nich. (8) Nazajutrz przyszli Filistyni obdzierać zabitych i znaleźli Saula i trzech jego synów leżących na wzgórzu Gilboa”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.

[5] Zobacz: 2 Księga Samuela 1,21-23: „(21) Góry Gilboa! Ani rosy, ani deszczu niech na was nie będzie, ani pól żyznych! Tu bowiem została skalana tarcza mocarzy. Nie, tarcza Saula nie była namaszczona oliwą, (22), lecz krwią poległych, tłuszczem mocarzy. Łuk Jonatana nigdy się nie cofał, i miecz Saula nie wracał daremnie. (23) Saul i Jonatan, kochający się i mili przyjaciele, za życia i w śmierci nie są rozdzieleni. Byli oni bystrzejsi od orłów, dzielniejsi od lwów.”. Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.

[CITEREFPraca_zbiorowa1991291-1] Praca zbiorowa 1991 ↓, s. 291.

[separation-2] The Separation Barrier Map. [w:] B´Tselem [on-line]. 2008. [dostęp 2015-05-10]. (ang.).

[Winnica-4] „Winnica”. Marzec 2004, 2004. Mark Warren – dyrektor. Carnegie, Australia: The David Press. PP 328874/00009. (pol.).

[6] Mt. Gilboa. Jewish Virtual Library. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).

[CITEREFGrabner-Haider1995376-7] Grabner-Haider 1995 ↓, s. 376.

[8] Góry Gilboa. [w:] Bet Alon [on-line]. [dostęp 2012-12-08]. (hebr.).

[9] Joe Yudin: Off the Beaten Track: Panoramic views from Mt. Gilboa. [w:] The Jerusalem Post [on-line]. 2011-10-11. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).

[10] Yitzpor Stream, Gilboa, and Kibbutzim Stream. [w:] Tiuli [on-line]. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).

[11] Rezerwat ha-Gilboa. [w:] INatura [on-line]. [dostęp 2015-05-14]. (hebr.).

[12] Rezerwat Noun ha-Gilboa. [w:] INatura [on-line]. [dostęp 2015-05-14]. (hebr.).

[1]

[2]

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]