Jaskier

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Jaskier
Ilustracja
Morfologia jaskra (bulwkowego i kaszubskiego)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

jaskier

Nazwa systematyczna
Ranunculus L.
Sp. Pl. 548. 1753
Typ nomenklatoryczny

Ranunculus auricomus L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Narys kwiatowy
Owoce jaskra
Budowa kwiatu jaskrów
Jaskier alpejski
Jaskier halny
Jaskier skalny

Jaskier (Ranunculus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny jaskrowatych. Rodzaj liczy według różnych baz taksonomicznych od ok. 400[4] do ponad 1,6 tys.[5] zweryfikowanych gatunków występujących na całej kuli ziemskiej[6] z wyjątkiem obszarów nizinnych w strefie tropikalnej i Antarktydy[7]. W Polsce rośnie dziko 25 gatunków. Naukowa nazwa rodzaju to po łacinie zdrobniale „żabka”. Stosowana była już przez Pliniusza Starszego i jej geneza wiązana jest z podobieństwem siedlisk zajmowanych przez jaskry i żaby[8]. Jaskry występują głównie na mokrych łąkach, na mokradłach i w wodach, także w lasach i na suchych murawach, także w górach[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Rośliny zielne do ok. 1 m wysokości[9], często z bulwiastymi korzeniami, kłączami, rozłogami lub bulwiasto zgrubiałymi nasadami łodygi[7]. Nierzadko rośliny wodne o pędach pływających[9].
Liście
Odziomkowe, łodygowe lub obu rodzajów. Ogonkowe, niepodzielone lub podzielone w różnym stopniu, zwykle dłoniasto[7]. U roślin wodnych często liście silnie podzielone[9]. Ulistnienie skrętoległe, rzadko w górnej części naprzeciwległe (sekcja Flammula)[7].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach na szczytach pędów lub z kątów liści. Przysadki czasem obecne. Kwiaty promieniste, obupłciowe. Działki kielicha zielone, rzadko purpurowe lub białe, w liczbie 3–5, o długości 1–15 mm, czasem trwałe, zachowują się podczas owocowania. Płatki korony w liczbie od 0 do 22 zwykle żółte, rzadko białe, czerwone lub zielonkawe, z miodnikami u nasady. Liczne słupki (4–250) i pręciki[7]. Słupki krótkie, z główkowatymi znamionami[9].
Owoce
Jednonasienne[9] niełupki (orzeszki) tworzące owoc zbiorowy – wieloniełupkę[7]. Nasiona spłaszczone, czasem oskrzydlone[9].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rośliny jednoroczne i byliny[7]. Kwiaty zapylane są zwykle przez owady[9]. Większość gatunków uważanych jest za rośliny trujące. Zawierają trującą protoanemoninę, która narkotycznie oddziałuje na układ nerwowy. Rozkłada się ona podczas suszenia. Rośliny mają charakterystyczny zapach i ostry smak, co ogranicza przypadki ostrych zatruć doustnych. Częste są natomiast przypadki podrażnienia skóry lub błon śluzowych układu trawiennego. Podstawowa liczba chromosomów x=7, 8[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj z podrodziny Ranunculoideae Arnott, rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) z rzędu jaskrowców (Ranunculales), należących do kladu dwuliściennych właściwych (eudicots)[2].

jaskrowate


Glaucidioideae



Hydrastidoideae





Coptoideae




Thalictroideae



Ranunculoideae





Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Ranunculopsida Brongn., podklasa jaskrowe (Ranunculidae Takht. ex Reveal), nadrząd Ranunculanae Takht. ex Reveal, rząd jaskrowce (Ranunculales Dumort.), podrząd Ranunculineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jaskrowate (Ranunculaceae Juss.), podrodzina Ranunculoideae Arn., plemię Ranunculeae DC., rodzaj jaskier (Ranunculus L.)[10].

Gatunki flory Polski

Poniższy wykaz obejmuje gatunki zaliczone do rodzaju jaskier w krytycznej liście roślin naczyniowych Polski[11]: Według innych źródeł (np. Flora Europaea[12] i Integrated Taxonomic Information System[13]) do rodzaju jaskier zaliczane są także: ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna = Ranunculus ficaria) oraz szereg gatunków z rodzaju włosienicznik (Batrachium).

Inne gatunki, głównie uprawne (wybór)
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju jaskier.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina ozdobna
Gatunki jaskier tojadolistny, jaskier alpejski, jaskier azjatycki, jaskier rozłogowy oraz jaskier bulwkowy uprawiane są jako rośliny ozdobne[6][15]. U jaskra tojadolistnego wyhodowano kultywar 'Flore Pleno' o pełnych kwiatach. Pełne kwiaty ma również kultywar jaskra rozłogowego 'Pleniflorus'[6]. Jaskier alpejski szczególnie nadaje się do skalniaków, gdzie może rosnąć nie tylko w glebie, ale również pomiędzy skałami[15]. Z kolei jaskier bulwkowy sadzony jest na rabatach[6].
Medycyna
Plemię Lisów używało gatunku R. flabellaris do leczenia odmrożeń oraz przy problemach z oddychaniem[16]. Plemię Indian Syilx używało okładów z rozgniecionych całych roślin R. glaberrimus do uśmierzania bólu stawów i bóli wszelkiego rodzaju. Z kolei plemię Nlaka'pamux z rozgniecionych kwiatów tego gatunku wykonywało okłady na brodawki, w celu podrażnienia skóry[17]. R. muricatus ma zastosowanie przy obniżaniu gorączki oraz w leczeniu dny moczanowej i astmy[18]. Niektóre plemiona Indian północnoamerykańskich używało w medycynie tradycyjnej gatunku R. abortivus[19]. Ponadto w medycynie niekonwencjonalnej zastosowanie mają gatunki R. ficariifolius, R. japonicus i R. cantoniensis[20][21][22].
Sztuka kulinarna
Nasiona gatunku R. occidentalis były jedzone przez niektóre plemiona Indian z Kalifornii[23].
Trucizna
Indianie z plemion Nlaka'pamux i Syilx wytwarzali z gatunku R. glaberrimus truciznę, którą później pokrywali groty strzał. Ponadto członkowie plemienia Syilx suszone lub rozgniecione świeże okazy tej rośliny umieszczali w kawałkach mięsa, które służyły jako zatrute przynęty dla kojotów[17][24]. Natomiast Aleuci z gatunku R. occidentalis produkowali truciznę[23].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
  4. ↑ Ranunculus (ang.). The Plant List. [dostęp 2015-05-05].
  5. ↑ Ranunculus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-05-06].
  6. ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  7. ↑ a b c d e f g h Alan T. Whittemore: Ranunculus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-09-03].
  8. ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: 1996, s. 132. ISBN 83-05-12868-7.
  9. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 47. ISBN 0-333-74890-5.
  10. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Ranunculus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-25].
  11. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  12. ↑ Flora Europaea Search Results: Ranunculus ficaria
  13. ↑ Ranunculus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2021-04-03] (ang.).
  14. ↑ Marcin Nobis, Arkadiusz Nowak, Aleksandr L. Ebel, Agnieszka Nobis, Sylwia Nowak, Polina D. Gudkova, Alla V. Verkhozina, Andrey S. Erst, Grzegorz Łazarski, Marina V. Olonova, Renata Piwowarczyk, Alexander A. Bobrov, Irina A. Khrustaleva, Vítězslav Plášek, Marina M. Silantyeva, Joanna Zalewska-Gałosz. Contribution to the flora of Asian and European countries: new national and regional vascular plant records, 3. „Acta Botanica Gallica: Botany Letters”, 2015. Société botanique de France. DOI: 10.1080/12538078.2015.1010105 (ang.). 
  15. ↑ a b Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.
  16. ↑ Ranunculus flabellaris (fr.). Plantes & botanique. [dostęp 2015-06-06].
  17. ↑ a b Sagebrush Buttercup (ang.). Plant-Life.org. [dostęp 2015-06-08].
  18. ↑ Ranunculus muricatus – L. (ang.). Plants For A Future. [dostęp 2015-07-18].
  19. ↑ Ranunculus abortivus (fr.). Plantes & botanique. [dostęp 2015-05-05].
  20. ↑ Taxon: Ranunculus ficariifolius H. Lév. & Vaniot (ang.). Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2015-06-06].
  21. ↑ Taxon: Ranunculus japonicus Thunb. (ang.). Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2015-06-06].
  22. ↑ Taxon: Ranunculus cantoniensis DC. (ang.). Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2015-06-06].
  23. ↑ a b 9. Ranunculus occidentalis Nuttall in J. Torrey & A. Gray, Fl. N. Amer. 1: 22. 1838. (ang.). W: Flora of North America [on-line]. Efloras.org. [dostęp 2015-05-29].
  24. ↑ Ranunculus glaberrimus (fr.). Plantes & botanique. [dostęp 2015-06-06].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaskier&oldid=66781024”