Żyrzyn (gmina)

Żyrzyn
	gmina wiejska
	; Urząd Gminy Żyrzyn
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
TERC	0614112
Wójt	Andrzej Bujek
Powierzchnia	128,73 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 6512
• gęstość	50,4 os./km²
Nr kierunkowy	81
Tablice rejestracyjne	LPU
	Adres urzędu: ul. Powstania Styczniowego 10; 24-103 Żyrzyn
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	15
Liczba miejscowości	17
	Położenie na mapie województwa;
	51°29′52″N 22°05′51″E/51,497778 22,097500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Żyrzyn – gmina wiejska w województwie lubelskim, w powiecie puławskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie lubelskim. Siedzibą gminy jest miejscowość Żyrzyn.

Według danych z 30 czerwca 2004^[4] gminę zamieszkiwało 6599 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku^[5] gminę zamieszkiwało 6451 osób.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W czasach Królestwa Polskiego gmina Żyrzyn należała do powiatu nowoaleksandryjskiego w guberni lubelskiej^[6]^[7]. 31 maja 1870^[8] od gminy odłączono wieś Bałtowo (do gminy Gołąb), a w zamian za nią przyłączono wsie Osiny i Wola Osińska z gminy Nowa Aleksandria^[9].

Na terenie gminy w dniu 8 sierpnia 1863 roku miała miejsce Bitwa pod Żyrzynem, uznawana za jeden z największych sukcesów strony polskiej w trakcie powstania styczniowego.

Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]

Gmina Żyrzyn objęta jest szeregiem form ochrony przyrody. Zaliczają się do nich Rezerwat Przyrody Piskory, chroniący zespół ekosystemów wodnych, bagiennych i leśnych o dużej różnorodności biologicznej^[10] a także Obszar Chronionego Krajobrazu "Pradolina Wieprza", Obszar Chronionego Krajobrazu "Kozi Bór" oraz obszar Natura 2000 Pradolina Wieprza.

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Gminę przecina droga ekspresowa S17 łączącą Warszawę, Lublin i Zamość z Ukrainą. W miejscowości Żyrzyn znajduje się zjazd prowadzący do miasta Puławy a także Kazimierza Dolnego.

Przed II Wojną Światową na terenie gminy znajdowało się lotnisko wojskowe Żyrzyn, na którym stacjonowały m.in. samoloty PZL.23 Karaś^[11]. Terenowe pozostałości lotniska można wciąż odnaleźć w północnej części gminy, na wschód od miejscowości Żerdź.

Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002^[12] gmina Żyrzyn ma obszar 128,73 km², w tym:

użytki rolne: 56%
użytki leśne: 35%

Gmina stanowi 13,8% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	6599	100	3318	50,3	3281	49,7
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	51,3		25,8		25,5

Piramida wieku mieszkańców gminy Żyrzyn w 2014 roku^[1].

Miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Wykaz miejscowości podstawowych oraz ich integralnych części w administracji gminy Żyrzyn
Nazwa główna	Rodzaj obiektu	Identyfikator SIMC	Obiekt nadrzędny	Uwagi	Współrzędne geograficzne
Bałtów	wieś	0394341			51°29′22″N 22°01′29″E/51,489444 22,024722
Borysów	wieś	0394358			51°29′59″N 22°02′14″E/51,499722 22,037222
Cezaryn	wieś	0394364			51°32′51″N 22°00′39″E/51,547500 22,010833
Dworzysko	część wsi	1024008	Bałtów		51°29′15″N 22°00′53″E/51,487500 22,014722
Jaworów	wieś	0394370			51°31′44″N 22°02′03″E/51,528889 22,034167
Kośmin	wieś	0394393			51°33′59″N 21°59′34″E/51,566389 21,992778
Kolonia Kośmin	kolonia wsi		Kośmin		51°33′18″N 21°59′26″E/51,555000 21,990556
Kotliny	wieś	0394401			51°29′07″N 22°09′48″E/51,485278 22,163333
Majątek	przysiółek wsi		Osiny		51°28′05″N 22°03′08″E/51,468056 22,052222
Osiny	wieś	0394418			51°27′51″N 22°04′07″E/51,464167 22,068611
Parafianka	wieś	0394424			51°32′50″N 22°01′20″E/51,547222 22,022222
Poręba	przysiółek wsi		Wilczanka		51°33′18″N 22°04′24″E/51,555000 22,073333
Przecinka	przysiółek wsi		Bałtów		51°28′52″N 22°01′49″E/51,481111 22,030278
Sachalin	przysiółek wsi	1024020	Cezaryn		51°32′04″N 21°59′51″E/51,534444 21,997500
Skrudki	wieś	0394430			51°33′08″N 22°02′26″E/51,552222 22,040556
Kolonia Skrudki	kolonia wsi		Wilczanka		51°32′26″N 22°02′42″E/51,540556 22,045000
Stefanka	przysiółek wsi		Skrudki		51°33′35″N 22°02′10″E/51,559722 22,036111
Stodoły	część wsi		Żyrzyn		51°30′03″N 22°05′59″E/51,500833 22,099722
Strzyżowice	wieś	0394447			51°34′13″N 22°00′43″E/51,570278 22,011944
Tokciny	przysiółek wsi		Bałtów		51°29′09″N 22°03′01″E/51,485833 22,050278
Wilczanka	wieś	0394453			51°33′12″N 22°03′29″E/51,553333 22,058056
Kolonia Wilczanka	kolonia wsi		Wilczanka		51°32′29″N 22°03′47″E/51,541389 22,063056
Wola Osińska	wieś	0394460			51°28′19″N 22°06′14″E/51,471944 22,103889
Zagrody	wieś	0394476			51°29′36″N 22°07′11″E/51,493333 22,119722
Zapłotnica	część wsi		Żyrzyn		51°29′59″N 22°05′32″E/51,499722 22,092222
Żerdź	wieś	0394482			51°31′22″N 22°04′20″E/51,522778 22,072222
Żyrzyn	wieś	0394499			51°29′54″N 22°05′42″E/51,498333 22,095000
Żyrzyn-Majątek	część wsi		Żyrzyn		51°29′41″N 22°06′21″E/51,494722 22,105833
Żyrzyn-Wał	część wsi		Żyrzyn		51°30′06″N 22°04′50″E/51,501667 22,080556
Żyrzyn Dolny	część wsi		Żyrzyn		51°29′53″N 22°04′28″E/51,498056 22,074444
Żyrzyn Główny	część wsi		Żyrzyn		51°29′55″N 22°05′12″E/51,498611 22,086667
Żyrzyn Mały	część wsi		Żyrzyn		51°29′36″N 22°05′53″E/51,493333 22,098056
Kolonia Żyrzyn	kolonia wsi		Żyrzyn		51°31′03″N 22°05′55″E/51,517500 22,098611
Borysów-Kolonia	część wsi	1023990	Borysów		51°30′35″N 22°02′12″E/51,509722 22,036667
Las-Grzęba	osada leśna	1024014	Żyrzyn	do 2013 r. – gajówka; brak zabudowy	51°29′17″N 22°04′57″E/51,488056 22,082500
Las-Jawor	osada leśna	0394387	Jaworów	do 2013 r. – gajówka; brak zabudowy	51°31′47″N 22°02′38″E/51,529722 22,043889
Źródło: Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023

Sołectwa[edytuj | edytuj kod]

Bałtów, Borysów, Cezaryn, Jaworów, Kośmin, Kotliny, Osiny, Parafianka, Skrudki, Strzyżowice, Wilczanka, Wola Osińska, Zagrody, Żerdź, Żyrzyn^[2]

Miejscowości podstawowe bez statusu sołectwa: Las-Grzęba, Las-Jawor.

Sąsiednie gminy[edytuj | edytuj kod]

Abramów, Baranów, Końskowola, Kurów, Puławy, Ryki, Ułęż

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Gmina Żyrzyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ ^a ^b Strona gminy, sołectwa
↑ ^a ^b Urząd Statystyczny w Lublinie
↑ ^a ^b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Gmina Żyrzyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-03-24] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)
↑ 19 maja 1870 wg kalendarza juliańskiego
↑ Postanowienie z 6 (18) marca 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 97)
↑ Rejestr rezerwatów przyrody województwa lubelskiego, RDOŚ Lublin stan na 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-02-27].
↑ JulianJ. Łagowski JulianJ., Lotnictwo, s. 575 .
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[populacja2016-1] Gmina Żyrzyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[sol-2] Strona gminy, sołectwa

[us-3] Urząd Statystyczny w Lublinie

[autonazwa1-4] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[5] Gmina Żyrzyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-03-24] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[6] Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)

[7] Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)

[8] 19 maja 1870 wg kalendarza juliańskiego

[9] Postanowienie z 6 (18) marca 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 97)

[10] Rejestr rezerwatów przyrody województwa lubelskiego, RDOŚ Lublin stan na 4 czerwca 2012. [dostęp 2014-02-27].

[11] JulianJ. Łagowski JulianJ., Lotnictwo, s. 575 .

[autonazwa2-12] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Bałtów Borysów Cezaryn Jaworów Kośmin Kotliny Osiny Parafianka Skrudki Strzyżowice Wilczanka Wola Osińska Zagrody Żerdź Żyrzyn
Osady leśne	Las-Grzęba Las-Jawor
Integralne części wsi	Borysów-Kolonia Dworzysko Sachalin

Miasta	Kazimierz Dolny Nałęczów Puławy
Gminy miejskie	Puławy
Gminy miejsko-wiejskie	Kazimierz Dolny Nałęczów
Gminy wiejskie	Baranów Janowiec Końskowola Kurów Markuszów Puławy Wąwolnica Żyrzyn

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Baranów (do 1870) Bobrowniki (do 1870) Józefów (do 1870) Kazimierz (Dolny) (do 1870 i od 1927) Końskowola (do 1870) Kurów (do 1870) Markuszów (do 1870) Nałęczów (od 1963) Opole (do 1870) Puławy (Nowa Aleksandria) (od 1906) Wąwolnica (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Nałęczów (1956–63)
Gminy wiejskie (1867–54 i 1973–75)	Baranów (nad Wieprzem) (do 1877 i od 1933) Celejów (do 1954) Drzewce (do 1929) Garbów Godów (do 1954) Gołąb (1870–1954) Irena (1870–1939 →) Iwanowskie Sioło (do 1870) Janowiec (do 1973) Józefów (do 1877) Kamień (do 1954) Karczmiska (do 1954) Kazimierz (1870–1927) Kazimierz Dolny (od 1973) Końskowola (od 1870) Kowala (do 1874) Kurów Markuszów (1870–1954) Nałęczów (od 1929) Nowa Aleksandria (do 1919) Opole (do 1954) Puławy (1919–33 i od 1973) Rogów (1874–?) Rybitwy (1877–1954) Szczekarków (do 1954) Wąwolnica (od 1929) Wola Czołnowska (1877–1933) Wronów (do 1874) Zastów (do 1874) Żyrzyn
Gromady (1954–72)	Baranów (1954–72) Bochotnica (1954–72) Borowa (1954–58) Braciejowice (1954 →) Bronowice (← 1955–58) Celejów (1954–72) Chruślina (1954 →) Chrząchów (1954–58) Dęba (1954–59) Dobre (1954 →) Drzewce (1954–59) Garbów (1954–72) Głusko (1954 →) Godów (1954 →) Gołąb (1954–72) Góra Puławska (← 1955–72) Gródek (1954–58) Idalin (1954 →) Janowiec (← 1955–72) Józefów n/Wisłą (1954 →) Kaliszany (1954 →) Kamień (1954 →) Karczmiska (1954 →) Klementowice (1954–72) Kluczkowice (1954 →) Kłoda (1954–59) Komaszyce Stare (1954 →) Końskowola (1954–72) Kowala (1954 →) Kraczewice (1954 →) Kurów (1954–72) Leśce (1954–57) Łaziska (1954 →) Łubki (1954 →) Markuszów (1954–72) Nałęczów (1954–56) Niezabitów (1954 →) Niezdów (1954 →) Opole Lubelskie (1954 →) Osiny (1954–59) Piotrowice (1954–72) Poniatowa (1954 →) Pożóg (1954–59) Prawno (1954 →) Rogów (1954 →) Rzeczyca (1954–59) Sadurki (1954–68) Skoków (1954 →) Skrudki (1954–61) Słotwiny (1954 →) Spławy (1954 →) Śniadówka (1954–58) Trzcianki (← 1955–58) Wandalin (1954 →) Wąwolnica (1954–72) Wilków (1954 →) Wola Przybysławska (1954–59) Wronów (1954 →) Wrzelowiec (1954 →) Wrzelów (1954 →) Zagłoba (1954 →) Zagóźdź (1954–58) Zagrody (1954 →) Zagrody (1954–59) Zarzecze (← 1955–68) Żyrzyn (1954–72)