Gustave Flaubert
Gustave Flaubert (lata 60. XIX wieku, fot. Nadar) | |
Data i miejsce urodzenia |
12 grudnia 1821 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 maja 1880 |
Narodowość |
Francuz |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
| |
Gustave Flaubert (wym. [flobẹ:r], ur. 12 grudnia 1821 w Rouen, zm. 8 maja 1880 w Croisset) – francuski powieściopisarz, uważany za pierwszego przedstawiciela naturalizmu i jednego z największych mistrzów literatury francuskiej XIX wieku.
Jego Pani Bovary i Salambo zostały umieszczone w indeksie ksiąg zakazanych dekretem z 1864 r.[1]
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Rodzicami pisarza byli zamieszkali w Rouen Achille-Cléophas Flaubert (1784–1846), naczelny lekarz (chirurg) szpitala miejskiego Hôtel-Dieu, i Anne-Justine-Caroline z domu Fleuriot (1793–1872). Starszym bratem Gustave’a był Achille (ur. 1813), a młodszą siostrą – Caroline (ur. 1824)[2].
Flaubert próbował pisać bardzo wcześnie, bo już w wieku zaledwie 8 lat[3]. Kształcił się początkowo w liceum im. P. Corneille’a w swoim rodzinnym mieście. Podczas letnich wakacji nad morzem w 1836 r. spotkał swą pierwszą miłość – znacznie starszą Élisę Schlesinger, długoletni ideał uczucia oraz źródło inspiracji twórczej, co znalazło odbicie w późniejszej Szkole uczuć. Po uzyskaniu bakalaureatu (1840) podjął pod naciskiem ojca studia prawnicze (1841), które miały zapewnić mu karierę adwokacką. Studia w Paryżu traktował jednak z dystansem i przerwał je po wystąpieniu objawów epilepsji. Swoją chorobę, która była w XIX wieku bardzo źle postrzegana, utrzymywał do końca życia w tajemnicy i wiedzieli o niej tylko najbliżsi przyjaciele[4]. Pod koniec 1840 wybrał się w podróż po Pirenejach i Korsyce. Pomimo zniechęcenia stolicą, zawarł w tym okresie szereg wartościowych znajomości, m.in. z rzeźbiarzem Jamesem Pradierem, młodym literatem Maximem Du Camp oraz z samym Wiktorem Hugo.
W r. 1846 opuścił Paryż i ostatecznie porzucił studia prawnicze, poświęcając się bez reszty pisarstwu, co umożliwiał mu znaczny (pół miliona franków) spadek po ojcu, którym jednak z woli spadkodawcy zarządzała jego matka[4]. Powrócił do Croisset w pobliżu Rouen i zamieszkał w domu matki spędzając tam resztę życia. Niekiedy tylko udawał się do Paryża i do Anglii. W latach 1846–1855 utrzymywał trwały związek ze sporo starszą, bo 34 letnią, bardzo znaną poetką-celebrytką Louise Colet[4]; zdaniem biografów był to jedyny poważny związek miłosny w jego życiu. Odtąd bowiem ograniczał się do związków platonicznych i towarzyskich, zwłaszcza w środowisku literatów; korzystał też z usług prostytutek. Nigdy się nie ożenił. Utrzymywał jedynie bliski kontakt rodzinny ze swą siostrzenicą Caroline Commanville.
Do rewolucji 1848 r. miał stosunek krytyczny, czemu dał wyraz również w Szkole uczuć. Rok wcześniej odbył podróż po Bretanii i Normandii w towarzystwie Maxime'a Du Camp. Sporo też podróżował w latach późniejszych. Śladami wielkich nazwisk literatury francuskiej (Chateaubrianda, Lamartine'a i Nervala) odbył wspólnie z M. Du Camp podróż na Bliski Wschód (1849-52), odwiedzając Grecję, kraje Lewantu (z Jerozolimą) i Egipt, zatrzymując się nieco dłużej w Stambule oraz we Włoszech w drodze powrotnej. Sam przyznawał, iż podczas tych wojaży zadawał się z prostytutkami płci obojga, czego wynikiem były choroby weneryczne (w Bejrucie zaraził się syfilisem), z których nie wyleczył się aż do śmierci[5]. W 1858 zainteresowany ruinami Kartaginy odwiedził francuski Tunis, gdzie zbierał materiały do swej głośnej powieści historycznej Salambo.
Słynął jako pisarz niestrudzony w pracy twórczej, którą traktował jak codzienny obowiązek, narzucając sobie w pisaniu wysokie wymagania wraz z niezwykłą precyzją oraz dyscypliną słowa[6]; w listach do przyjaciół nierzadko uskarżał się na jej męczący charakter. Mimo to, dobrze widziany wśród socjety II Cesarstwa, okresowo odwiedzał paryskich przyjaciół z literackiego środowiska, do których należeli T. Gautier, Ch. Baudelaire, E. Zola, A. Daudet, a także I. Turgieniew i bracia Goncourt. Uczęszczał do literackich salonów paryskich, m.in. księżnej Matyldy (córki Hieronima Bonaparte i kuzynki Napoleona III) oraz George Sand, z którą przyjaźnił się i korespondował konsultując swoje pisarstwo. Na dworze przyjęty był przez cesarza Napoleona III, a w 1866 odznaczony Legią Honorową.
Lata siedemdziesiąte były trudnym okresem dla Flauberta, któremu podczas wojny francusko-pruskiej (1870) dom zajęli Prusacy i który po śmierci matki (1872) popadł w trudności finansowe, powiększone jeszcze nietrafionymi inwestycjami Ernesta Commanville'a, męża siostrzenicy. Przygnębiała go również utrata przyjaciół: między rokiem 1869 a 1876 zmarli m.in. poeta Louis Bouilhet i przedsiębiorca i podróżnik Jules Duplan, z którymi był blisko związany, a także Jules de Goncourt, dawna wieloletnia kochanka Louise Colet i ważna dla niego w późniejszym okresie życia George Sand[4].
W 1879 roku w towarzystwie zaproszonego Guy de Maupassanta spalił otrzymywaną przez całe życie korespondencję, w tym od matki, George Sand i Louise Colet[4]. Kilka miesięcy później Flaubert zmarł w swoim domu w Croisset z powodu wylewu krwi do mózgu.
Pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu w Rouen; w pogrzebie uczestniczyli m.in. E. Zola, A. Daudet, G. de Maupassant i Edmond de Goncourt. W dawnym szpitalu Hôtel-Dieu, gdzie poza muzeum historii medycyny umieszczono także jego muzeum, w 1890 odsłonięto poświęcony mu pomnik projektu Henri Chapu.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Pisarz zadebiutował dwoma utworami młodzieńczymi o treści erotycznej: Mémoires d’un fou (1838) i Novembre (1842, przekł. Wilhelma Mitarskiego: Listopad[7], 1920).
Pierwszym dojrzałym dziełem Flauberta była powieść Madame Bovary (1857, przekł. polski L. Kaczyńskiej: Pani Bovary, 1878; nowy przekł. Alfreda Iwieńskiego, 1914). Autor ukazał smutne dzieje bohaterki z nieubłaganie naturalistyczną wiernością, rozmyślnym chłodem i ściśle poprawnym językiem. Powieść była krytykowana jako niemoralna, co spowodowało nawet próbę pociągnięcia autora do odpowiedzialności karnej[5].
Druga jego powieść – historyczna Salammbô (1862; pierwszy przekład polski Natalii Dygasińskiej pt. Córka Hamilkara, 1876[8]) przedstawia dramatyczny epizod z dziejów dawnej Kartaginy za czasów Hamilkara Barkasa. L'éducation sentimentale (1869; przekład pol. Tadeusza Jakubowicza, 1931: Szkoła serca; później jako Szkoła uczuć) jest obrazem młodzieńczej miłości autora na tle francuskiej socjety lat 1840–1850.
Dialog Tentation de saint Antoine (1874; przekład pol. Antoniego Langego: Kuszenie św. Antoniego, 1907) jest fantastycznym utworem filozoficznym i historyczno-kulturalnym.
Ostatnim ukończonym dziełem Flauberta były Trois contes (1877; przekład pol. Wacława Rogowicza: Trzy opowieści, 1914; nowy przekład Renaty Lis i Jarosława Marka Rymkiewicza: Trzy baśnie, 2009). Pierwsza opowieść przedstawia historię życia służącej, druga żywot św. Juliana Szpitalnika, a trzecia zdarzenia na dworze Heroda[9].
Pośmiertnie w roku 1881 wydano nieukończoną satyrę Bouvard et Pécuchet (przekł. Wacława Rogowicza Bouvard i Pécuchet, 1950), skierowaną przeciwko ludzkiej głupocie i podejmującą m.in. problem pisarstwa historycznego.
Flaubert propagował hasło „sztuka dla sztuki” i dążył do najwyższej doskonałości formy przy możliwie największym obiektywizmie opisu.
Autorami najważniejszych studiów o Flaubercie byli E. Faguet (IV wyd. 1919) oraz A. Thibaudet (1922).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Index librorum prohibitorum Ssmi D.N. Leonis XIII iussu et auctoritate recognitus et editus : praemittuntur constitutiones apostolicae de examine et prohibitione librorum, Rzym 1900, s. 132-133.
- ↑ Porter 2001 ↓, s. 131-133.
- ↑ The Letters of Gustave Flaubert, Harvard Univ. Press, Cambridge 1980.
- ↑ a b c d e Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2020-01-13] .
- ↑ a b Crystal 1995 ↓, s. 336.
- ↑ Por. Jan Parandowski, Alchemia słowa.
- ↑ Gustaw Flaubert , listopad : powieść ; przeł. W. Mitarski, wyd. 1920 [online], polona.pl [dostęp 2018-07-03] .
- ↑ Wydana przez Adolfa Dygasińskiego w Krakowie. Pod tytułem Salambo wydana w powojennym przekładzie Wacława Rogowicza (1950), a także w tłumaczeniu Marka Rakowskiego na jidysz (Warszawa 1927).
- ↑ Małgorzata Łukasiewicz: Coś szarego, coś niepokojącego. Znak. [dostęp 2012-06-12].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Frederick Brown: Gustaw Flaubert. W niewoli słowa i kobiet. Warszawa: Twój Styl, 2008. ISBN 978-83-7163-470-3.
- David Crystal: The Cambridge Biographical Encyclopedia. Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-43421-1.
- Renata Lis: Ręka Flauberta. Warszawa: Sic!, 2011, s. 328. ISBN 978-8361967-21-7.
- Elżbieta Olinkiewicz, Katarzyna Radzymińska, Halina Styś: Język polski: słownik encyklopedyczny. Wrocław: 2002, s. 198. ISBN 83-88962-15-9.
- Laurence M. Porter: A Gustave Flaubert Encyclopedia. Greenwood Publishing Group, 2001. ISBN 978-0-313-30744-7.
- Piotr Śniedziewski, Flaubert. W poszukiwaniu opowieści. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2020. ISBN 978-83-66448-28-5.
- Piotr Śniedziewski, Flaubert. Anatomia stylu. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021. ISBN 978-83-66898-24-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Flauberta w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000122762442
- VIAF: 9846192
- ULAN: 500235479
- LCCN: n79059896
- GND: 118533754
- NDL: 00439691
- LIBRIS: sq46673b5c6jdkb
- BnF: 11902894q
- SUDOC: 026866552
- SBN: CFIV000314
- NLA: 35088275
- NKC: jn19990002312
- DBNL: flau001
- BNE: XX869379
- NTA: 068495684
- BIBSYS: 90057549
- CALIS: n2004496805
- CiNii: DA00598074
- Open Library: OL79039A
- PLWABN: 9810585151405606
- NUKAT: n93080914
- J9U: 987007261254705171
- PTBNP: 24671
- CANTIC: a10447337
- LNB: 000001317
- NSK: 000006079
- BNA: 000030872
- CONOR: 7352931
- BNC: 000037838
- ΕΒΕ: 61387
- BLBNB: 000205678
- KRNLK: KAC199608889
- LIH: LNB:V*324686;=BP
- RISM: people/50035708