Jarosław Marek Rymkiewicz

Jarosław Marek Rymkiewicz
Jarosław Marek Rymkiewicz, Warszawa, 21 maja 2006
Data i miejsce urodzenia	13 lipca 1935 Warszawa
Dziedzina sztuki	poezja, dramat, eseistyka
Ważne dzieła
Metafizyka Rozmowy polskie latem 1983 Zachód słońca w Milanówku Żmut
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Literacka „Nike” Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza

Jarosław Marek Rymkiewicz (ur. 13 lipca 1935 w Warszawie jako Jarosław Marek Szulc) – polski poeta, eseista, dramaturg, krytyk literacki i profesor nauk humanistycznych.

Życiorys

Syn prozaika Władysława Szulca-Rymkiewicza, pochodzenia niemiecko-polskiego i lekarki Hanny z Baranowskich herbu Tuhan, pochodzenia tatarsko-niemieckiego. Rodzina zmieniła nazwisko Szulc pod wpływem wojennych przeżyć w połowie lat 40. (nazwisko Rymkiewicz było przedwojennym pseudonimem literackim Władysława Szulca). Po wojnie rodzina jego osiedliła się w Łodzi.

Rodzice poety należeli do PZPR, a on należał do Związku Młodzieży Polskiej.

W Łodzi uczęszczał do XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa, a następnie ukończył filologię polską na Uniwersytecie Łódzkim.

W 1994 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Był pracownikiem Instytutu Badań Literackich PAN oraz członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1964 podpisał list pisarzy polskich, protestujących przeciwko listowi 34, wyrażając „protest przeciwko uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolnej Europy, zorganizowanej kampanii, oczerniającej Polskę Ludową”. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Od początku lat 80. związany z opozycją. W roku 1984 roku został wydalony z PAN po wydaniu w drugim obiegu książki Rozmowy polskie latem 1983. Współpracował z wydawnictwami podziemnymi oraz z emigracyjnym Instytutem Literackim w Paryżu.

W 2010 wszedł w skład komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich. W 2011 koncern mediowy Agora – wydawca Gazety Wyborczej – wytoczył 76-letniemu Rymkiewiczowi proces za nazwanie jej redaktorów „duchowymi spadkobiercami Komunistycznej Partii Polski”.

Twórczość

Rymkiewicz przede wszystkim znany jest ze swej twórczości poetyckiej. W 1957 wydał swój pierwszy tomik wierszy „Konwencje”. Duże uznanie zdobył zwłaszcza tom „Metafizyka” z 1963 roku, a także późniejsza twórczość. W roku 2003 otrzymał Nagrodę Literacką „Nike” (przyznawaną przez Gazetę Wyborczą i Fundację Agory) za tom poezji „Zachód słońca w Milanówku”, którą uznano za najlepszą polską książkę roku.

Jego program poetycki oparty jest na klasycyzmie rozumianym jako odwołanie się do tradycji literackiej i tworzenie na bazie odwołań do jej dorobku tak w sferze formy literackiej, jak i treści czy wątków. Jednak odwołania literackie, na jakich Jarosław Marek Rymkiewicz polega, to nie tradycyjny zestaw symboli sięgający do antyku, ale bogactwo form i charakterystyczne treści epoki baroku. Ten program poetycki wyraził on w książce „Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie” z 1967. Zainteresowanie wątkami barokowymi przejawia się w wykorzystywaniu filozoficznych aspektów śmierci, przemijania biologicznego i przemijania w kulturze.

Drugim najbardziej znanym aspektem jego twórczości, obok poetyckiej, jest eseistyka historycznoliteracka oraz historyczna. W zbiorach esejów poświęconych historii literatury skupia się przede wszystkim na okresie polskiego romantyzmu oraz okolicznościach i szerszym tle życia i twórczości romantyków („Aleksander Fredro jest w złym humorze”, „Juliusz Słowacki pyta o godzinę”).

Ukoronowaniem tych rozważań jest cykl „Jak bajeczne żurawie” poświęcony Adamowi Mickiewiczowi, a rozpoczęty tomem „Żmut”. W kolejnych książkach cyklu Rymkiewicz dzieli się wynikami swoich wieloletnich badań nad życiem i twórczością Mickiewicza, próbując rozwikłać związane z tym niejasności i tajemnice, min. młodzieńcze miłości poety, szczegóły romansu z Marylą, proces filomatów, okres emigracyjny czy mistycyzm i działalność Mickiewicza w sekcie towiańczyków. Opierając się na źródłach z epoki podważa wiele przyjętych i uznanych za fakty szczegółów.

Swoistą formą literacką są dwie encyklopedie eseistyczne poświęcone życiu i twórczości poetów („Słowacki”, „Leśmian”), zaś w tomie „Przez zwierciadło” nie ucieka od rozważań biblijnych i teologicznych.

Drugim, po historii literatury, obszarem zainteresowań zawartych w książkach eseistycznych Rymkiewicza jest historia Polski. Przy czym skupia się on na przełomowych i kryzysowych momentach historii I Rzeczypospolitej („Wieszanie”, „Reytan”, „Samuel Zborowski”) czy okresu zaborów („Wielki książę”) oraz korzysta ze swoich doświadczeń z okresu powstania warszawskiego („Kinderszenen”).

W roku 2008 jego książka o insurekcji kościuszkowskiej „Wieszanie” została nagrodzona Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza.

Rymkiewicz zajmuje się także tłumaczeniem. Tłumaczył m.in. poezję anglo-amerykańską – Thomasa S. Eliota, Wallace Stevensa oraz hiszpańską – Federico García Lorca, Pedro Calderón de la Barca (imitacja Życie snem, 1969).

Jest znany również jako dramaturg („Eurydyka”, „Odys”), tragediopisarz („Kochankowie piekła”) i komediopisarz („Ułani”), a także autor dwóch powieści („Rozmowy polskie latem 1983” oraz „Umschlagplatz”).

Wpływ na kulturę

Grzegorz Braun poświęcił mu film dokumentalny pt. Poeta pozwany (2012). Książki o jego twórczości wydali: Adam Poprawa („Kultura i egzystencja w twórczości Jarosława Marka Rymkiewicza”, 1999), Marzena Woźniak-Łabieniec („Klasyk i metafizyka”, 2002) oraz Grzegorz Marzec („Hermeneuta i historia. Jarosław Marek Rymkiewicz w bakecie”, 2012). W 2012 r. ukazał się wybór publicystki poświęconej Rymkiewiczowi zatytułowany „Spór o Rymkiewicza” pod red. Tomasza Rowińskiego.

Stowarzyszenie Rozwoju Obywatelskiego poświęciło mu Ogólnopolski Konkurs Rymkiewiczowski (ogłoszony na początku 2012), którego finałowi towarzyszyła Konferencja Rymkiewiczowska.

Publikacje

Zbiory wierszy

Tomiki poetyckie

• Konwencje, 1957 (Wydawnictwo Łódzkie)
• Człowiek z głową jastrzębia, 1960 (Wydawnictwo Łódzkie)
• Metafizyka, 1963 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Animula, 1964 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Anatomia, 1970 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Co to jest drozd, 1973 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Thema Regium, 1978 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Ulica Mandelsztama i inne wiersze z lat 1979–1983, 1983 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Mogiła Ordona i inne wiersze z lat 1979–1984, 1984 (Warszawska Niezależna Oficyna Wydawnicza Poetów i Malarzy „Przedświt”)
• Moje dzieło pośmiertne, 1993 (Wydawnictwo Znak)
• Znak niejasny, baśń półżywa, 1999 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Zachód słońca w Milanówku, 2002 (Wydawnictwo Sic!)
• Do widzenia gawrony, 2006 (Wydawnictwo Sic!)
• Pastuszek Chełmońskiego, 2014 (Wydawnictwo Sic!)
• Koniec lata w zdziczałym ogrodzie, 2015 (Wydawnictwo Sic!)
• Metempsychoza. Druga księga oktostychów, 2017 (Fundacja Evviva L’arte)

Poezje wybrane

• Wybór wierszy, 1976 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Poezje wybrane, 1981 (Wydawnictwo LSW)
• Cicho ciszej. Wybrane wiersze z lat 1963–2002, 2003 (Wydawnictwo Sic!)
• Wiersze polityczne, 2010 (Wydawnictwo Sic!)

Książki eseistyczne

Szkice historycznoliterackie

Cykl mickiewiczowski „Jak bajeczne żurawie”

• Żmut, 1987 (Instytut Literacki – Biblioteka „Kultury”)
• Baket, 1989 (Wydawnictwo Aneks)
• Kilka szczegółów, 1994 (Wydawnictwo Arcana)
• Do Snowia i dalej, 1996 (Wydawnictwo Arcana)
• Głowa owinięta koszulą, 2012 (Wydawnictwo Sic!)

Inne

• Czym jest klasycyzm: manifesty poetyckie, 1967 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Myśli różne o ogrodach, 1968 (Wydawnictwo Sic!)
• Aleksander Fredro jest w złym humorze, 1977 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Juliusz Słowacki pyta o godzinę, 1982 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Przez zwierciadło, 2003 (Wydawnictwo Znak)

Powieści encyklopedyczne

• Leśmian. Encyklopedia, 2001 (Wydawnictwo Sic!)
• Słowacki. Encyklopedia, 2004 (Wydawnictwo Sic!)

Szkice historyczne

• Wielki Książę z dodaniem rozważań o istocie i przymiotach ducha polskiego, 1983 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Wieszanie, 2007 (Wydawnictwo Sic!)
• Kinderszenen 2008 (Wydawnictwo Sic!)
• Samuel Zborowski 2010 (Wydawnictwo Sic!)
• Reytan. Upadek Polski 2013 (Wydawnictwo Sic!)

Powieści

• Rozmowy polskie latem 1983, 1984 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Umschlagplatz, 1988 (Wydawnictwo JMJ)

Wywiady-rzeki

• Mickiewicz, czyli wszystko. Z Jarosławem Markiem Rymkiewiczem rozmawia Adam Poprawa, 1994 (Wydawnictwo Open)

Sztuki teatralne

Dramaty antyczne

• Eurydyka, czyli każdy umiera tak, jak mu wygodniej („Dialog” 9/1957)
• Odys w Berdyczowie („Dialog” 3/1958)

Komedie

• Król w szafie („Dialog” 6/1960)
• Lekcja anatomii profesora Tulpa: według Rembrandta („Dialog” 7/1964)
• Kochankowie piekła: tragifarsa w dwóch aktach wg Calderona, 1972 (Wydawnictwo Czytelnik 1975 r.)
• Król Mięsopust, 1970 (wydana przez Wydawnictwo Łódzkie wraz z komedią Porwanie Europy w 1977 r.)
• Porwanie Europy, 1971 (wydana przez Wydawnictwo Łódzkie wraz z komedią Król Mięsopust w 1977 r.)
• Niebiańskie bliźnięta, 1973 („Dialog” 10/1973)
• Ułani, 1975 (wydane wraz z komedią Dwór nad Narwią jako Dwie komedie przez Wydawnictwo Czytelnik w 1980 r.)
• Dwór nad Narwią, 1979 (wydane wraz z komedią Ułani jako Dwie komedie przez Wydawnictwo Czytelnik w 1980 r.)

Imitacje

• Kwiat nowy starych romanc, czyli imitacje i przekłady hiszpańskich romances, 1966 (Wydawnictwo Czytelnik)

Przekłady

Samodzielne

• 44 wiersze i kilka fragmentów Osipa Mandelsztama (także komentarz), 2009 (Wydawnictwo Sic!)
• Wiersze Wallace’a Stevensa (także wybór i słowo wstępne), 1969 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Śpiewnik cygańskich romansów (także komentarz) 2011 (Wydawnictwo Sic!)

Zbiorowo

• Trzy baśnie Gustave’a Flauberta (wraz z Renatą Lis), 2009 (Wydawnictwo Sic!)

Imitacje

• Życie jest snem Calderona de la Barki, 1971 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Księżniczka na opak wywrócona Calderona de la Barki, 1973 (Wydawnictwo Czytelnik)
• Niewidzialna kochanka, czyli Hiszpańskie czary Calderona de la Barki

Redakcja

Samodzielnie

• Wiersze i powieści poetyckie Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Wiersze i poematy Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Dramaty Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Komedie Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Sic!)
• Komedie; Trzy po trzy; Zapiski starucha Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Świat Książki)

Zbiorowo

• Mickiewicz. Encyklopedia (wraz z Dorotą Siwicką, Aliną Witkowską oraz Martą Zielińską), 2010 (Wydawnictwo Świat Książki)

Posłowie, słowo wstępne etc.

• Poezje Artura Międzyrzeckiego (przedmowa), 1980 (Państwowy Instytut Wydawniczy)
• Pan Tadeusz Adama Mickiewicza (przedmowa), 1997 (Wydawnictwo Literackie)
• Dziady Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Wiersze i powieści poetyckie Adama Mickiewicza, 1998 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Wiersze i poematy Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Dramaty Juliusza Słowackiego, 1999 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Komedie Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Sic!)
• Komedie; Trzy po trzy; Zapiski starucha Aleksandra Fredry, 2000 (Wydawnictwo Świat Książki)
• Wielka encyklopedia Polski (słowo wstępne w tomie I.), 2004 (Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński)

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

• finalista Nagrody Literackiej Nike 2000 za tom Znak niejasny, pieśń półżywa
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2002 za książkę Leśmian. Encyklopedia
• w 2003 został laureatem Nagrody Literackiej Nike za tom wierszy Zachód słońca w Milanówku
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2005 za książkę Słowacki. Encyklopedia
• w 2008 otrzymał Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza za książkę Wieszanie
• nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2008 za książkę Wieszanie
• w 2010 został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
• nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2011 za książkę Samuel Zborowski
• nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2011 w kategorii eseistyka za książkę Samuel Zborowski
• w styczniu 2012 „Gazeta Polska” przyznała mu tytuł „Człowieka Roku 2011”
• laureat Nagrody Człowiek Wolności tygodnika „W Sieci” za rok 2014
• w kwietniu 2015 został laureatem Nagrody Literackiej m.st.Warszawy w kategorii „Warszawski Twórca” (za całokształt twórczości), ale odmówił przyjęcia nagrody (100 tys. zł), która została w tych okolicznościach przeznaczona na stypendia dla młodych literatów
• finalista Nagrody Poetyckiej Orfeusz w 2015 za tom Pastuszek Chełmońskiego
• w 2015 jego książka pt. Pastuszek Chełmońskiego (Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2014) została nominowana do Nagrody Literackiej i Historycznej Identitas
• laureat Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima w 2015 za całokształt twórczości
• laureat Nagrody Poetyckiej Orfeusz w 2016 za tom Koniec lata w zdziczałym ogrodzie
• laureat nagrody im. Lecha Kaczyńskiego w 2016
• laureat Nagrody Identitas 2016 za tom Koniec lata w zdziczałym ogrodzie
• laureat Nagrody Mediów Publicznych w 2019 w kategorii słowo

Bibliografia

• Jarosław Marek Rymkiewicz w bazie „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI).
• Katarzyna Batora, „Rymkiewicz Jarosław Marek” [W]: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, tom VII: R–Sta (Red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan), Warszawa 2001, s. 142–146
• Krystyna Latawiec, Dramat poetycki po 1956 roku: Jarosław M. Rymkiewicz, Stanisław Grochowiak, Tymoteusz Karpowicz, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007
• Joanna Michlic. „Umschlagplatz”. [W:] Polin. A Journal of Polish-Jewish Studies 6(1991): s. 333–338
• Janusz Drzewucki: O życiu, które jest śmiercią i życiem, w książce: Smaki słowa. Szkice o poezji. Wrocław 1999. ​ISBN 83-7023-744-4​.
• Adam Poprawa, Kultura i egzystencja w poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Wrocław 1999
• Spór o Rymkiewicza, Red. T. Rowiński, Warszawa 2012
• Marzena Woźniak-Łabieniec, Klasyk i metafizyka. O poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Kraków 2002
• Katarzyna Zechenter. „Marek Rymkiewicz”. [W:] Holocaust Literature. An Encyclopedia of Writers and Their Work. 2 tomy. Red. S. Lillian Kremer. Routledge 2003, s. 1063–1067. ​ISBN 0-415-92984-9​.

Linki zewnętrzne

• Adam Dennison, O muzyce w „Zachodzie słońca w Milanówku” Jarosława Marka Rymkiewicza
• Jarosław Marek Rymkiewicz w Katalogu Biblioteki Narodowej