Historia prawa
Historia prawa – dyscyplina historii i prawoznawstwa, zajmująca się badaniem dziejów prawa i jego instytucji od starożytności do czasów współczesnych.
Spis treści
Historia prawa jako nauka[edytuj | edytuj kod]
Jako gałąź nauki ukształtowała się w początkach XIX wieku. Po II wojnie światowej została wprowadzona jako przedmiot nauczania na europejskich uniwersytetach. W strukturze nauk prawnych historia prawa występuje razem z historią państwa (jako „historia państwa i prawa”)[1]. Tak pojmowana stanowi podstawowy dział prawoznawstwa, m.in. obok dogmatyki prawa[2].
Wyróżnia się m.in. powszechną historię państwa i prawa, historię państwa i prawa danego obszaru (np. historia państwa i prawa polskiego, historia prawa niemieckiego), naukę prawa rzymskiego, historię prawa kanonicznego, doktryn politycznych i prawnych, historię poszczególnych gałęzi prawa (prawa karnego, prywatnego itd.)[3]. Istnieją co najmniej dwie metody uprawiania historii prawa: porównawcza i „naukowa”. Pierwsza zestawia instytucje różnych systemów prawnych, druga zaś formułuje wnioski na temat rozwoju prawa w ogóle[1].
Rozwój prawa od czasów najdawniejszych do współczesności[edytuj | edytuj kod]
Starożytny Bliski Wschód[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie systemy prawne starożytnego Bliskiego Wschodu, systemy archaiczne, wiązały normy prawne z religijnymi (prawo nadawała istota boska)[4]. Nie znały norm ogólnych, lecz regulowały kazuistyczne sytuacje[5]. Prawo nakazywało np. krwawą zemstę i talion[6].
Znane współcześnie źródła dają niewiele wiedzy o prawie starożytnego Egiptu. Są to odszyfrowane hieroglify z przepisami karnymi z okresu Nowego Państwa oraz papirusy z okresu ptolemejskiego, kiedy na prawo egipskie wpływała kultura starożytnej Grecji i Rzymu[7]. Co do prawa mezopotamskich form państwowych, znane są zbiory praw (kodeksy), m.in. Urukaginy i Lagaszu (ten drugi z 2400 p.n.e.). Najsłynniejszy jest XVII-wieczny babiloński kodeks Hammurabiego[8]. Prawo starożytnego Izraela było zawarte w Torze, którą uzupełniała ustna tradycja talmudyczna. Wpłynęło ono na kształtowanie się prawa kanonicznego i szariat[9].
Azja Południowa[edytuj | edytuj kod]
Europa[edytuj | edytuj kod]
Grecja i Rzym[edytuj | edytuj kod]
Starożytni Grecy ukuli podstawowe (dla cywilizacji zachodniej) pojęcia dotyczące państwa i polityki[8], ustalili pojęcia sprawiedliwości, słuszności i rządów prawa, wykształcili retorykę i gramatykę[5]. Jednak w zakresie prawa prywatnego nie mieli trwałych osiągnięć. Prawo greckie wpłynęło na systematykę prawa rzymskiego, a znacznie później, po wykształceniu się prawa rzymsko-bizantyńskiego, pojawiły się takie instytucje jak emfiteuza, hipoteka, antychreza[8].
Starożytni Rzymianie wykształcili podstawowe (dla cywilizacji zachodniej) pojęcia z zakresu prawa prywatnego. Systemy prawne państw europejskich przejęły z prawa rzymskiego ochronę jednostki, swobodę umów, ochronę prawa własności[10]. Rzymscy prawnicy ukształtowali etyczną stronę prawa[11]. Prawo cesarstwa zachodniorzymskiego, skodyfikowane w Corpus Iuris Civilis z VI w., wpłynęło na systemy prawne zachodniej Europy, w tym najsilniej Niemiec i krajów romańskich[12], a prawo rzymsko-bizantyńskie, zebrane w XIV w. w Hexabiblos – na systemy prawne Bałkanów i Rosji[13].
Średniowiecze i wczesna nowożytność[edytuj | edytuj kod]
Do początku pełnego średniowiecza dominowało prawo zwyczajowe[14] z zasadą osobowości prawa, która ewoluowała w stronę zasady terytorialności, jednak na małych obszarach rozbitych dzielnic[15]. Z tego okresu wywodzi się anglosaskie common law[14]. Około XI – XII w. na uniwersytetach zaczęto badać prawo rzymskie[16]. W XIII w. odrodziła się arystotelesowska koncepcja państwa i prawodawstwa. Spisywano wtedy „zwody”, „zwierciadła”, „kodeksy”, zawierające normy prawa zwyczajowego. W późnym średniowieczu zwiększyła się liczba podmiotów prawodawczych i udział stanowienia prawa (w tym stanowego i korporacyjnego)[17]. Następnie pojawiły się normy obowiązujące na obszarze całych państw[15].
Okres reformacji przyniósł postulaty systematyzacji prawa[18]. Usystematyzowane, racjonalizowane prawo publiczne, ustrojowe, procesowe i karne rozwinęło się w dobie absolutyzmu. W państwach, w których nie było absolutyzmu, utrzymała się rola prawa zwyczajowego[15].
Późna nowożytność i czasy najnowsze[edytuj | edytuj kod]
W Oświeceniu pojawiły się m.in. postulaty uniwersalizacji prawa, wyłączności prawa skodyfikowanego, pewności i zupełności prawa[19]. Na kontynencie europejskim przeprowadzono systematyzację i kodyfikację prawa, opartą na koncepcji prawa natury, oderwaną (przynajmniej w zamierzeniach) od tradycji prawa zwyczajowego[20].
W okresie dominacji liberalizmu gospodarczego prawo prywatne eksponowało nieograniczone prawo własności i swobody umów[21]. Następnie na sile przybrały postulaty solidaryzmu, interwencjonizmu. Pojawiły się takie gałęzie prawa jak prawo pracy, prawo gospodarcze[22]. W nauce prawa karnego zapanowała szkoła humanitarna, która postulowała pewność prawa, równość wobec prawa karnego, indywdidualizację odpowiedzialności karnej, zabezpieczenie praw podejrzanego, zmianę roli kary[23]. W XIX w. wykształciło się także prawo administracyjne i prawo międzynarodowe oraz szereg innych gałęzi[24].
Islam[edytuj | edytuj kod]
Na początku VII w. na Półwyspie Arabskim wykształcił się islam, system religijny zawierający także normy prawne (szariat). Ich podstawowymi źródłami są: Koran (objawiona nauka Mahometa) oraz sunna (relacje o wypowiedziach Mahometa). Ok. VIII zaczęto uzupełniać te normy w drodze analogii (kijas) oraz określania ogólnej zgody wiernych lub uczonych (idżma). Wtedy pojawiły się też szkoły prawnicze (mazhab), które do X w. rozwinęły muzułmańską jurysprudencję (fikh) i wyodrębniły system prawa od teologii[25]. Z tego okresu pochodzi np. hawala, system nieformalnej wymiany dóbr, która później wpłynęła na francuski awal[26].
W okresie X – XIX w. rozwój systemu prawa muzułmańskiego był zakazany. W XIX w. zaczęto proponować unowocześnienie prawa islamu i wykorzystanie europejskich kodyfikacji[25].
Daleki Wschód[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Sczaniecki 2003 ↓, s. 8.
- ↑ Pieniążek i Stefaniuk 2005 ↓, s. 110.
- ↑ Sczaniecki 2003 ↓, s. 7.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 22.
- ↑ a b Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 19.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 20–23.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 20.
- ↑ a b c Sczaniecki 2003 ↓, s. 13.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 23.
- ↑ Sczaniecki 2003 ↓, s. 43.
- ↑ Kuryłowicz i Wiliński 2008 ↓, s. 55–56.
- ↑ Kuryłowicz i Wiliński 2008 ↓, s. 52.
- ↑ Kuryłowicz i Wiliński 2008 ↓, s. 50.
- ↑ a b Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 38–39.
- ↑ a b c Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 41.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 43.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 40.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 44.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 222.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 220.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 254.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 255.
- ↑ Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 292–293.
- ↑ Sczaniecki 2003 ↓, s. 525.
- ↑ a b Sójka-Zielińska 2005 ↓, s. 73.
- ↑ Badr 1978 ↓, s. 187–198.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Gamal Moursi Badr, Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems, „The American Journal of Comparative Law”, 2 (26), American Society of Comparative Law, 1978, DOI: 10.2307/839667, JSTOR: 839667.
- Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer, 2008, ISBN 978-83-7601-073-1.
- Antoni Pieniążek, Małgorzata, Stefaniuk, Socjologia prawa, Kraków: Zakamycze, 2005, ISBN 83-7333-148-4.
- Michał Sczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa: LexisNexis, 2003, ISBN 83-7334-030-0.
