Huryci

Przybliżony obszar osadnictwa huryckiego w średniej epoce brązu (kolor różowy).

Huryci – lud wywodzący się z Wyżyny Armeńskiej, później zasiedlający Mezopotamię. Założyli Mitanni, państwo zniszczone w XIV w. p.n.e. przez Hetytów, jak również byli dominującym elementem etnicznym w powstałych w XIII w. p.n.e. we wschodniej Anatolii państewkach urartyjskich. Utrzymywali dobre stosunki z faraonami Amenhotepem III i Amenhotepem IV Echnatonem. Ulegli potędze hetyckiego władcy Suppiluliumy I (ok. 1380-1346 p.n.e.), ostateczną klęskę ponieśli w XII w. p.n.e., kiedy podobnie jak ich niedawni pogromcy Hetyci zostali pokonani przez tzw. Ludy Morza.

Historia

Najdawniejsze dzieje

Wiedza na temat Hurytów jest dość uboga. Stanowili jedną z najstarszych grup etnicznych w Mezopotamii, do której przybyli z Wyżyny Armeńskiej, o czym świadczy pokrewieństwo językowe z Urartyjczykami. Huryci z pewnością żyli w Mezopotamii już w czasach III dynastii z Ur, gdyż wspominają o nich źródła z tego okresu. W tych najdawniejszych czasach musiało dojść do jakichś kontaktów Hurytów z grupami Indoariów, o czym świadczy choćby obecność w panteonie huryckim trzech bóstw aryjskich: Mitry, Uruwany i Indry. Współcześnie odrzuca się – uznawaną dawniej teorię – o podbiciu Hurytów przez Ariów.

Mitanni

Zasięg Mitanii ok. 1400 p.n.e.

Wiadomo, że od końca XVII wieku p.n.e. małe królestwa huryckie znajdujące się w górnej Mezopotamii i północnej Syrii zaczęły się łączyć w silną monarchię. Początkowo w tekstach źródłowych nazywano ją Maitani, później Mitanni. Hetyci i Asyryjczycy używali nazwy Hanigalbat. Egipcjanie stosowali nazwę Naharina oznaczającą Porzecze. Podczas zwycięskiej wyprawy króla Hetytów Mursilisa I na południe, zostały przezeń opanowane także ziemie Hurytów.

Upadek państw ościennych – Jamhadu i Babilonii – oraz wewnętrzne kłopoty Hetytów po zamordowaniu Mursilisa I, pozwoliły na szybki rozwój huryckich miast-państw. Miały one zapewniony łatwy dostęp do surowców mineralnych, przejęły też kontrolę nad głównymi szlakami handlowymi Bliskiego Wschodu. Te dwa czynniki ułatwiły szybki rozwój państwa. W połowie II tysiąclecia p.n.e. Mitanni ze stolicą w Waszuganni (do dziś nieodnalezioną), było jedną z największych potęg Bliskiego Wschodu. Ten pierwszy etap w dziejach Mitanni zakończył się podczas rządów króla Szausztatara. Drugi etap był erą rozkwitu za panowania jego następców. Kiedy Mitanni było u szczytu swojej potęgi, w wasalnej zależności od niego pozostawały miasta Halab, Alalach, Aszur i Nuzi. Mitannijczycy dominowali nad ludami ościennymi przewagą militarną, w postaci oddziałów szybkich rydwanów o kołach szprychowych.

XV wiek p.n.e. przyniósł konflikt z Egiptem, w którego konsekwencji doszło do bitwy przegranej przez Mitannijczyków. W XIV wieku p.n.e. stosunki obydwu państw unormowały się. Były to czasy pokoju, a władcy wielkich mocarstw tego okresu prowadzili ze sobą korespondencję, wysyłali sobie nawzajem prezenty i zawierali dynastyczne małżeństwa. Jednym z nich było małżeństwo faraona egipskiego Amenhotepa III z mitannijską księżniczką Taduhepą, utożsamianą czasem z Nefertiti.

Upadek Mitanni

Pod koniec XIV wieku p.n.e. imperium mitannijskie zaczęło chylić się ku upadkowi. Usamodzielniła się wówczas Asyria, a jej władca Aszur-uballit I przeprowadził kilka kampanii przeciwko Mitannijczykom, które znacznie osłabiły siłę państwa i oderwały od niego część posiadłości wschodnich. Ostateczny cios zadał państwu hetycki król Suppiluliumas I, który zdobył Waszuganni i podporządkował sobie całe państwo. Pomocy Mitanni nie udzielił faraon egipski Echnaton, który był jego sojusznikiem. Później miało to przynieść dla Egiptu konsekwencje w postaci walk z Hetytami o Syrię.

Język

Huryci posługiwali się językiem, którego nie zalicza się ani do indoeuropejskich, ani do semickich, być może był to język północno-wschodniokaukaski. Najbliższy huryckiemu był język urartyjski. Język hurycki wyszedł z użycia z chwilą wchłonięcia Hurytów przez inne ludy, co nastąpiło w wieku XII p.n.e.

Ubiór i ozdoby

Przypuszczalnie kobiety nosiły długie suknie w kolorze białym lub w różnych odcieniach niebieskiego i czerwonego. Strój drapowano z jednego prostokątnego kawałka materiału, spinanego na wysokości ramienia. Czasami zawiązywano go w pasie krajką lub spinano pasek klamerką. Materiałem zakrywano ramiona i sporadycznie głowę. Arystokracja nie stroniła od biżuterii wykonanej ze złota i drogich kamieni. Bransolety noszono na rękach i nogach, do tego naszyjniki i pierścienie. Ubogie kobiety nosiły bransolety z metali nieszlachetnych.

Mężczyźni nosili podobne stroje, różniące się jednak długością. Zwykle sięgały w okolice kolan. W pasie przewiązywano się szerokim pasem, do którego mocowano broń. Czasem mężczyźni opasywali się chustą z ciemnymi frędzlami.

Muzyka

Tablica z zapisem części Hymnu do Nikkal

Z państwa Hurytów pochodzi prawdopodobnie najstarszy wiernie odtworzony współcześnie utwór muzyczny - Hymn do Nikkal. Zapis odnaleziono w połowie XX wieku w Ugarit na wybrzeżu Morza Śródziemnego, zaś muzykę odtworzono po piętnastu latach prac na Uniwersytecie Kalifornijskim (Berkeley).

Religia

Huryci czcili żywioły oraz personifikowali pojęcia przyrodnicze. Natura bogów była bliska ludzkiej, różniła ich od ludzi nieśmiertelność i moc panowania nad określoną częścią przyrody. Aby uzyskać przychylność bóstw składano im ofiary według ściśle określonego rytuału. Obrzędowi zawsze towarzyszyły libacje. Najprawdopodobniej, przynajmniej raz w roku obchodzono wyjątkowo ważne, kilkudniowe święto poświęcone zależnie od rejonu: Teszubowi, Hebat albo Szawuszce. Raz w miesiącu odbywało się mniejsze święto ku czci lokalnego bóstwa. Głównym elementem uroczystości religijnych były libacje, czyli uczty przygotowane dla bóstw, podczas których recytowano zaklęcia, prośby i modlitwy. Wierzono, że bogowie sygnalizują nadchodzące wydarzenia poprzez znaki wróżebne, czyli omina. Z tego powodu wróżbici i wieszczkowie cieszyli się ogromną popularnością. Wyspecjalizowani byli przede wszystkim we wróżeniu z zachowań ptaków (ornitomancja). Zajmowali się tym wróżbici nazywani augurami. Analizowano zachowanie ptaków, ich lot, miejsca w których się zatrzymywały, sposób chwytania pożywienia i wydawane przez nie dźwięki.

Pochówek zmarłych

Cmentarzyska z okresu mitannijskiego znajdowały się zwykle poza granicami osad. Dzieci chowano w naczyniach ceramicznych zakopywanych pod podłogą domów. W Tell al-Rimah odkryto nawet pucharek zawierający szczątki płodu. Pochówkom towarzyszyły najczęściej skromne dary, takie jak: naczynia, paciorki, jedzenie i napoje.

Panteon hurycki

• Allani
• Ea
• Hebat
• Kumarbi
• Kuszuh
• Nergal
• Szawuszka (Szauszka)
• Szimigi
• Teszub

Wpływ Hurytów na inne cywilizacje

Huryci mają swój wkład w rozwój sztuki wojennej Bliskiego Wschodu. Przyczynili się bowiem do rozpowszechnienia na tym obszarze od XV wieku p.n.e. szybkiego rydwanu, w którym zastosowano koła ze szprychami. Duże znaczenie miała także hodowla i tresura koni, które Huryci udoskonalili.

Nie do przecenienia jest także wpływ huryckiej mitologii na późniejszą mitologię grecką. Pośrednikami byli tutaj Hetyci, którzy od zachodu graniczyli z Achajami. Przykładem takiego zapożyczenia jest mit o Kronosie (hurycki Kumarbi) i jego walce z młodszym pokoleniem bogów, reprezentowanym przez Zeusa (hurycki Teszub).

Badania

Badania nad Hurytami zaczęto dość późno, bo dopiero w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Przez długi czas nie zdawano sobie sprawy, że Huryci i Mitanni to nazwy ludu i państwa, odnoszące się do tej samej kultury.

Zobacz też

• Wajnachowie
• języki huro-urartyjskie

Bibliografia

• MaciejM. Popko MaciejM., Huryci, Warszawa: PIW, 1992, ISBN 83-06-02114-2, OCLC 749381058 .brak strony (książka)
• Roux Georges, Mezopotamia, Dialog, Warszawa 2008, ISBN 978-83-88938-42-9
• Marc Van DeM.V.D. Mieroop Marc Van DeM.V.D., Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000-323 p.n.e. MagdalenaM. Komorowska (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, ISBN 978-83-233-2540-6, OCLC 750640602 .brak strony (książka)
• Zanim pojawił się Homer. Rozmowa z prof. Maciejem Popko w: Ciechanowicz Jerzy Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności, Warszawa, 1994, Krąg, ISBN 83-85199-23-3