Jewgienij Zamiatin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jewgienij Zamiatin
Евгений Иванович Замятин
Ilustracja
Portret autorstwa Borisa Kustodijewa, 1923
Imię i nazwisko

Jewgienij Iwanowicz Zamiatin

Data i miejsce urodzenia

1 lutego 1884
Lebiedian

Data i miejsce śmierci

10 marca 1937
Paryż

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski

Alma Mater

Politechnika Petersburska

Dziedzina sztuki

fantastyka naukowa, publicystyka, satyra

Ważne dzieła

My

podpis

Jewgienij Iwanowicz Zamiatin (ros. Евгений Иванович Замятин; ur. 20 stycznia?/1 lutego 1884 w Lebiedianie, zm. 10 marca 1937 w Paryżu) – rosyjski pisarz science fiction, polityczny satyryk, krytyk i publicysta. Autor antyutopijnej powieści My, pierwowzoru Nowego, wspaniałego świata Huxleya i Roku 1984 Orwella.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie prawosławnego księdza i nauczyciela, i pianistki. Prawdopodobnie urodził się z synestezją, ponieważ literom i dźwiękom przypisywał doznania innych zmysłów.

W latach 1893–1896 uczęszczał do gimnazjum w Lebiedianie, a potem do gimnazjum w Woroneżu, które ukończył w 1902 z najwyższymi ocenami. Przeniósł się do Petersburga, gdzie rozpoczął studia w nowo powstałym Instytucie Politechnicznym im. Piotra Wielkiego, na kierunku budowa okrętów. Studiował tam w latach 1902–1908. W tym czasie, w 1906 roku, stał się członkiem partii bolszewickiej oraz brał czynny udział w spotkaniach studentów na rzecz rewolucji, gdzie poznał swoją przyszłą żonę – Ludmiłę Nikołajewną Usową (1883–1965).

Latem 1905 roku był świadkiem powstania na pancerniku Potiomkin – jednym z symboli rewolucji 1905 roku w Rosji, podczas podróży powrotnej z Egiptu przez Odessę. W 1906 roku został po raz pierwszy aresztowany w Petersburgu i za nielegalne zameldowanie wydalony do Lebiedianu. Potajemnie powrócił w okolice miasta i zamieszkał niedaleko, na terenie administracyjnie należącym już do Wielkiego Księstwa Finlandii (które było wtedy częścią Imperium Rosyjskiego), by ukończyć studia.

W 1908 roku opuścił partię bolszewików. W tym samym roku zadebiutował opowiadaniem Odin (ros. Один). W 1910 roku rozpoczął swoją karierę jako wykładowca i inżynier budowy okrętów[1]. Również w tym roku ukończył kolejne opowiadanie – Diewuszka (ros. Девушка).

W 1911 roku po raz drugi został wydalony z Petersburga za nielegalne zameldowanie – tym razem został zesłany do Łachty (obecnie jest to część Petersburga w okręgu Łachta-Olgino). W tym okresie powstają pierwsze nowele Zamiatina – Ujezdnoje (Уездное) i Na kuliczkach (На куличках), które przysporzyły mu sławę wśród znawców i krytyków literatury, a także innych pisarzy, m.in. Maksima Gorkiego.

W 1914 roku, już w trakcie I wojny światowej, występował z międzynarodowymi antywojennymi odczytami, za co był sądzony i zesłany do Kiemu. W marcu 1916 roku, po odbyciu kary, został oddelegowany do Anglii w celu uczestnictwa w budowie rosyjskich lodołamaczy w stoczniach w Newcastle upon Tyne, Glasgow i Sunderlandzie; dodatkowo przebywał też w Londynie. Był jednym z głównych konstruktorów lodołamacza Święty Aleksandr Newski, przemianowany po rewolucji październikowej na Lenin. Pobyt w tym kraju mocno wpłynął na kształt jego przyszłej powieści My i niektóre utwory o charakterze satyrycznym.

Powrócił do Rosji we wrześniu 1917 roku. W trakcie wojny domowej, pozostając uprzedzonym socjalistą, Zamiatin zaczął krytykować politykę bolszewików, w szczególności narastającą cenzurę iteratury, poprzez satyrę polityczną wymierzoną w nich. W marcu 1919 roku, wraz z innymi działaczami na rzecz sztuki, m.in. Aleksandrem Błokiem, Aleksiejem Remizowem, Razumnikiem Iwanowem-Razumnikiem i Kuźmą Pietrowem-Wodkinem, został aresztowany w czasie prowokacji robotników-członków partii socjalistyczno-rewolucyjnych w fabrykach w Piotrogrodzie.

W 1921 roku założył i kierował grupą młodych pisarzy – Bracia Serafiońscy. Członkami tej grupy byli m.in. Michaił Zoszczenko, Konstantin Fiedin, Wsiewołod Iwanow, Wieniamin Kawierin i Nikołaj Tichonow. Oprócz tego redagował gazety, wykładał sztukę pisania i edytował tłumaczenia na rosyjski utwory anglojęzycznych pisarzy, m.in. Jacka Londona, O. Henry’ego, Herberta George’a Wellsa.

Nagrobek Jewgenija Zamiatina i jego żony Ludmiły w Cimetière de Thiais w Paryżu

Nagonka na pisarza rozpoczęła się w latach dwudziestych wraz z powstaniem powieści My. W 1923 roku przeszmuglowano manuskrypt powieści do wydawnictwa E. P. Dutton w Nowym Jorku, przetłumaczono na język angielski i wydano nakładem wydawnictwa w 1924 roku. W 1927 roku przeszmuglowano oryginalną wersję tekstu w języku rosyjskim do Marka Slonima – edytora tamizdatu, który wydał utwór w Pradze. Kopie tej wersji były nielegalnie wwożone na teren ZSRR i rozpowszechniane przez samizdaty. Utwór nie przypadł do gustu władzom bolszewickim ze względu na sławę oraz satyryczny wydźwięk skierowany w politykę radziecką – z tego powodu Zamiatin dostał zakaz publikacji na terenie ZSRR i został wyrzucony ze Związku Pisarzy ZSRR (w 1934 roku został ponownie przyjęty do Związku Pisarzy ZSRR na rozkaz Józefa Stalina).

W 1931 w liście do Stalina zwrócił się z prośbą o zezwolenie na emigrację. Na początku następnego roku wyjechał do Francji i zamieszkał w Paryżu[2].

W 1935 roku, już jako emigrant, brał udział w antyfaszystowskim kongresie pisarzy w obronie kultury jako członek sowieckiej delegacji. Kontynuował karierę pisarską, zaczął pisać scenariusze do filmów wraz z Jacques'em Companeezem.

Zmarł na zawał serca 10 marca 1937 w Paryżu. Pochowany jest w Cimetière de Thiais (cmentarz w Thiais) w 21 dywizji, linia 5, mogiła 36.

Wybrana twórczość[3][edytuj | edytuj kod]

Powieści[edytuj | edytuj kod]

  • 1920 – My[4] (ros. Мы) – w Polsce wydana po raz pierwszy w 1989 przez Wydawnictwo Alfa, Warszawa
  • 1935 – Bicz Boży (ros. Бич Божий) – powieść niedokończona

Nowele[edytuj | edytuj kod]

  • 1912 – Ujezdnoje (ros. Уездное)
  • 1913 – Na kuliczkach (ros. На куличках)
  • 1914 – Ałatyr' (ros. Алатырь)
  • 1917 – Wyspiarze (ros. Островитяне)
  • 1918 – Siewier (ros. Север)
  • 1921 – Łowca ludzi (ros. Ловец человеков)

Opowiadania[edytuj | edytuj kod]

  • 1908 – Odin (ros. Один)
  • 1911 – Diewuszka (ros. Девушка)
  • 1913:
    • Tri dnia (ros. Три дня)
    • Łono (ros. Чрево)
  • 1914:
    • Studienczeskij synok (ros. Студенческий сынок)
    • Prawda istinnaja (ros. Правда истинная)
  • 1915 – Kriaży (ros. Кряжи)
  • 1916:
    • Afrika (ros. Африка)
    • O swiatom griechie Zienicy-diewy (ros. О святом грехе Зеницы-девы)
    • Muczenica nauki (ros. Мученица науки)
    • Pis’mienno (ros. Письменно)
  • 1914-1917 – Bajki (ros. Сказки). Zbiór opowiadań. Zawiera:
    • Bog (ros. Бог)
    • Piotr Pietrowicz (ros. Петр Петрович)
    • Djaczok (ros. Дьячок)
    • Angieł Dormidon (ros. Ангел Дормидон)
    • Elektriczestwo (ros. Электричество)
    • Kartinki (ros. Картинки)
    • Drian'-malcziszka (ros. Дрянь-мальчишка)
    • Chieruwimy (ros. Херувимы)
  • 1917 – Oczy (ros. Глаза)
  • 1918 – Drakon (ros. Дракон)
  • 1917-1920 – Bolszym dietiam skazki (ros. ''Большим детям сказки). Zbiór opowiadań. Zawiera:
    • Iwany[5] (ros. Иваны)
    • Chriapało (ros. Хряпало)
    • Arapy (ros. Арапы)
    • Chałdiej (ros. Халдей)
    • Cerkiew Boża[6] (ros. Церковь божия)
    • Biaka i Kaka (ros. Бяка и Кака)
    • Czetwierg (ros. Четверг)
    • Ogniennoje A (ros. Огненное А)
    • Pierwaja skazka pro Fitu (ros. Первая сказка про Фиту)
    • Wtoraja skazka pro Fitu (ros. Вторая сказка про Фиту)
    • Trietja skazka pro Fitu'' (ros. Третья сказка про Фиту)
    • Posledniaja skazka pro Fitu'' (ros. Последняя сказка про Фиту)
  • 1920:
    • Mamaj (ros. Мамай)
    • Jaskinia (ros. Пещера)
    • O błażennom starce Pamwie Nieriestie... (ros. О блаженном старце Памве Нересте…)
  • 1921 – Ja bojus' (ros. Я боюсь)
  • 1923:
  • 1924:
    • Widienije (ros. Видение)
    • Burimie (ros. Буриме)
    • O czudie, proisszedszem w Piepielnuju Sriedu... (ros. О чуде, происшедшем в Пепельную Среду…)
    • Kratkaja istorija litieratury ot osnowanija i do ciego dnia (ros. Краткая история литературы от основания и до сего дня)
  • 1925:
    • Obszczestwo Poczetnych Zwonariej (ros. Общество Почетных Звонарей)
    • Diesiatiminutnaja drama (ros. Десятиминутная драма)
  • 1926 – Iks[7][8] (ros. Икс)
  • 1927 – Głos ma towarzysz Czurygin (ros. Слово предоставляется товарищу Чурыгину)
  • 1928 – Jola (ros. Ёла)
  • 1929:
    • Powódź (ros. Наводнение)
    • Muczeniki nauki (ros. Мученики науки)
    • Epitafii 1929 goda (ros. Эпитафии 1929 года)
  • 1934 – Czasy (ros. Часы)
  • 1935:
    • Lew (ros. Лев)
    • Wstriecza (ros. Встреча)

Dramaty[edytuj | edytuj kod]

  • 1922 – Ognie świętego Dominika[9] (ros. Огни святого Доминика)
  • 1925 – Obszczestwo Poczetnych Zwonariej (ros. Общество Почетных Звонарей)
  • 1926 – Pchła (ros. Блоха) – dramat na podstawie opowiadania Pchła Nikołaja Leskowa

Scenariusze[edytuj | edytuj kod]

  • 1936 – Na dnie (ros. На дне) – scenariusz na podstawie dramatu Na dnie[10] (ros. На дне) Maksima Gorkiego do filmu wyreżyserowanego przez Jeana Renoira

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zamiatin Jewgienij I., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-04-12].
  2. Zbigniew Podgórzec: Zamiatin Jewgienij Iwanowicz. W: Florian Nieuważny (red.): Słownik pisarzy rosyjskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1994, s. 434-435. ISBN 83-214-0961-X.
  3. Jewgienij Zamiatin, [w:] encyklopediafantastyki.pl [online] [dostęp 2020-05-04].
  4. książki - recenzje, opisy, oceny, opinie, dyskusje
  5. Polska Bibliografia Literacka (PBL)
  6. Polska Bibliografia Literacka (PBL)
  7. Polska Bibliografia Literacka (PBL)
  8. Polska Bibliografia Literacka (PBL)
  9. książki - recenzje, opisy, oceny, opinie, dyskusje
  10. Polska Bibliografia Literacka (PBL)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]