Kazimierz Braun (reżyser)

Kazimierz Braun

Data i miejsce urodzenia	29 czerwca 1936 Mokrsko Dolne
Zawód	reżyser teatralny, pisarz
Współmałżonek	Zofia Reklewska
Lata aktywności	od 1961 roku
Odznaczenia

Kazimierz Braun (ur. 29 czerwca 1936 w Mokrsku Dolnym) – polski reżyser teatralny, pisarz, profesor nauk humanistycznych.

Życiorys

Ukończył dwa kierunki studiów: filologię polską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1958) oraz reżyserię dramatu w Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (1962). Doktoryzował się na UAM w Poznaniu (1971), stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych (ze specjalnością: teatrologia) uzyskał na Uniwersytecie Wrocławskim (1975), a w roku 1992 nadano mu tytuł profesora. W latach 1982–1986 był profesorem wizytującym na kilku uczelniach w USA, a od roku 1989 profesorem na University at Buffalo (stan Nowy Jork), obecnie emerytowanym.

Jako reżyser zadebiutował w teatrze w 1961 r., w telewizji w 1962 r. Reżyserował w Teatrze Polskim w Warszawie, Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Teatrze im. Wilama Horzycy w Toruniu, Teatrze im. Ludwika Solskiego w Tarnowie, oraz za granicą m.in. w USA, Irlandii, Kanadzie, Niemczech. W latach 1967–1971 był dyrektorem artystycznym Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie, w latach 1971–1974 dyrektorem naczelnym i artystycznym tamże, w latach 1975–1984, dyrektorem naczelnym i artystycznym Wrocławskiego Teatru Współczesnego, skąd został zwolniony przez władze z powodu działalności opozycyjnej. Od 1985 r. pracował i mieszkał w USA. Reżyserował m.in. w The Guthrie Theatre w Minneapolis, Odyssey Theatre w Los Angeles, Chicago Actors Ensemble, Kavinoky Theatre w Buffalo oraz na uniwersytetach.

Do jego najwybitniejszych prac zaliczano cykle przedstawień według sztuk C. Norwida (13 widowisk), T. Różewicza (19 widowisk), Shakespeare’a (12 widowisk w językach polskim i angielskim), oraz Dziady A. Mickiewicza (dwukrotnie) oraz Dżuma według A. Camusa i Anna Livia według J. Joyce’a i inne.

Wykładał m.in. na Uniwersytecie Wrocławskim, New York University, Uniwersytet Kalifornijski (kampus w Santa Cruz) i University at Buffalo. Prowadził warsztaty reżyserskie w USA, Polsce, Irlandii i Wielkiej Brytanii. Współpracował z zespołami polskimi w USA i Kanadzie. Jest członkiem zwyczajnym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

W swoich pracach teatralnych odwołuje się do tradycji Appii, Craiga, Wyspiańskiego i Osterwy. Tworzy przedstawienia w oparciu o swą ideę „Teatru wspólnoty”, dążąc do przemienienia aktorów i widzów w jedną twórczą grupę. Osiąga to poprzez wytworzenie specjalnych relacji międzyludzkich w czasie akcji widowiska, jak również budując przestrzeń teatralną, która łączy wszystkich obecnych. W swoich utworach prozatorskich i dramatycznych Braun posługuje się stylistyką i środkami wyrazowymi „fikcji historycznej”, w której prawdziwe zdarzenia i prawdziwe postaci służą jako fundament do zbudowania skomplikowanej rzeczywistości symbolicznej i duchowej. W swoich pracach poświęconych historii teatru wydobywa zależności między estetyką, a społecznym i politycznym kontekstem życia teatralnego. Tłumaczył z angielskiego, francuskiego i włoskiego na polski, oraz z polskiego, francuskiego i rosyjskiego na angielski.

Życie prywatne

Jego rodzicami byli Juliusz Braun, profesor, działacz katolicki, więzień stalinowski, oraz Elżbieta, z domu Korwin-Szymanowska (oboje zmarli w 1990 r.). Stryjami Kazimierza byli Jerzy i Kazimierz, a ciotką (siostrą ojca) Jadwiga Domańska.

Ożenił się z Zofią Reklewską, córką Wincentego Reklewskiego, pisarką i teatrologiem. Ich dziećmi są Monika Braun, pisarka i nauczycielka akademicka, Grzegorz Braun, reżyser filmowy, publicysta, poseł IX i X kadencji oraz Justyna Braun, nauczycielka akademicka. Ich wnuczkami są Anna, Joanna, Aniela, Zofia, Elżbieta.

Kariera zawodowa (wybór)

Źródło

• Asystent reżysera (Erwina Axera), Teatr Współczesny w Warszawie, 1958–1961
• Reżyser, Teatr Wybrzeże, Gdańsk, 1961–1964
• Reżyser, Teatr Polski w Warszawie, 1961–1964
• Reżyser, Teatr im. Wilama Horzycy w Toruniu, 1965–1967
• Dyrektor artystyczny, Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, 1967–1972
• Dyrektor naczelny i artystyczny, Teatr im. Osterwy, Lublin, 1972–1974
• Dyrektor naczelny i artystyczny, Wrocławski Teatr Współczesny, 1975–1984
• Docent, Uniwersytet Wrocławski, 1975–1985
• Docent, PWST Kraków/Wrocław, 1977–1985
• Visiting Professor, New York University, 1985
• Visiting Professor, Swarthmore College, 1985–1986
• Regents Professor, Uniwersytet Kalifornijski, 1986
• Associate Professor, University at Buffalo, 1987–1989
• Professor University at Buffalo, 1989–2016
• Profesor nauk humanistycznych, 1992

Prace reżyserskie (wybór)

Źródło

1961, Mrożek, Karol, Na pełnym morzu, Strip-tease, Gdańsk 1962, Norwid, Pierścień wielkiej damy, Warszawa (także Teatr Telewizji, 1963) 1962, Szaniawski, Dwa teatry (także Teatr Telewizji, 1972) 1963, Brecht, Kaukaskie kredowe koło, Gdańsk 1963, Shakespeare, Romeo i Julia, Warszawa 1965, Wyspiański, Wesele, Toruń 1967, Wyspiański, Noc listopadowa, Gdańsk 1968, Shakespeare, Hamlet, Lublin (także Wrocław, 1985) 1968, Norwid, Kleopatra i Cezar, Lublin (także Teatr Telewizji, 1968) 1970, Różewicz, Akt przerwany, Lublin (także Teatr Telewizji, 1970) 1970, Norwid, Za kulisami, Kraków (także Teatr Telewizji w 1966) 1971, Żeromski, Popioły, adaptacja reżysera, Teatr Telewizji 1972, Różewicz, Kartoteka (także Sofia, Bułgaria, 1978; SouthBend, Indiana, 1982) 1972, Wyspiański, Wyzwolenie, Lublin 1973, Różewicz, Stara kobieta, Lublin (także Teatr Telewizji, 1976; Dublin, Irlandia, 1983) 1976, Joyce, Anna Livia, Wrocław 1977, Gombrowicz, Operetka, Wrocław 1978, Mickiewicz, Dziady (pełny tekst), Wrocław 1979, Różewicz, Przyrost naturalny, adaptacja reżysera, Wrocław (także Chicago, 1989) 1982, Mickiewicz, Dziady, adaptacja reżysera, Wrocław 1982, Shakespeare, Wieczór trzech króli, Wrocław (także Esslingen, Niemcy, 1982)

1983, Camus, Dżuma, adaptacja reżysera, Wrocław (także Chicago, 1988) 1984, Różewicz, Pułapka, Wrocław 1986, Ionesco, Nosorożec, Minneapolis 1987, Różewicz, Odejście głodomora, Buffalo 1988, Witkacy, Szewcy, Los Angeles 1989, Shakespeare, Król Lear, Buffalo 1990, Kazimierz Braun, Królowa Emigrantka, Toronto 1991, Shakespeare, Jak wam się podoba, Buffalo 1995, Mrożek, Tango, Konxville, Tennessee 1996, Bolt, Oto jest głowa zdrajcy, Buffalo 1999, Shakespeare, Ryszard III, Buffalo 2003, Jerzy Braun, Europa, Tarnów 2004, Kazimierz Braun, Dzieci Paderewskiego, Buffalo 2006, Brandstaetter, Upadek kamiennego domu, Tarnów 2006, Różewicz, Kartoteka rozrzucona, Buffalo 2008, Braun, Opowieści Poli Negri, Toronto 2010, Claudel, Księga Krzysztofa Kolumba, Steubenville, Ohio 2011, Braun, Cela Ojca Maksymiliana, Tarnów 2012, Braun, Tajemnice Ordonki, Toronto 2012, Greene, Moc i chwała, adaptacja reżysera, Buffalo 2013, Shakespeare, Burza, Buffalo Łącznie w latach 1961–2014 154 reżyserie

Książki naukowe (wybór)

Źródło

• 1967, Teofil Trzciński, wraz z Zofią Reklewską-Braun, PIW, Warszawa
• 1971, Cypriana Norwida teatr bez teatru, PIW, Warszawa
• 1972, Teatr Wspólnoty, Wyd. Literackie, Kraków
• 1975, Nowy teatr na świecie, WAiF, Warszawa
• 1979, Druga Reforma Teatru, Ossolineum, Wrocław
• 1982, Przestrzeń teatralna, PWN, Warszawa
• 1984, Wielka Reforma Teatru, Ossolineum, Wrocław
• 1994, Teatr Polski 1939–1989, Semper, Warszawa
• 1996, A History of Polish Theatre 1939–1989, Greenwood Press, Westport, Connecticut
• 2000, Theatre Directing, Mellen Press, Lewiston, New York
• 2003, A Concise History of Polish Theatre, Mellen Press, Lewiston, New York
• 2005, Krótka historia teatru amerykańskiego, Wyd. UAM, Poznań
• 2010, Pani Scenograf. Jadwiga Pożakowska, Muzeum Narodowe, Gdańsk
• 2011, Bracia Adamowiczowie, wraz z Zofią Reklewską-Braun, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego
• 2013, Mój teatr Różewicza, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego
• 2014, Mój teatr Norwida, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego

Łącznie w latach 1967–2014 21 książek naukowych

Utwory literackie (wybór)

• 1989, Pomnik, powieść, Instytut Literacki, Paryż
• 1993, Helena, rzecz o Modrzejewskiej, monodram, High Park Press, Toronto
• 1996, Pożegnanie z Alaską, powieść, PAX, Warszawa
• 1996, Rzecz o Norwidzie z jego słów utkana, monodram, Bernardinum, Pelplin
• 1999, Dzień świadectwa, powieść, Wyd. 4K, Bytom
• 2003, Ptak na szczudłach, opowiadanie, Wyd. A. Marszałek, Toruń
• 2005, Dzień świadectwa, powieść, wersja rozszerzona, wyd. Św. Wojciecha, Poznań
• 2006, Promieniowanie, dramat, Archiwum Emigracji, Toruń
• 2008, Dziesięć dni w PRL-u, wspomnienia, Norbertinum, Lublin
• 2011, Maximilianus, dramat, Wyd. Bratni Zew, Kraków
• 2013, Dobrzy księża, wraz z Zofią Reklewską-Braun, Bernardinum, Pelplin
• 2016, Dzwon na trwogę, powieść, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa
• 2018, Płonący teatr, powieść, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa

Łącznie w latach 1989–2011 20 utworów literackich (powieści, poezji, opowiadań, wspomnień)

Nagrody (wybór)

• 1963, Nagroda za reżyserię, Kaukaskie kredowe koło Brechta, Festiwal TPP w Toruniu
• 1964, Nagroda za reżyserię, Zaczarowane koło Rydla, Festiwal Teatrów w Telewizji
• 1965, Nagroda za reżyserię i opracowanie tekstu, Aktor Norwida, Festiwal Teatrów w Telewizji
• 1965, Nagroda za reżyserię i opracowanie tekstu, Aktor Norwida, Kaliskie Spotkania Teatralne
• 1966, Nagroda za reżyserię, Wesele Wyspiańskiego, Festiwal TPP w Toruniu
• 1970, Nagroda za inscenizację, Akt przerwany Różewicza, Kaliskie Spotkania Teatralne
• 1979, Nagroda specjalna za inscenizację, Operetka Gombrowicza, Międzynarodowy Festiwal Teatralny w Sitges, Hiszpania
• 1980, Złota Statuetka Fredry, Przyrost naturalny Różewicza, Wrocław
• 1980, Nagroda Fundacji Japońskiej, Tokio
• 1984, Złota Statuetka Fredry, Dżuma według Camusa, Wrocław
• 1986, Nagroda Kultury Niezależnej
• 1990, Nagroda Fundacji Guggenheima, USA
• 1996, Nagroda za najlepsze przedstawienie w Buffalo, Oto jest głowa zdrajcy Bolta
• 2000, Aurum Award, nagroda literacka, Toronto, Kanada
• 2001-2002, stypendium Fulbrighta - visiting scholar na Uniwersytecie Adama Mickiewicza
• 2003, Nagroda Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich, Kanada
• 2005, Doroczna Nagroda Kongresu Polonii Amerykańskiej
• 2004, Nagroda Ministra Edukacji Narodowej, Polska
• 2011, Złota Sowa Polonii, Wiedeń, Austria
• 2016, tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tarnowa

Ordery i odznaczenia (wybór)

• 1971, Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
• 1976, Medal Komisji Edukacji Narodowej
• 1978, Złoty Krzyż Zasługi
• 1997, Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP
• 2005, Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”
• 2005, Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP
• 2007, Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
• 2011, Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP
• 2016, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Bibliografia

• 1978, Witkowska-Lis Hanna, oprac. Teatr Współczesny Wrocław 1948–1978, Teatr Współczesny, Wrocław
• 1983, Kelera Józef, Wrocław teatralny 1945–1980, Ossolineum, Wrocław
• 1984, Żmudzki Andrzej (Jarosław Szymkiewicz), Sprawa Teatru Współczesnego, „Obecność” nr 7
• 1988, Roman Andrzej, Sabat Marian i in. oprac. Komedianci, rzecz o bojkocie. Editions Spotkania, Paryż
• 1989, Braun Kazimierz, Różewicz Tadeusz Języki teatru, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław
• 1989, Schlatter Jim, Kazimierz Braun. University of Pennsylvania, Filadelfia
• 1993, Bereś Stanisław, Braun Kazimierz, Rozdarta kurtyna, Aneks, Londyn
• 1994, Tyszka Juliusz, Widowiska nowojorskie, Ars Nova, Poznań
• 1995, Grünberg Sławomir, Na pograniczu kultur (film), Telewizja Polska
• 2000, Teatr Drugiego Obiegu. Oprac. i red. Joanna Krakowska-Narożniak, Marek Waszkiel. Wyd. Errata, Warszawa
• 2004, Horyzonty teatru. Szkice o twórczości Kazimierza Brauna, pod redakcją Elżbiety Kossarzeckiej, Wyd. A. Marszałek, Toruń
• 2004, Sielicki Krzysztof, Lubelskie sezony Kazimierza Brauna, „Akcent” nr 1-2
• 2006, Horyzonty teatru II. Droga Kazimierza Brauna, pod redakcją Justyny Brylewskiej, Wyd. A. Marszałek, Toruń
• 2005, Przastek Daniel, Środowisko teatralne w okresie stanu wojennego. Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• 2006, Mieszkowska Anna, Posłowie do: Kazimierz Braun, Promieniowanie, sztuka o Marii Skłodowskiej-Curie. Archiwum Emigracji, Toruń
• 2007, Braun Kazimierz, Listy na Babilon. Wyd. Kontekst, Poznań-Tarnów
• 2007, Michalczuk Joanna, Dramaturgia Kazimierza Brauna, „Ethos” nr 1-2, s. 349-357
• 2008, Braun Kazimierz, Dziesięć dni w PRL-u. Wyd. Norberinum, Lublin
• 2009, Reklewska-Braun Zofia, Urodziłam się pomiędzy. Wyd. Norbertinum, Lublin
• 2011, Żurowski Andrzej, Kreator teatralnej wspólnoty, „Świat tekstów” nr 9. s. 263-280
• 2013, Trygar Barbara, „Ja” w drodze do Wolności, Prawdy i Piękna. Aksjologiczne aspekty twórczości prozatorskiej Kazimierza Brauna. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2013. (Praca doktorska)
• 2013, Kaczorowska Teresa, Dwunastu na trzynastego. Emigranci stanu wojennego, Związek Literatów na Mazowszu, Ciechanów
• 2013, Braun Kazimierz, Mój teatr Różewicza. Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów
• 2014, Braun Kazimierz, Mój teatr Norwida. Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów
• 2014, Horyzonty teatru III. Bibliografia Kazimierza Brauna, opracowała Barbara Bułat, Wyd. A. Marszałek, Toruń
• 2014, Bibliografia Kazimierza Brauna. Opracowała Barbara Bułat, w: Horyzonty Teatru IV. Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń
• 2015, Michalczuk Joanna, „Teatr powinien być narzędziem Sprawy”. Wokół twórczości artystycznej Kazimierza Brauna, Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku
• 2017, Doświadczenie – przeżycie – kontemplacja. Pisarstwo Kazimierza Brauna,  pod redakcją: Joanny Pasterskiej i Barbary Trygar, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• 2021, Michalczuk Joanna „Dobry, mądry tekst jest naszym azylem”. Wokół korespondencji Tymoteusza Karpowicza i Kazimierza Brauna, „Ehos” , nr 34, s. 168-193
• 2023, Sielicki Krzysztof, Rewolucja po latach, „Teatr” nr 5
• Kowalczyk Janusz, Kazimierz Braun, „Mój” teatr Różewicza, https://culture.pl/pl/dzielo/kazimierz-braun-moj-teatr-rozewicza

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Kazimierza Brauna: http://www.acsu.buffalo.edu/~kaz/ (tu liczne fotografie z przedstawień)
• Strona Pracowni Badań i Dokumentacji Kultury Literackiej Uniwersytetu Rzeszowskiego (spis Archiwum Kazimierza Brauna): http://ifp.univ.rzeszow.pl/pracBiDKL.php
• Strona Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego (materiały z prywatnego Archiwum Kazimierza Brauna): http://bur.ur.edu.pl/
• Kazimierz Braun w bazie Filmweb
• Kazimierz Braun w bazie filmpolski.pl
• Kazimierz Braun, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09] .