Koza (obrzęd)
Koza, chodzenie z kozą – dawny przedchrześcijański obrzęd, angażujący głównie w czasie Ostatków grupę przebierańców i społeczność wsi[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W okresie od tłustego czwartku do środy popielcowej przez wieś przechodziła grupa przebierańców. Człowiek przebrany za kozę wchodził w skład zespołu (wraz z bocianem, turoniem lub konikiem). W Krakowskiem koza chodziła niekiedy samodzielnie, za towarzystwo mając jedynie kapelę i śpiewaków. Chłopak odgrywający rolę kozy narzucał sobie na głowę i ramiona wywrócony włosem na wierzch kożuch, w ręku trzymał kij z osadzoną na nim drewnianą głową, obitą kozią skórą i ozdobioną rogami, a na szyi zawieszony miał dzwonek. Podczas występu kolędników, koza skakała po izbie, przedstawiając pantomimę do muzyki „koziej kapeli”, złożonej z „gęślarzy”, basisty i bębniarza.
Pod koniec występu kolędnicy skandowali:
- Gdzie koza chodzi – tam żytko rodzi,
- Gdzie jej tropy – powstają kopy,
- Gdzie zwróci rogi – wznoszą się stogi.
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]Do czasów współczesnych obrzęd ten przetrwał na Kujawach głównie w Inowrocławiu (koza szymborska i mątewska)[2], Śmiłowicach, Wichrowicach, Olganowie, Kuźnicach, Janikowie, Zakrzewie, Brześciu Kujawskim, Izbicy Kujawskiej, Lubaniu, Bądkowie i Lubrańcu oraz w okolicach wsi: Bożejewice (gmina Strzelno)[3], Lubanie, Kucerz, Warząchewka Nowa, Warząchewka Polska, Pińczata, Jaranowo, Kłobia, Ossowo, Grabie, Rzadka Wola, Ludzisko, Opoki, Przybranowo, Służewo, Osięciny, Topólka, Tuczno, Straszewo, Siniarzewo, Krzywosądz[4]. Pokazy parady zwanej Kozą odbywają się na coraz większą skalę we Włocławku, w uroczystości biorą udział wszyscy mieszkańcy miasta. W grudniu 2020 roku zwyczaj chodzenia z kozą został wpisany przez Ministra Kultury na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego[5].
W skład kozy kujawskiej wchodzą (z różnymi odstępstwami):
- wspomniana wyżej koza;
- koń;
- diabeł;
- siora, czyli mężczyzna przebrany za kobietę z dużym wiklinowym koszem zbierający dary za zabawianie gospodarzy;
- para młoda;
- dziad;
- baba;
- kominiarz;
- niedźwiedź;
- strażak;
- policjant;
- żołnierz (z czasów legionów Dąbrowskiego);
- śmierć z kosą;
- bocian;
- Żyd;
- orkiestra.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- koza Jul
- Podkoziołek
- Ostatki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Maria. Ziółkowska, Szczodry wieczór, szczodry dzień : obrzędy, zwyczaje, zabawy, wyd. 1, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1989, s.242, ISBN 83-205-3885-8, OCLC 21910019.
- ↑ Wskoczyła koza na bloga, „Blog PME”, 31 marca 2011 [dostęp 2017-11-25] (pol.).
- ↑ Podkoziołek 2012. 2012. [dostęp 2020-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-18)].
- ↑ Knieć i inni, Lokalne horyzonty zdarzeń : lokalność i kapitał społeczny w kulturze (nie)ufności na przykładzie wsi kujawsko-pomorskiej, Toruń: Muzeum Etnograficzne im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej, 2015, s. 69, ISBN 83-61891-80-3, OCLC 922274043.
- ↑ Nowe wpisy na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego - Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu - Archiwum [dostęp 2023-01-30] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesław Witkowski, Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe, Kraków 1965.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Koza szymborska - video https://www.youtube.com/watch?v=nPaRtRfFCBw
Koza szymborska - fotografie http://www.carnivalkingofeurope.it/activities/photo/photoSzymborz.php