Krutyń
53°41′13″N 21°25′48″E/53,686944 21,430000| wieś | |
.jpg) Restauracja Lilia Wodna | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
263[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-710[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NMR |
| SIMC |
0486155 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu mrągowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Piecki  | |
| 53°41′13″N 21°25′48″E/53,686944 21,430000[1]
| |
| Strona internetowa | |
Krutyń[a] (niem. Kruttinen[8] / niem. Cruttinnen[9])– wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś powstała około roku 1500 jako osada przy stanicy myśliwskiej wielkiego mistrza krzyżackiego Fryderyka z Miśni. Stanicę myśliwską przebudowano następnie na drewniany zameczek, który w 1527 roku służył za schronienie księciu Albrechtowi Hohenzollernowi w czasie panującej w Prusach Książęcych epidemii dżumy. Około 1651 zameczek był siedzibą nadleśniczego. Wokół niego powstała osada smolarzy, dziegciarzy i robotników wyrabiających potaż. W 1740 istniała już w Krutyni szkoła. W 1874 roku wieś stała się samodzielną gminą[10][11].
Nazwa wsi Krutyń została zapożyczona od rzeki noszącej teraz oficjalną nazwę Krutynia. Na mapie Narońskiego z 1663 figuruje ona jako Krutynia. Jest to nazwa wywodząca się z języka staropruskiego, spokrewnionego z litewskim.
W latach międzywojennych (początek XX w.) stała się miejscowością letniskową. Przed II wojną światową istniały w niej 4 pensjonaty (m.in. Kurhaus Waldesruh, Kurhaus Sobottka, Kurhaus Grünwald) oraz liczne kwatery prywatne. W 1939 roku wieś liczyła 436 mieszkańców[10].
We wsi zlokalizowano siedzibę Mazurskiego Parku Krajobrazowego[12], poza tym znajduje się tu również Ośrodek Okresowej Rehabilitacji Bocianów[13] oraz Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Kulturowej[14].
W miejscowości znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki, na którym zachowało się kilka żeliwnych krzyży z XIX wieku. Istniejące groby pochodzą w większości z okresu międzywojennego i z okresu po 1944. Na nekropolii znajdują się groby Ernsta Wiecherta, wybitnego pisarza mazurskiego (autora m.in. powieści Dzieci Jerominów, ukazującego losu mieszkańców mazurskiej wsi Sowiróg nad Jeziorem Nidzkim). Cmentarz został odnowiony na początku lat 90. XX w. dzięki staraniom Stowarzyszenia Mazurskiego, Stowarzyszenia Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta i dyrekcji Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Przewodniczący Stowarzyszenia Mazurskiego Tadeusz Willan ocalił żeliwny krzyż babci Wiecherta, przechowując go w piwnicy swego domu[4].
W 1934 Krutyń odwiedził Melchior Wańkowicz, który wraz z córeczką – Tirliporkiem – spędzał na Mazurach wakacje uwiecznione w powieści Na tropach Smętka. W 1963 roku w miejscowości spędzał wakacje noblista John Steinbeck.
Ludzie związani z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Tadeusz Willan (1932–2018) – urodzony i pochowany na tutejszym cmentarzu pisarz, dziennikarz i działacz mazurski[5],
- Karol Małłek (1898–1969) – działacz mazurski, pisarz, folklorysta, który mieszkał tutaj w latach 1951–1957.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Krutyń, dom nr 26 -
Krutyń, dom nr 40 -
Krutyń, Biuro Mazurskiego Parku Krajobrazowego -
Krutyń, głaz pamięci Karola Małłka
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62816
- ↑ Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-08-03].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 633 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Krutyń: cmentarz ewangelicki. mojemazury.pl, 7 marca 2011. [dostęp 2018-04-22].
- ↑ a b Zmarł redaktor Tadeusz Willan. W wieku 85 lat odszedł dziennikarz, pisarz, działacz mazurski. olsztyn24.com, 17 kwietnia 2018. [dostęp 2018-04-22].
- ↑ Wieś Krutyń [online], www.ospkrutyn.pl [dostęp 2018-06-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07].
- ↑ Urzędowych wykaz nazw miejscowości [online], ksng.gugik.gov.pl, 2015, s. 1017 [dostęp 2018-06-27].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Karte des Deutschen Reichs 1:100.000 (169) Johannisburg [1893] - Landkartenarchiv.de [online], www.landkartenarchiv.de [dostęp 2021-10-24].
- ↑ a b OSP Krutyń [online], web.archive.org, 7 lipca 2018 [dostęp 2021-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07].
- ↑ HISTORIA KRUTYNI - Nasza Krutyń [online], www.stowarzyszenie.ospkrutyn.pl [dostęp 2021-10-24].
- ↑ Kontakt - Mazurski Park Krajobrazowy [online], parkikrajobrazowewarmiimazur.pl [dostęp 2021-10-24].
- ↑ OŚRODEK REHABILITACJI BOCIANÓW - Mazurski Park Krajobrazowy [online], parkikrajobrazowewarmiimazur.pl [dostęp 2021-10-24].
- ↑ Ośrodek Edukacji - Mazurski Park Krajobrazowy [online], parkikrajobrazowewarmiimazur.pl [dostęp 2021-10-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 184
- Wieś Krutyń [online], www.ospkrutyn.pl [dostęp 2018-06-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07].
- Andrzej Wakar, [red.] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu. Wyd. Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze", Olsztyn, rok 1975.
| Wsie |
|
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Część wsi | |
| Pozostałe miejscowości |
