Poziomka pospolita

Poziomka pospolita

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	poziomka
Gatunek	poziomka pospolita
Nazwa systematyczna
Fragaria vesca L. Sp. pl. 1:494. 1753

Kwiaty

Owoc

Poziomka pospolita (Fragaria vesca L.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Inne zwyczajowe nazwy: czerwona jagoda, koziomka. Rośnie dziko w całej Europie, a także w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest uprawiany w wielu krajach świata, również w Polsce.

Morfologia

Pokrój

Wysokość 5-20 (30) cm. Wytwarza sympodialne, długie i cienkie rozłogi. Odmiany uprawne nie posiadają rozłogów.

Liście

Głównie liście odziomkowe. Są trójdzielne i grubo piłkowane, środkowy listek na krótkim ogonku, boczne listki są bezogonkowe, o klinowatych, niesymetrycznych nasadach. Listki są luźno owłosione, na górnej stronie ciemnozielone, spodem sinawe lub szarawe.

Kwiaty

Na łodygach wyrasta zwykle od 3 do 10 białych kwiatków na szypułkach tylko niewiele dłuższych od liści. Kwiaty promieniste o działkach kielicha odstających od „owocu”, który (po dojrzeniu) odrywa się od nich.

Owoc

Soczyste, czerwone owoce pozorne bardzo podobne, lecz mniejsze od owoców truskawki. Nasiona rozsiewane przez zwierzęta lub ludzi (endochoria).

Biologia i ekologia

• Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: lasy, słoneczne brzegi lasów, polany, przydroża. Preferuje gleby wilgotne, żyzne i gliniaste. W górach występuje do piętra kosówki (w Tatrach do 1710 m n.p.m.). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Epilobietea angustifolii. Kwitnie w maju i czerwcu, kwiaty są zapylane przez owady.
• Tworzy mieszańce z poziomką twardawą (F. x hagenbachiana Lang et Koch) oraz poziomką wysoką.
• Występuje w wielu podgatunkach.
• W uprawie liczne odmiany uprawne, m.in. tzw. poziomka Regina (Fragaria vesca ‘Regina’).

Zastosowanie

Roślina uprawna

Jest uprawiana w licznych odmianach, głównie w uprawach amatorskich. Jej częściej uprawianym krewnym jest truskawka, lecz w krajach wyżej rozwiniętych poziomka o delikatniejszych, mniejszych i smaczniejszych owocach zyskuje coraz większe znaczenie.

Sztuka kulinarna

Owoce o średnicy 1–2 cm są jadalne i smaczne. Osiągają najlepszy smak dopiero w pełni dojrzałości. Zawierają wartościowe kwasy organiczne, węglowodany oraz bardzo dużo witaminy C, a także witaminy A, B1, B2, B6, E, H, PP i sole mineralne: wapnia, fosforu, kobaltu, zwłaszcza zaś żelaza. W 100 g poziomek znajduje się 60 mg witaminy C, 212 mg kwasu asparaginowego i 132 mg kwasu glutaminowego. Ze względu na aromat nieprzetworzone poziomki są znacznie lepsze w natychmiastowym spożyciu niż hodowlane odmiany poziomek i truskawek. Stosuje się je także do wyrobu marmolad, kompotów i kruszonów. Dziś już znacznie rzadziej zbierane ze środowiska naturalnego z powodu mniejszej wydajności od odmian hodowlanych.

Wartość odżywcza Poziomka (100 g)

Wartość energetyczna 155 kJ (37 kcal) Białka 0,8 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,7% 1,7% 1,7% 1,7% M 1,4% 1,4% 1,4% 1,4% Węglowodany 8,3 g szczegółowe informacje Przyswajalne 6,3 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% Dwucukry Sacharoza 1,4 g Laktoza 0,00 g Skrobia 0,00 g Błonnik 2,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,0% 8,0% 9,5% 9,5% M 5,3% 5,3% 6,7% 6,7% Tłuszcze 0,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,02 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,07 g Wielonienasycone 0,24 g omega-3 0,1 g α-Linolenowy (ALA) 0,1 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1% M 6,3% 6,3% 6,3% 6,3% omega-6 0,14 g Linolowy (LA) 0,14 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,2% 1,2% 1,3% 1,3% M 0,8% 0,8% 1,0% 1,0% Woda 89,6 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% M 2,4% 2,4% 2,4% 2,4%

Witaminy Witamina C 60,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 80% 80% 80% 80% M 67% 67% 67% 67% Tiamina (B1) 0,03 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% Ryboflawina (B2) 0,07 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% M 5,4% 5,4% 5,4% 5,4% Niacyna (B3) 0,3 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,1% 2,1% 2,1% 2,1% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% Witamina B6 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 3,3% 3,3% M 3,8% 3,8% 2,9% 2,9% Foliany 0,017 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% M 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,002 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% M 0,8% 0,8% 0,8% 0,8% Makroelementy Fosfor 27 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% M 3,9% 3,9% 3,9% 3,9% Wapń 28 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,3% 2,3% M 2,8% 2,8% 2,8% 2,3% Magnez 10 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,1% 3,1% 3,1% M 2,5% 2,4% 2,4% 2,4% Potas 147 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% M 3,1% 3,1% 3,1% 3,1% Sód 1 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% M 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Mikroelementy Jod 0,0009 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% Żelazo 0,9 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,0% 5,0% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Miedź 0,12 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 13% 13% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Cynk 0,08 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% M 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% Mangan 0,22 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 12% 12% 12% 12% M 9,6% 9,6% 9,6% 9,6%

Dane liczbowe na podstawie: Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Roślina lecznicza

• Surowiec zielarski – młode liście (Folium Fragariae). Zawierają flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, witaminy i inne substancje. Własności lecznicze mają jednak tylko liście z poziomek dziko rosnących – nie mają ich uprawiane odmiany ogrodowe.
• Działanie – ściągające, słabo moczopędne i ogólnie wzmacniające organizm. Stosuje się przy niektórych schorzeniach układu moczowego, nerek i schorzeniach żołądkowych związanych z biegunką.

Uprawa

Choroby

• choroby wirusowe: cętkowana plamistość truskawki, czarcie miotły truskawki, łagodna żółtobrzeżność liści truskawki, marszczyca truskawki, otaśmienie nerwów truskawki, utajona pierścieniowa plamistość truskawki
• bakteryjne: bakteryjna kanciasta plamistość liści truskawki, bakteryjna zgorzel liści truskawki, zielenienie płatków truskawki
• choroby wywołane przez lęgniowce i grzyby: antraknoza truskawki, biała plamistość liści truskawki, brunatna zgnilizna owoców truskawki, czarna zgnilizna korzeni truskawki, czerwona plamistość liści truskawki, czerwona zgnilizna korzeni truskawki, fuzarioza truskawki, mączniak prawdziwy truskawki, mokra zgnilizna truskawki, twarda zgnilizna owoców truskawki, skórzasta zgnilizna owoców truskawki, szara pleśń truskawki, werticilioza truskawki, zamieranie liści truskawki, zgnilizna korzeni truskawki, zgnilizna ogonków liściowych truskawki.

Obecność w kulturze

Okazy poziomki pospolitej w postaci płonnych różyczek liści przyziemnych występują kilkakrotnie, wiernie odwzorowane, w tle malarskim scen w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie. Tylko jeden raz przedstawiony jest tam okaz owocujący tej rośliny. Gałązkę poziomki, z kwiatem i owocem, trzyma w dłoni „Madonna z poziomką” – przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem na kolanach na obrazie (2 poł. XV w.), pochodzącym z żywieckiej parafii Narodzenia NMP (obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie).