Pętla (film 1957)
Gatunek | |
---|---|
Rok produkcji |
1957 |
Data premiery |
20 stycznia 1958 |
Kraj produkcji | |
Język | |
Czas trwania |
96 minut |
Reżyseria | |
Scenariusz | |
Główne role | |
Muzyka | |
Zdjęcia | |
Scenografia |
Roman Wołyniec |
Kostiumy |
Andrzej Cybulski |
Montaż |
Zofia Dwornik |
Produkcja |
Tadeusz Karwański |
Wytwórnia |
Pętla – czarno-biały polski film fabularny z roku 1957, w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, z Gustawem Holoubkiem w głównej roli, na motywach opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem z tomu Pierwszy krok w chmurach (1956). Pętla była pierwszą z ekranizacji prozy Marka Hłaski i jednocześnie debiutem fabularnym reżysera.
Fabuła
[edytuj | edytuj kod]Kuba Kowalski jest alkoholikiem. Wieczorem, po 18., ma się udać ze swoją narzeczoną Krystyną do lekarza w celu rozpoczęcia kuracji odwykowej przy pomocy tabletek Antabus. W oczekiwaniu na narzeczoną odbiera telefony od przyjaciół, którzy pod pozorem troski o jego zdrowie kryją zwyczajne wścibstwo. Nie mogąc znieść oczekiwania, poirytowany wychodzi. Wdaje się w dyskusję z dwoma napotkanymi po drodze ludźmi. Wymiana zdań kończy się awanturą. Przechodzący milicjant zabiera wszystkich na lokalną komendę MO. Zwolniony idzie do knajpy „Pod Orłem” i zamawia wódkę. Przyłącza się do niego inny alkoholik, Władek. Razem piją. Władek opowiada o swoim pobycie w szpitalu psychiatrycznym. Kiedy Władek wypowiada słowa: „Kto pije, będzie pił. To zabawa bez mety”, Kuba traci kontrolę i bije Władka. Sam zostaje pobity przez mężczyzn z personelu knajpy i porzucony na ulicy. Odnaleziony przez znajomego taksówkarza Kostka wraca do domu. Przed mieszkaniem czeka na niego Krystyna, która wciąż chce walczyć o jego trzeźwość. Umawiają się, że ona przyjdzie następnego dnia o 8. rano. Gdy rano zegar wybija godzinę 8., a Krystyna wchodzi do bramy kamienicy, Kuba popełnia samobójstwo, wieszając się na sznurze od telefonu[1].
Obsada
[edytuj | edytuj kod]Źródło: Filmpolski.pl[1]
- Gustaw Holoubek jako Kuba Kowalski
- Aleksandra Śląska jako Krystyna, narzeczona Kuby
- Marian Jastrzębski jako krawiec, sąsiad Kuby
- Igor Przegrodzki jako znajomy Kuby
- Teresa Szmigielówna jako była przyjaciółka Kuby spotkana w kawiarni
- Ignacy Machowski jako komendant komisariatu MO
- Stanisław Milski jako deliryk na komisariacie MO
- Jan Machulski jako milicjant[2]
- Emil Karewicz jako kelner w barze „Pod Orłem”
- Tadeusz Fijewski jako alkoholik, którego Kuba poznaje w barze „Pod Orłem”
- Helena Makowska-Fijewska jako barmanka w barze „Pod Orłem”
- Wacław Kowalski jako taksówkarz Kostek
Produkcja
[edytuj | edytuj kod]Pętla powstała na bazie opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem. Pierwowzorem jej bohatera miał być Władysław Broniewski, poeta, komunista, alkoholik i przyjaciel Marka Hłaski[3]. W swej prozie Hłasko przejawiał fascynację brzydotą, tendencjami naturalistycznymi i ekspresjonistycznymi, co zbliżało go do ideowo do amerykańskiego kina noir[4] .
Dla Wojciecha Jerzego Hasa Pętla była pełnometrażowym debiutem. Reżyser cenił prozę Hłaski za jej „fotogeniczność”[5]. Przyszły twórca Pożegnań pozostawił scenariusz Hłaski niemal bez zmian, z wyjątkiem jednej – nadał nałogowemu alkoholikowi granemu przez Gustawa Holoubka profesję artysty. Co za tym idzie, reżyser pozbawił adaptację Hłaski zawartych w opowiadaniu elementów ironii. Dlatego też wizja świata przedstawionego stała się znacznie bardziej pesymistyczna[4] . W roli Krystyny wcieliła się Aleksandra Śląska, celowo wybrana przez reżysera jako aktorka „o zimnej powierzchowności, o spojrzeniu z błyskiem pewnego okrucieństwa”, która według Hasa jest fatum Kuby „albo po prostu śmiercią wciągającą w swe sidła”[6].
Autorami scenografii do Pętli byli Roman Wołyniec i Andrzej Cybulski; ten ostatni specjalizował się w ekspresjonistycznych dekoracjach teatralnych. Jako autora zdjęć Has wybrał Mieczysława Jahodę, z którym Has pracował już przy realizacji filmów dokumentalnych Karmik Jankowy czy Zielarze z Kamiennej Doliny. Ze względu na mozolną akcję filmu Jahoda starał się urozmaicić film pod względem wizualnym, stosując punktowe oświetlenie i komponując kadr tak, aby odzwierciedlał stany psychiczne Kuby[4] . Jak pisała Iwona Grodź w analizie fotogeniczności Pętli, jej „plastyczna gra olśniewających i niesamowitych linii [...], np. linearny ornament na drzwiach, fantasmagoryczne kształty lampy, pionowe pasy na tapecie wywołują podobny efekt, co gra świateł, wyraźne zarysowanie brył, ostry kontur przedmiotów, krzywizny, niepokojące linie: wertykalne, diagonalne w malarstwie ekspresjonistycznym”[7]. Wizja samego miasta w filmie Hasa była ponadto inspirowana wyglądem Łodzi[8].
Odbiór
[edytuj | edytuj kod]Premiera Pętli odbyła się 20 stycznia 1958 roku[9], a film wywołał różnorodne reakcje. Bolesław Michałek zauważył, że w debiucie Hasa brakuje biologicznego impetu, cynizmu i wulgarności. O ile w opowiadaniu Hłaski wyczuwa się zdaniem Michałka „rodzaj cwaniactwa”, o tyle film nie jest tak brutalny i cechuje się większą elegancją[4] . Juliusz Kydryński uznał Pętlę za „dzieło na miarę europejską”[4] . Konrad Eberhardt odnalazł w filmie Hasa dzieło o „dojrzałym doborze stylu”[5]. Stanisław Janicki twierdził, iż Pętla jest zbudowana z dwóch warstw: subiektywnej i metaforycznej, które na korzyść filmu przenikają się wzajemnie[10].
Film natomiast wywołał zmieszanie wśród krytyków marksistowskich: Aleksander Jackiewicz na łamach „Trybuny Ludu” pisał o dziwnościach artystycznych filmu, a anonimowy recenzent „Dziennika Zachodniego” twierdził, że filmowi nie udało się odtworzyć „nastroju beznadziejności życia i grozy alkoholizmu”, a Danuta Kępczyńska z „Ekranu” uznała, że odrealnienie opowiadania przyniosło szkodę filmowi jako całości”[10].
Jak podsumowuje odbiór Pętli Iwona Grodź: „Najczęściej w kontekście debiutu Hasa pisano o niespotykanej dojrzałości warsztatowej reżysera, literackości dialogów, scenograficznych udziwnieniach (między innymi turpistycznej zewnętrzności, sprowadzającej się do symboliczności przedmiotów, sztuczności kreowanej rzeczywistości), pesymizmie i melancholii rodem ze Straconego weekendu Billy’ego Wildera czy pism egzystencjalistów, ekspresjonizmie bliskim temu z Zimowego zmierzchu Stanisława Lenartowicza czy filmom lat dwudziestych XX wieku, a nawet o ukrytym freudyzmie”[4] . Sam Has odrzucał interpretacje swego filmu w duchu ekspresjonistycznym:
Film opowiada przy pomocy intensywnych obrazów, wykorzystuje grę symboli itd., ale to wcale nie znaczy, że zaraz jest ekspresjonistyczny. Jeżeli jest w nim ekspresjonizm, to przefiltrowany przez surrealizm[10].
Oceniając Pętlę z perspektywy czasu, Eberhardt w 1967 roku stwierdził, iż „oglądana dzisiaj Pętla ani trochę się nie zestarzała; jest osobliwym przykładem debiutu legitymującego się pełną dojrzałością, ale podobnie jak dziesięć lat temu – jest filmem stojącym na uboczu, fascynującym spoistością swojej wizji”[11]. Film po latach dobrze oceniali również krytycy zagraniczni. Przykładowo J. Hoberman z „The New York Review of Books” uznał Pętlę za film „imponujący”, chwaląc również grę aktorską Holoubka[12] . Emily Eakin dla „The New York Timesa” pisała, iż „w czasach, gdy polskie kino zajmowało się polityką i historią, [Pętla] pomogła [Hasowi] ugruntować swoją pozycję adaptatora dzieł literackich nastawionego na ciemne, egzystencjalne tematy”[13] .
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Pętla w bazie filmpolski.pl
- ↑ nie występuje w napisach
- ↑ Bartosz Staszczyszyn , Pętla, „Culture.pl” [dostęp 2018-09-25] (pol.).
- ↑ a b c d e f Grodź 2009 ↓.
- ↑ a b Grodź 2003 ↓, s. 111.
- ↑ Grodź 2003 ↓, s. 123.
- ↑ Grodź 2003 ↓, s. 113.
- ↑ Grodź 2003 ↓, s. 121.
- ↑ Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 23.
- ↑ Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 25.
- ↑ Hoberman 2017 ↓.
- ↑ Eakin 2000 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Emily Eakin , Wojciech Has, Prize-Winning Polish Director, „The New York Times”, 11 października 2000 [dostęp 2019-03-05] .
- Iwona Grodź , Osobliwa fotogeniczność, [w:] Iwona Grodź, Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2009 [dostęp 2019-03-05] .
- Iwona Grodź , Osobliwa fotogeniczność. O Pętli Wojciecha Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” (43), 2003, s. 108–129 [dostęp 2019-03-05] .
- J. Hoberman , May Films: Wojciech Has, ‘The Saragossa Manuscript,’ Jean-Pierre Melville, and Larry Cohen, „The New York Review of Books”, 27 kwietnia 2017 [dostęp 2019-03-05] .
- Seweryn Kuśmierczyk , Wstęga Möbiusa jako czasoprzestrzeń dzieła filmowego. Na przykładzie Pętli Wojciecha Hasa i Zabicia ciotki Grzegorza Królikiewicza, „Kwartalnik Filmowy” (29–30), 2000 [dostęp 2019-03-05] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pętla w bazie IMDb (ang.)
- Pętla w bazie Filmweb
- Pętla w bazie filmpolski.pl
- Pętla w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
- Pętla w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Opis filmu w portalu Culture.pl
- Pętla na film.onet.pl
- Pętla w bazie Akademii Polskiego Filmu
- Zwiastun filmu Pętla w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Polskie dramaty filmowe
- Polskie filmy czarno-białe
- Polskie filmy psychologiczne
- Polskie filmy z 1957 roku
- Filmowe adaptacje utworów Marka Hłaski
- Filmy kręcone w Kłodzku
- Filmy kręcone we Wrocławiu
- Filmy o alkoholizmie
- Filmy o samobójstwie
- Filmy w reżyserii Wojciecha Hasa
- Filmy Zespołu Filmowego Iluzjon
- Pełnometrażowe debiuty reżyserów