Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę w Sanoku

Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę

Państwo	Polska
Miejscowość	Sanok
Miejsce	Plac św. Jana
Typ obiektu	Krzyż
Projektant	Jan Tutaj
Data odsłonięcia	11 listopada 2005
Położenie na mapie Sanoka Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę
Położenie na mapie Polski Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę
Położenie na mapie powiatu sanockiego Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę
49°33′39,85″N 22°12′29,27″E

Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę – pomnik w Sanoku.

Znajduje się na placu św. Jana. W przybliżeniu w tym miejscu stał w latach 1902–1941 pierwszy sanocki Pomnik Tadeusza Kościuszki.

Pomysł pomnika jako łączne upamiętnienie sanoczan w II wojnie światowej zaistniał po raz pierwszy po jej zakończeniu. Następnie został podniesiony po 1989. Inicjatorem ustanowienia pomnika był ppłk Marian Jarosz. Wówczas sprowadzono do Sanoka 36 urn z prochami mieszkańców miasta i okolic biorących udział w walkach na frontach wojny. 11 marca 1999 powstał społeczny Komitet Budowy Pomnika, powołany przez organizacje kombatanckie z Sanoka, którego przewodniczącym został Andrzej Bernacki. Powyższe ciało działało jako Stowarzyszenie Komitet budowy Pomnika Synom Ziemi Sanockiej Poległym za Polskę. 22 kwietnia 1999 Rada Miasta Sanoka podjęła uchwałę w sprawie budowy pomnika wskazując jego lokalizację. Wybór lokalizacji miejsca podjęto po konsultacji z pracownikami Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Wykonanie pomnika zostało sfinansowane ze składek społecznych. W wyniku przeprowadzonego konkursu na projekt pomnika został wybrany pomysł, który zgłosił prof. Jan Tutaj z krakowskiej ASP. Decyzję zatwierdziła Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. We wrześniu 2003 wmurowano akt erekcyjny, a prace nad instalacją pomnika trwały od połowy 2005 (formy odlewów wykonała miejscowa firma GT).

Patronat honorowy na budową pomnika objął prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. Pomnik został odsłonięty w Narodowe Święto Niepodległości 11 listopada 2005 roku (w 87. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości).

Upamiętnia ofiary walk z II wojny światowej, niemieckich obozów koncentracyjnych, zbrodni katyńskiej, zbrodni UPA – pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej. Jest wykonany z brązu. Jego główna część to miecz stylizowany na krzyż. w formie rozciętej pionowo w połowie, umieszczony na brukowanym ukośnym postumencie, na którym u góry znajduje się napis główny: "Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę", na lewym krańcu jest umiejscowiony herb Sanoka, na prawym krańcu Godło Rzeczypospolitej Polskiej, zaś pomiędzy nimi położono 37 tabliczek przywołujących miejsca walk, martyrologii i kaźni począwszy od 1939 roku. U podnóża zostały wmurowane urny z ziemią pochodzącą z miejsc bitew, w których brali udział sanoczanie.

Projekt pomnika autorstwa prof. Jana Tutaja

Rekonstruktorzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich przed pomnikiem (2010)

Uroczystości przed pomnikiem (2011)

• Po lewej stronie znajduje się 20 tabliczek:
  • „Westerplatte-Hel 1939” (upamiętnia obronę Westerplatte w dniach 1–7 września 1939 roku oraz obronę Helu od 1 września do 2 października 1939 roku w czasie kampanii wrześniowej)
  • „Gdynia-Redłowo 1939” (walki o Redłowo, dzielnicę Gdyni, podczas obrony Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939 roku)
  • „Kock 1939” (bitwa pod Kockiem stoczona 2–6 października 1939 w czasie kampanii wrześniowej)
  • „Jurków-Koniecmosty 1939” (obrona linii dolnej Nidy: Jurków – Koniecmosty podczas kampanii wrześniowej)
  • „Wilno 1939–1945” (dotyczy Wilna podczas II wojny światowej, zob. m.in. Obrona Wilna (1939))
  • „Warszawa 1939–1945” (dotyczy Warszawy podczas II wojny światowej, Historia Warszawy w czasie II wojny światowej, w tym powstanie warszawskie)
  • „Lwów 1939–1945” (dotyczy Lwowa podczas II wojny światowej, zob. kalendarium Lwowa)
  • „Narwik 1940” (bitwa o Narwik od 9 kwietnia do 8 czerwca 1940 roku)
  • „Tobruk 1941” (bitwa o Tobruk od 10 kwietnia do 27 listopada 1941 roku)
  • „Londyn 1940–1945” (dotyczy Londynu podczas II wojny światowej, zob. m.in. bitwa o Anglię)
  • „Falaise-Chamboise 1944” (bitwa pod Falaise 7–21 sierpnia 1944 roku, w tym starcie pod Chambois)
  • „Oświęcim 1940–1945” (zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau)
  • „Majdanek 1941–1944” (obóz koncentracyjny Majdanek)
  • „Lenino 1943" (bitwa pod Lenino 12–13 października 1943 roku)
  • „Monte Cassino 1944” (bitwa o Monte Cassino 17 stycznia – 19 maja 1944 roku)
  • „Arnhem 1944" (walki pod Arnhem wrzesień 1944 roku)
  • „Puławy-Dęblin 1944” (walki o Puławy i Dęblin)
  • „Kołobrzeg 1945" (bitwa o Kołobrzeg 4–18 marca 1945 roku)
  • „Wał Pomorski 1945” (przełamanie Wału Pomorskiego, Operacja wiślańsko-odrzańska od stycznia 1945 roku)
  • „Berlin 1945” (bitwa o Berlin 16 kwietnia – 2 maja 1945 roku)
• Po prawej stronie jest 17 tabliczek:
  • „Sanok Ziemia Sanocka 1939–1944” (ofiary z miasta i okolic, które zginęły na miejscu podczas II wojny światowej)
  • „Dachau 1940–1945” (obóz koncentracyjny Dachau)
  • „Buchenwald 1940–1945” (obóz koncentracyjny Buchenwald)
  • „Mauthausen 1940–1945” (obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen)
  • „Flossenbürg 1940–1945” (obóz koncentracyjny Flossenbürg)
  • „Neuengamme 1940–1945” (obóz koncentracyjny Neuengamme)
  • „Gross Rosen 1940–1945” (obóz koncentracyjny Groß-Rosen)
  • „Kozielsk Katyń 1940” (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Kozielsk i Katyń)
  • „Ostaszków Twer Miednoje 1940” (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Ostaszków, Twer i Miednoje)
  • „Starobielsk Charków 1940” (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Starobielsk i Charków)
  • „Workuta 1940–1996” (sowiecki obóz systemu Gułag – Workuta)
  • „Gruszka k/ Tarnawy 1940” (rozstrzelanie 112 więźniów na wzgórzu Gruszka 5 lipca 1940)
  • „Bełżec 1941–1943” (obóz zagłady Bełżec)
  • „Treblinka 1941–1944” (obóz pracy i zagłady Treblinka)
  • „Wołyń 1942–1945” (rzeź wołyńska)
  • „Baligród 1944–1948” (zbrodnia w Baligrodzie 6 sierpnia 1944 roku)
  • „Jasiel 1946” (zbrodnia w Jasielu 20 marca 1946 roku)

Pod Pomnikiem obchodzone są regularnie uroczystości państwowe i patriotyczne.

Bibliografia

• W hołdzie tym, co wolność przynieśli / Z kart historii, Tygodnik Sanocki nr 46 (732) z 18 listopada 2005, s. 1.