2 Pułk Strzelców Podhalańskich
Odznaka Pułkowa – wzór i regulamin odznaki zatwierdzono Dz. Rozk. MSWojsk nr 32, poz. 312 z 16 października 1929 | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Tradycje | |
Święto | |
Nadanie sztandaru | |
Kontynuacja | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. Jerzy Dobrodzicki |
Ostatni | |
Działania zbrojne | |
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Owruczem (10 VII 1920) kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
Górska Brygada Strzelców Podhalańskich |
2 Pułk Strzelców Podhalańskich (2 pspodh.) – oddział piechoty Wojska Polskiego.
Pułk stacjonował w garnizonie Sanok i wchodził w skład 22 Dywizji Piechoty Górskiej.
Formowanie i walki o granice
[edytuj | edytuj kod]Formowanie rozpoczęto 31 października 1918 roku na bazie batalionu zapasowego austriackiego pułku strzelców Nr 32 w Bochni, którego dokonał major Jerzy Dobrodzicki późniejszy generał. Następnie oddział ten został przemianowany na 2 pułk strzelców podhalańskich[1]. Był jedynym pułkiem późniejszego Okręgu Korpusu X, sformowanym na ziemiach polskich[1]. 9 grudnia 1918 został utworzony I batalion (kwaterujący w Sanoku[2]). II batalion powstał w połowie grudnia w Bochni, a III – wiosną 1919 w Nowym Targu. 13 grudnia 1918 roku I batalion pod dowództwem por. Karola Matzenauera udał się na front ukraiński i przeszedł „chrzest bojowy” opodal wsi Krościenko nad Strwiążem, brał udział w walkach także pod Zagórzem i Chyrowem, a później w składzie Grupy „Bug” w rejonie Rawy Ruskiej, Tarnopola, i Gajów Dytkowieckich[1]. II batalion po pobycie na Spiszu przy obronie granicy południowo-zachodniej, w połowie stycznia 1919 udał się również na front ukraiński, biorąc udział w walkach w składzie Grupy „Bug” generała Henryka Minkiewicza wspólnie I baonem[1][3]. III batalion został skierowany na granicę czeską. W lipcu 1919 pułk udał się na Pokucie i strzegł granicy z Rumunią[1] Wiosną 1920 pułk połączył wszystkie bataliony i wszedł w skład I Brygady Górskiej. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Nowym Targu[4].
W marcu 1920 pułk udał się na front bolszewicki do Dubna, później do Sławeczna, gdzie dołączył III batalion, przybyły z ochrony granicy czeskiej[1]. Następnie pułk wziął udział w „wyprawie kijowskiej”, wykazując się w bitwach pod Czapowicami i Malinem[1]. W czasie odwrotu bronił Brześcia nad Bugiem. 2 pułk strzelców podhalańskich, w składzie I Brygady Górskiej w dniu 8 maja 1920 roku wkroczył do Kijowa obsadzając jego północne przedmieścia. W czerwcu 1920, już w czasie odwrotu wojsk polskich, pułk bronił do 12 czerwca przeprawy przez Dniepr staczając potyczki z atakującymi bolszewikami. Następnie pułk tworzył tylną straż 3 Armii i wsławił się w obronie Brześcia nad Bugiem. Żołnierze sanockiego pułku brali też udział w polskiej kontrofensywie rozpoczętej 16 sierpnia, zdobywając Kock, Łuków, Siedlce, Sokołów, Białystok, następnie Gródek[1][5]. Po kilku dniach pułk brał udział w walkach nad rzeką Sidrą[1]. Szlak bojowy zakończył trzydniową walką pod Kuźnicą 23 września 1920[1][6]. 4 października uczestniczył w zdobyciu miasta Grodno[1].
Mapy walk pułku
[edytuj | edytuj kod]Kawalerowie Orderu Virtuti Militari
[edytuj | edytuj kod]Żołnierze Pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[7][8][9]
- plut. Piotr Adamczyk
- ś.p. kpr. Władysław Barnaś
- ppor. Feliks Bielecki[10]
- sierż. Stanisław Cewik
- st. strzel. Jan Cetnarowicz
- ś.p. ppor. Tadeusz Dąbrowiecki
- ś.p. por. Jan Dutka
- kpr. Jakub Gorczowski
- sierż. Franciszek Holicz[11]
- st. strzel. Antoni Kapałka
- kpt. Rudolf Kostecki
- kpt. Jan Kubin
- st. strzel. Władysław Kuzior
- sierż. Stanisław Lipiński[12]
- kpt. Stanisław Lityński
- ppor. Michał Lauer[13]
- kpt. Karol Matzenauer
- st. sierż. Stanisław Mąka
- strzel. Andrzej Molek
- st. strzel. Józef Nowak
- por. Wilhelm Obrzut
- ś.p. st. sierż. Henryk Pilch
- por. Stefan Rychalski
- por. Stanisław Stahlberger
- por. Juliusz Strelinger
- kpt. Franciszek Stutzmann
- kpt. Władysław Śpiewak
- st. strzel. Stanisław Świątek
- płk Gustaw Truskolaski
- st. sierż. Michał Tyrkiel[14]
- ś.p. sierż. Aleksander Weyda[15]
- por. Tadeusz Wnorowski[16]
- kpr. Jan Wójs
- plut. Stanisław Zawada
- kpt. Władysław Ziętkiewicz
- ppor. Józef Żeleski[17]
Niektórzy z żołnierzy pułku zostali pochowani na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, w tym jako jedyny z dowódców płk Karol Lenczowski (pierwotnie został także pochowany płk Janusz Dłużniakiewicz, lecz jego szczątki zostały przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie).
Na cmentarzu w Sokółce w kwaterze wojennej zostali pochowani żołnierze pułku polegli we wrześniu 1920. Znajdują się tam groby H. Dereta, strz. Wojciecha Kocuja, Wojciecha Leśniaka, Piotra Maciaka, Józefa Malendy, strz. Michała Sroki[18].
Pułk w okresie pokoju
[edytuj | edytuj kod]6 grudnia 1920 pułk przybył do Sanoka, 12 grudnia odbyło się jego oficjalne przyjęcie[2]. Podczas licznego uroczystego powitania żołnierzy w Sanoku przemawiał miejscowy profesor gimnazjalny Urban Przyprawa, a przemowę wygłosił także ppłk Edward Kańczucki[19]. Od początku garnizonowania pułku w Sanoku prowadzono działania na rzecz integracji środowiska wojskowego ze społecznością miasta[20]. W 1922 na etacie w pułku było 87 oficerów: 3 pułkowników, 16 majorów, 20 kapitanów, 34 poruczników, 12 podporuczników[21], w 1924 w pułku było 58 oficerów etatowych i 14 nadetatowych, w 1928 w pułku było 40 oficerów etatowych (2 pułkowników, 3 majorów, 17 kapitanów, 16 poruczników, 2 podporuczników) i 11 nadetatowych[22], w 1932 w pułku było 48 oficerów zawodowych (1 pułkownik, 1 podpułkownik, 5 majorów, 17 kapitanów, 16 poruczników, 8 podporuczników)[23].
W początkowych latach 20. postój pułku był niejednolity miejscowo, jako że jego dowództwo, batalionu I i II oraz kadra batalionu zapasowego stacjonowały w Sanoku, zaś III batalion garnizonował w Dębicy[24]. Następnie cały pułku został ulokowany w Sanoku. Dowództwo pułku funkcjonowało w byłych koszarach przy ulicy Adama Mickiewicza, zaś osobno były rozmieszczone bataliony pułku[25]:
- I batalion w budynku przy ulicy Jana III Sobieskiego,
- II batalion w koszarach przy ulicy Adama Mickiewicza[26],
- III batalion i pluton artylerii piechoty w koszarach w dzielnicy Olchowce.
Pułk aktywnie uczestniczył w życiu miasta, jego staraniem został wybudowany m.in. Dom Żołnierza, stanowiący ośrodek życia kulturalnego pułku i mieszkańców miasta[27][28].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 18 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[29]. Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza[30].
Przy pułku funkcjonował chór oficerski, którego dyrygentem był kpt. Marian Warmuzek[31][32]. W ramach jednostki działała orkiestra pułkowa. W latach 20. kapelmistrzem był por. Maksymilian Firek, który wraz z nią zdobył pierwsze miejsce w ogólnopolskim konkursie orkiestr wojskowych[33][34]. Później kapelmistrzem był kpt. Kazimierz Wojakowski, który w październiku 1928 wraz z orkiestrą uzyskał drugie miejsce na konkursie Dowództwa Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu[35]. W latach 30. kapelmistrzem był por. Stanisław Węgrzynowski[36][37]. Orkiestra pułku uczestniczyła w życiu kulturalnym Sanoka, koncertowała w parku miejskim, występowała także regularnie dla kuracjuszy uzdrowiska Iwonicz-Zdrój[38]. W ramach Zjazdu Górskiego w Sanoku w dniach 14-17 sierpnia 1936 odbył się konkurs orkiestr pułków strzelców podhalańskich zakończony festiwalem orkiestr[39].
Od 1921 rozwijało się życie sportowe 2 pułku strzelców podhalańskich, a w 1924 jednostka posiadała stadion z bieżnią długości 460 m i trybuną, tor przeszkód, plac szermierczy, rzutnię granatów, plac do gier i zabaw[40]. Pułk był w Sanoku reprezentowany przez klub sportowy „Podhalanin”[41]. Funkcjonował zespół piłkarski „Podhalanie”, w którego barwach na pozycji napastników grali mjr Andrzej Bogacz i por. Roman Folwarczny, który wraz z kpt. Marianem Warmuzkiem był inicjatorem budowy sanockiego stadionu[42]. Ponadto pod patronatem pułku działały w mieście: Towarzystwo Narciarskie 2. psp w Sanoku (organizujące m.in. kursy narciarskie w Łupkowie, towarzystwem kierował kpt. Marian Suda) oraz Wojskowy Klub Sportowy (jego szefem był mjr Jan Matuszek)[43]. Ponadto mjr Marian Kowalski był prezesem Sekcji Narciarskiej „Sanoczanka”, działającej w ramach sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego[44]. W samym pułku każdy żołnierz był szkolony w technice jazdy na nartach, a instruktorami byli por. Roman Folwarczny, st. sierż. Biner oraz szer. Skupień z Zakopanego (członek kadry Polski)[45].
6 marca 1930 żołnierze pułku uczestniczyli w pacyfikacji demonstracji, która przeszła do historii jako Marsz Głodnych w Sanoku[46]. W 1931 z uwagi na stacjonowanie pułku w Sanoku została ustanowiona parafia Chrystusa Króla; jej proboszczami i kapelanami byli ks. kpl. Bronisław Nowyk i ks. kpl. Roman Kostikow[47][48].
W okresie między 21 czerwca a 9 lipca 1932 dwie kompanie pułkowe brały udział w przywracaniu porządku w kilku gminach leskich w okresie tzw. powstania leskiego. W 1936 pułk był współorganizatorem Zjazdu Górskiego w Sanoku[49]. W 1938 władze pułku wyróżniły Radę Miasta Sanoka odznaką honorową 2 pułku strzelców podhalańskich[50]. W tym samym roku powstał budynek zajazdu, stanowiący ośrodek służący do odpoczynku i podawania posiłków (obecnie dom znajduje się pod adresem ulicy 2 pułku strzelców podhalańskich 30)[51]. Ponadto w centrum miasta przy ulicy Adama Mickiewicza 3 działał zakład gastronomiczny „Podhalanka”[52][53][54][55]. Funkcjonowało także kino (kinoteatr) „Podhalanin” w Domu Żołnierza pod ówczesnym adresem ul. A. Mickiewicza 14[56][56][57] (otwarty 16 lipca 1927[58]), Spółdzielnia Spożywcza 2 Pułku Strzelców Podhalańskich[59]. Przy pułku działała biblioteka oddziałowa Polskiego Białego Krzyża (w 1933 posiadała ok. 150 książek)[60]. Podczas II wojny światowej w trakcie okupacji niemieckiej część księgozbioru pułkowej biblioteki uratował Stefan Stefański, który po wojnie przekazał 500 egzemplarzy do Centralnej Biblioteki Wojskowej[61].
W latach 30. zmarli trzej kolejni dowódcy pułku sprawujący to stanowisko: płk Janusz Dłużniakiewicz 19 października 1932 (utonął podczas wycieczki kajakowej na Sanie pod Kuńkowcami)[62][63][64], ppłk Karol Świnarski 17 listopada 1935[65] i ppłk dypl. Karol Lenczowski 22 lipca 1936[66].
W czerwcu 1939 roku decyzją Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Sanoku przy 2 pułku strzelców podhalańskich utworzono Samodzielny Batalion Szturmowy nazywany batalionem śmierci. Składał się on z około 100 żołnierzy. We wrześniu 1939 roku jednostka ta przeprowadziła operację dywersyjną w okolicach Bogumina. Żołnierze batalionu, którzy nie zginęli lub nie dostali się do niewoli, kontynuowali później walkę w szeregach Armii Krajowej.
Święto pułkowe było obchodzone 23 września dla upamiętnienia walki jednostki pod Kuźnicą w 1920 z Armią Czerwoną[41].
Do 1939 Komenda Rejonu Uzupełnień mieściła się przy ulicy Jana III Sobieskiego 9, a posterunek żandarmerii przy ulicy Zamkowej 7[67].
Po 1930 założycielką koła Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa” w Sanoku była Teresa Dłużniakiewicz, żona dowódcy pułku płk. Janusza Dłużniakiewicza[68]. Potem funkcję prezesa Rodziny Wojskowej w Sanoku pełniła Irena Szpakowska, żona ppłk. Czesława Szpakowskiego[69]. Fotografie pułku wykonywał fotograf Franciszek Strachocki, prowadzący zakład przy ulicy Adama Mickiewicza, naprzeciw budynków koszar[70].
Kampania 1939
[edytuj | edytuj kod]Latem 1939 przekazano pułkowi sprzęt wojenny zakupiony przez obywatelstwo powiatu sanockiego po tym jak powiatowy Komitet Daru dla Armii zebrał kwotę 47857,84 zł. (jednocześnie akta komitetu przekazano Muzeum Ziemi Sanockiej w Sanoku)[71].
W Sanoku pułk stacjonował do września 1939. W czasie mobilizacji pułk sformował 4 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej. W 1939 pułk w składzie macierzystej dywizji miał przydział mobilizacyjny do Armii Łódź, następnie od 28 sierpnia 1939 przydzielony do Odwodu Naczelnego Wodza. 3 września wraz z całą 22 Dywizją Piechoty Górskiej zajął pozycje obronne w rejonie Olkusza na linii Klucze-Bolesław.
W nocy 4 września rozpoczął odwrót przez Wolbrom, Działoszyce, Skalbmierz nad rzekę Nidę. Pierwszą walkę stoczył pod Mękarzowicami, nad rzeką Nidą 7 września. 9 września, będąc w składzie 22 Dywizji Piechoty Górskiej pod dowództwem płk. dypl. Leopolda Endla-Ragisa pułk stoczył ciężki bój we wsi Bronina, po którym pułk wraz z Dywizją przemieściły się w okolice Stopnicy. Tu doszło do kolejnego starcia z oddziałami niemieckimi, po którym dywizja dotarła w okolice Rytwian z zamiarem wykonania natarcia pozorującego na Staszów. 10 września, dywizja została rozbita przez niemiecką 5 Dywizję Pancerną. Po przegranej bitwie 2 pułk strzelców podhalańskich przebił się do lasu mokrzańskiego, zbierając po drodze część żołnierzy z przemyskiego 5 pułku strzelców podhalańskich. Tu w lesie sztab jednostki zakwaterował się w leśniczówce zwanej „Grzybowska” u gajowego Józefa Jedynaka i tu niebawem pułk został okrążony przez niemieckie oddziały i zmuszony do kapitulacji. Oficerowie i podoficerowie zostali wzięci do niewoli, żołnierze rozpuszczeni do domów. Niemcy przejęli broń i wyposażenie jednostki[72].
Korzystając z panującego zamieszania gajowy Józef Jedynak, za zgodą szefa sztabu, ukrył sztandar pułku. W obawie przed rewizjami, na wiosnę 1941 sztandar 2 psp został przewieziony do Sichowa i zdeponowany u rodziny Pikulów. Następnie, od 1943 sztandar był ukrywany u rodziny Witków w Wilkowej. W sierpniu 1944 sztandar powrócił do gajówki Józefa Jedynaka w lasach mokrzańskich. W 1957 za odmowę wstąpienia do partii, rodzina Jedynaków została wyeksmitowana z gajówki i wraz z dobytkiem i ukrytym sztandarem wywieziona do Staszowa. Tam, w domu państwa Strojnych, Jedynakowie i sztandar znaleźli tymczasowe schronienie. W 1960 przenieśli się, ze sztandarem, do swojego pobudowanego domu przy ul. Oględowskiej 19. Dopiero w 1963 Józef Jedynak, mimo obaw, poinformował władze wojskowe w Kielcach o przechowywanym sztandarze. W ślad za informacją do domu Jedynaków w Staszowie przybył osobiście gen. Mieczysław Moczar z asystą. Gdy Józef Jedynak znosił ze strychu ukrywany przez lata sztandar 2 psp, padła komenda baczność i oddane zostały honory wojskowe sztandarowi. Następnie sztandar został przewieziony do Warszawy, gdzie w Sztabie Generalnym WP w obecności przedstawicieli Wojska Polskiego i władz PZPR Warszawy Józef Jedynak, po 24 latach przechowywania, przekazał sztandar 2 psp do Muzeum Wojska Polskiego[72].
Wielu z oficerów pułku zostało osadzonych jako jeńcy wojenni m.in. w Oflagu VII A Murnau, dokąd za sprawą Oskara Schmidta (dzierżawcy browaru Morawskich w Zarszynie, który przekazywał produkty) i dowódcy tamtejszej placówki Obwodu Sanok ZWZ/AK, Mieczysława Granatowskiego ps. „Gram” (organizatora) była im przesyłana żywność[73][74].
Odtworzenie pułku w ramach Armii Krajowej
[edytuj | edytuj kod]W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych Komenda Obwodu Sanok Armii Krajowej postawiła za cel odbudowanie 2 pułku strzelców podhalańskich w sile 1500 ludzi, gotowych na rozkaz przystąpić do walki powstańczej[75]. W tym celu końcem maja 1943 powołano na terenie obwodu 10 placówek, oznaczonych cyframi rzymskimi od I do X. Pułk został rozwiązany po zajęciu terenu jego działania przez oddziały Armii Czerwonej w sierpniu 1944, większość kadry oficerskiej w tym dowódca wstąpiła jeszcze tego samego miesiąca do Ludowego Wojska Polskiego.
Strzelcy podhalańscy
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie materiałów źródłowych[76][77][78][79][80][81][82][83][84][85][86][87]:
- Dowódcy pułku
- gen. Jerzy Dobrodzicki (1918–1919)
- ppłk Stanisław Wróblewski (1919–1920)
- mjr Edward Kańczucki (1920)
- płk Gustaw Truskolaski (16 IV 1920 – 28 II 1922)[88]
- płk piech. Franciszek Stutzmann (do VII 1922 → dowódca 84 pp)
- płk piech. Edmund Koczorowski (do III 1923 → dowódca 43 pp[89])
- płk piech. Franciszek Stutzmann (III 1923[89] – 22 VII 1927 → członek OTO[90])
- ppłk Eugeniusz Zuger (22 VII 1927 - 31 III 1930 → dyspozycja dowódcy OK X[91])
- płk piech. Janusz Dłużniakiewicz (31 III 1930[92] – † 19 X 1932)
- ppłk piech. Karol Świnarski (28 VI 1933 – † 17 XI 1935)
- ppłk dypl. piech. Karol Lenczowski (27 XI 1935 - † 22 VII 1936)
- płk dypl. piech. Zygmunt Cšadek (13 VI 1936 – 1 XII 1938)
- ppłk dypl. piech. Stefan Szlaszewski (1 XII 1938 – 10 IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 - I zastępca dowódcy)
- ppłk piech. Karol Paryłowski (10 VII 1922 – 1923 → zastępca dowódcy 11 pp)
- mjr / ppłk piech. Franciszek Stok (III 1924[93] – I 1928 → dyspozycja dowódcy OK X)
- ppłk piech. Czesław Szpakowski (26 IV 1928 – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Sanok)
- ppłk piech. inż. Józef Meijer (27 IV 1929 – 28 I 1931 → komendant PKU Włodzimierz Woł.)
- ppłk piech. Rafał Zieleniewski (28 I – 23 X 1931 → zastępca dowódcy 41 pp)
- ppłk dypl. piech. Kazimierz Aleksander Szydłowski (23 X 1931 - 20 V 1932 → komendant placu Zakopane)
- ppłk piech. Józef Giza (20 V 1932 - 4 VII 1935 → dowódca 3 psp)
- ppłk dypl. Adam Jan Lewicki (4 VII 1935[94] - 1937)
- ppłk Stanisław Styrczula (1936-1939; † 1940 zbrodnia katyńska – Charków)
- Kwatermistrzowie pułku (od 1938 - II zastępca dowódcy)
- mjr piech. Józef Zych (1923-1924 → dowódca I baonu)
- mjr piech. dr Władysław Kumor (1925)
- mjr piech. Jan Marcińczyk (VIII 1925[95] – II 1927 → dyspozycja dowódcy pułku[96])
- mjr piech. Antoni Szczur (II 1927[96] – 26 IV 1928 → praktyka poborowa w PKU Sanok[97])
- mjr piech. Andrzej Bogacz (26 IV 1928[98] – 31 III 1930 → dowódca 11 baon graniczny)
- mjr piech. Leon Krajewski (31 III 1930 – 20 IX 1933 → komendant PKU Krzemieniec)
- mjr piech. Jan Matuszek (IV 1934[99] – ? → zastępca dowódcy 5 psp)
- mjr piech. Stanisław Stahlberger (do 1939)
- Oficerowie i podoficerowie
- ppłk Aleksander Fuglewicz (nadetatowy, 1923, 1924; wówczas komendant P. K. U. Jasło w Sanoku)
- ppłk Jan Matuszek (służył w latach 20. i 30.)
- ppłk Władysław Śpiewak (służył w 1920)
- ppłk Józef Kępski (dowódca III batalionu w 1923, 1924)
- mjr dypl. Kazimierz Zboiński (dowódca I batalionu do 1939)
- mjr Stanisław Brych (dowódca II batalionu w 1928, później komendant P. K. U. Sanok)
- mjr Borys Fournier (służył w latach 1921-1926, dowódca I batalionu w 1924)
- mjr Tadeusz Knopp (służył w latach 20., dowódca kompanii, dowódca I batalionu w 1928)
- mjr Leon Krajewski
- mjr Karol Matzenauer (dowódca I batalionu w 1923)
- mjr Aleksander Sabliński (p. o. komendanta kadry batalionu zapasowego w 1923, 1924)
- mjr Marian Szulc (1932)
- kpt. Stanisław Lityński (służył w latach 1919–1921, dowódca kompanii i batalionu)
- mjr dypl. Jerzy Pajączkowski-Dydyński (oficer nadetatowy w 1 poł. lat 20.)
- mjr dypl. Józef Zborzil (oficer nadetatowy 1922, 1923, 1924)
- mjr Kazimierz Biernat (służył w latach 1930-1932)
- mjr Tadeusz Deschu (1922)
- mjr Stefan Kossecki (oficer nadetatowy w 1923, 1924)
- mjr Rudolf Kostecki (oficer nadetatowy w 1923)
- mjr Marian Kowalski
- mjr Tadeusz Ochęduszko
- mjr Franciszek Orawiec (służył w latach 1919-1930)
- mjr Wojciech Piasecki
- mjr Stefan Stolarz (dowódca kompanii w 1920)
- mjr Wacław Szokalski (służył w 1924)
- ppor. Adam Trybus (dowódca plutonu w 1939)
- mjr Marian Wieroński (lata 30.)
- mjr rez. dr Józef Wincenty Wojnar
- st. kpl. ks. Bronisław Nowyk (proboszcz wojskowej parafii Chrystusa Króla)
- kpt. dypl. Stanisław Karnibad (1932)
- kpt. dr Karol Bachman (lekarz 1932)
- kpt. dr Leopold Dręgiewicz (lekarz stomatolog)
- kpt. dr Jan Maria Suchomel (lekarz pułkowy od 22 lipca 1937 do 5 grudnia 1938)
- kpt. Jan Bartczak (podczas wojny 1918-1921)
- kpt. Kazimierz Damm (1932)
- kpt. Wacław Jastrzębski (1932)
- kpt. Gracjan Fróg ps. „Szczerbiec” (służył w latach 1933-1936)
- kpt. Stanisław Godawa (1932)
- kpt. Eugeniusz Halski (służył w 1919)
- kpt. Stefan Halski (służył w 1919)
- kpt. Aleksander Kolasiński (lata 20.)
- kpt. Wojciech Korwin-Kossakowski (oficer mobilizacyjny w 1932)
- kpt. Tadeusz Kuniewski (komendant obwodowy P. W. do 1939)
- kpt. Antoni Kurka (1923, 1924)
- kpt. Franciszek Löwy (lata 20. i 30.)
- kpt. Rudolf Mleczko
- kpt. Bronisław Poplatek (lata 20. do 1927, dowódca kompanii)
- kpt. Paweł Rosa (1918-1932, dowódca kompanii, referent mob.)
- kpt. Fryderyk Rużyczka (oficer rezerwowy w 1923, 1924)
- kpt. Bronisław Sapecki (oficer rezerwowy w 1923, 1924)
- kpt. Marian Suda (lata 20. i 30.,)
- kpt. Franciszek Szafran (oficer rezerwowy w 1923, 1924;)
- kpt. Marian Warmuzek (1918-1933;)
- kpt. Michał Wieruszewski (służył w 1920)
- kpt. Kazimierz Wojakowski (kapelmistrz pułku w latach 20.)
- kpt. Edward Zegarski (nadetatowy,)
- por. Stanisław Beksiński (oficer rezerwowy w 1923)
- por. Jan Dulęba (służył od 1921;)
- por. Maksymilian Firek (kapelmistrz pułku w latach 20.)
- por. Aleksander Florkowski (służył w latach 1930-1934, dowódca plutonu)
- por. Tadeusz Gutowski (ćwiczenia rezerwy w latach 20.)
- por. Józef Hartman
- por. Józef Kucharski (służył w latach 1918–1919;)
- por. Bronisław Kulczycki (służył w latach 20.)
- por. Józef Kuraś ps. „Ogień” (służył od 1936)
- por. Edward Łabno (służył w latach 1931-1939, dowódca kompanii)
- por. Ludwik Migdał (powiatowy komendant p.w.]
- por. Bolesław Müller (rezerwista w latach 30.; oficer rezerwy)
- por. Wilhelm Obrzut (lata 20.)
- por. Stefan Rychalski (podczas wojny 1918-1921)
- por. Józef Sitarz
- por. Tadeusz Słotołowicz (rezerwista w latach 20. i 30.;)
- por. Stanisław Socha (nadetatowy 1923)
- por. Paweł Staroń (dowódca dworca i komendant na granicy czechosłowackiej w 1919)
- por. Stanisław Węgrzynowski (kapelmistrz pułku w latach 30.)
- por. Michał Wieruszewski (podczas wojny 1918-1921)
- por. Leon Winiarski (dowódca 5 kompanii na przełomie 1918/1919)
- por. Jakub Zaleski (służył w 1920)
- por. Władysław Zaleski (oficer rezerwowy w 1923)
- ppor. Zygmunt Bezucha (rezerwista w latach 30.)
- ppor. Władysław Godula (służył w 1 poł. lat 30.)
- ppor. Mieczysław Granatowski (zmobilizowany i służył w 1939)
- ppor. Bronisław Jahn (rezerwista w latach 1935-1939)
- ppor. Eugeniusz Kaliciński (rezerwista w latach 1918–1919)
- ppor. Bronisław Kamiński (zmobilizowany i służył w 1939)
- ppor. Józef Kucza (zmobilizowany i służył w 1939)
- ppor. Ferdynand Piwowar (zmobilizowany i służył w 1939)
- ppor. Józef Rymarowicz (rezerwista w latach 30., dowódca plutonu)
- ppor. Wojciech Walczak (służba wojskowa w 1935)
- ppor. Franciszek Wanic (oficer rezerwy w latach 20.)
- ppor. Józef Wątróbski (zmobilizowany i służył w 1939)
- ppor. Tadeusz Żurowski (oficer rezerwy w latach 30.)
- pchor. Ludwik Warchał (zmobilizowany i służył w 1939)
- chor. Jan Ratułowski
- sierż. Władysław Szelka (instruktor)
- plut. Stanisław Brzana (służył w 1939)
- plut. Zbigniew Dańczyszyn (1939)
- plut. Piotr Dudycz
- plut. Władysław Wiśniowski
- Anatol Gupieniec (zmobilizowany i służył w 1939)
- Józef Stachowicz (ochotnik w szeregach batalionu zapasowego)
- Mikołaj Szwan (zasadnicza służba wojskowa, kampania wrześniowa 1939)
Obsada personalna w 1939[edytuj | edytuj kod]Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[100][a]:
|
Obsada personalna we wrześniu 1939 roku[edytuj | edytuj kod]Obsada personalna we wrześniu 1939 roku[102]
|
Ofiary zbrodni katyńskiej
[edytuj | edytuj kod]Lista żołnierzy 2 pułku strzelców podhalańskich – ofiar zbrodni katyńskiej. Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[103]
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Brzana Kazimierz | ppor. rez. | prawnik | Urząd Skarbowy w Krośnie | Katyń |
Burtan Władysław[104] | ppor. rez. | urzędnik | Izba Skarbowa w Krakowie | Katyń |
Kosibowicz Władysław | ppor. rez. | Katyń | ||
Parfiński Władysław | ppor. rez. | nauczyciel | Katyń | |
Reger Bolesław | ppor. rez. | absolwent UJ | pracował w Jaśle | Katyń |
Słotołowicz Tadeusz | por. rez. | prawnik | Katyń | |
Sukiennik Zdzisław | ppor. rez. | technik | PKP w Jaśle | Katyń |
Josefsberg Emil[105] | porucznik rezerwy | inżynier | Charków | |
Marynowski Jan | podporucznik rezerwy | nauczyciel | szkoła w Dolnej k. Gorlic | Charków |
Matlak Stanisław | podporucznik rezerwy | urzędnik | Przedsiębiorstwo Budowy Dróg w Krynicy | Charków |
Pojasek Alojzy | podporucznik rezerwy | nauczyciel | szkoła w Woli Komborskiej | Charków |
Rymanowicz Józef | podporucznik rezerwy | inżynier | Charków | |
Wianecki Władysław | podporucznik rezerwy | nauczyciel | Charków | |
Heppé Adam | ppor. rez. | inżynier leśnictwa | ULK | |
Kudysz Ozjasz | ppor. rez. | handlowiec | ULK | |
Brzana Stanisław | plutonowy | Kalinin |
Sztandar, insygnia pułkowe
[edytuj | edytuj kod]- Odznaka pamiątkowa
16 października 1929 Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 2 pułku strzelców podhalańskich[106]. Odznaka o wymiarach 37x37 mm ma kształt krzyża greckiego o łamanych ramionach (swastyka) z granatową obwódką z okrągłą tarczą emaliowana na biało. Była nadawana zgodnie z zasadami ustalonymi przez Ministerstwo Spraw Wojskowych w 1928 roku. Odznaki oficerskie były tłoczone w srebrze, natomiast żołnierskie w tombaku, srebrzone i patynowane. Każda odznaka była numerowana i była prowadzona ewidencja osób odznaczonych.Większość odznak wykonywała pracownia grawerska Wiktora Gontarczyka działająca w Warszawie przy ul. Miodowej 19[107][108].
- Chorągiew
15 lipca 1923 generał Lucjan Żeligowski wręczył pułkowi chorągiew. Poświęcił ją bp Józef Sebastian Pelczar[110].
W niedzielę 15 bm. (15 lipca 1923) odbyła się w Sanoku uroczystość poświęcenia sztandaru 2-go pułku strzelców podhalańskich, stacjonowanego w Sanoku. Sztandar ten ufundowany został ze składek, złożonych przez ludność powiatów sanockiego, krośniańskiego, lisieckiego, jasielskiego i strzyżowskiego. Na uroczystość przybyli: w imieniu prezydenta Rzeczypospolitej jen. Żeligowski, dalej prezes ministrów Witos; w imieniu wojskowości jen. Latinik, ks. biskup Pelczar z Przemyśla, wiceminister dr. Studziński, dyrektor departamentu prezydjum rady ministrów, p. Rodich Laskowski, obaj sanoczanie, w imieniu wojewody Lwowa p. Zimny i p. poseł Rymar. Przybyło również kilkadziesiąt tysięcy ludności okolicznej, w tem prawie połowa ludności ruskiej. Po mszy św. ks. biskup Pelczar dokonał poświęcenia sztandaru, poczem rozpoczęło się wbijanie gwoździ w drzewce. Podczas uroczystości wbijania gwoździ prezes Witos, oraz jen. Żeligowski podeszli do żołnierzy i rozmawiali z wieloma z pośród nich. Żołnierze ruscy oświadczyli zgodnie, że im w wojsku bardzo dobrze i że czują się zupełnie zadowoleni. Następnie obok sztandaru ustawili się dostojnicy państwowi i wojskowi, poczem przed sztandarem odbyła się defilada wojskowa. Po defiladzie odbyła się uczta, w czasie której przemawiali: starosta p. Zieliński, gen. Latinik, greckokatolicki proboszcz z Morochowa, ks. [Antoni] Kłaczyński, który podnosząc współpracę Polaków i Rusinów dla dobra Rzeczypospolitej, wzniósł toast w ręce jen. Żeligowskiego.
- Ryngraf
2 pułk Strzelców Podhalańskich otrzymał w darze od Związków Strzeleckich w Sanoku, Lesku i Krośnie, ryngraf, a dowódca płk Zygmunt Cšadek postanowił przekazać go jako wotum do bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w pobliskiej Starej Wsi, dokąd 29 maja 1938 wymaszerowali żołnierze jednostki i zawieszono ryngraf na obrazie Cudownej Matki Boskie oraz złożono uroczyste ślubowanie[113][114].
- Pióra
Orle pióra przy czapkach pułków podhalańskich stosuje się od czasu bitwy pod Kuźnicą.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W dniach od 10 listopada 1993 do 11 stycznia 1994 w budynku „Zajazdu” – siedziby Muzeum Historycznego w Sanoku, była czynna wystawa pt. „Podhalanie”, stanowiąca pierwszą w historii ekspozycję poświęconą 2 Pułkowi Strzelców Podhalańskich; twórcą był Andrzej Romaniak[115].
W Chyrowie ustanowiono pomnik[116]. W Sanoku kilkakrotnie dokonano trwałego upamiętnienia 2 Pułku Strzelców Podhalańskich:
- Z inicjatywy komisji historycznej koła ZBoWiD w Sanoku w 1981 wnioskowano do władz miasta o nazwanie jednej z ulic w Sanoku imieniem 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, co nie zostało wówczas zrealizowane[117]. Ostatecznie w Sanoku ulica Marcelego Nowotki, wcześniej Elżbiety Granowskiej, została przemianowana na ulicę 2 Pułku Strzelców Podhalańskich.
- Na fasadzie Kościoła Przemienienia Pańskiego została ustanowiona tablica pamiątkowa dla uczczenia pamięci żołnierzy ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-AK) i dowódców (Michał Tokarzewski-Karaszewicz, Tadeusz Komorowski, Leopold Okulicki) oraz żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, którzy do 1939 roku stacjonowali w Sanoku[118]. Inskrypcja głosi: „Żołnierzom ZWZ-AK Obwodu Sanok (SZP-ZWZ) AK i ich komendantom głównym gen. M. Tokarzewskiemu „Torwid”, gen. S. Roweckiemu „Grot”, gen. T. Komorowskiemu „Bór”, gen. L. Okulickiemu „Niedźwiadek”. Żołnierzom 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 42 rocznicę wymarszu oddziału partyzanckiego „Południe”. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej. A.D. 1986”[119]. Została poświęcona i odsłonięta 6 lipca 1986[120] roku przez ks. infułata Jana Stączka[121][122]. Inicjatorami powstania tablicy byli Marian Witalis[123] i ks. Adam Sudoł.
- Został ustanowiony kamień pamiątkowy upamiętniający 2 pułk strzelców podhalańskich, położony przed budynkiem przy ulicy Adama Mickiewicza 21, stanowiącym dawniej koszary wojskowe, a obecnie jest siedzibą Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jana Grodka w Sanoku[124]. Został odsłonięty 3 października 1993[125][126]. Upamiętnia żołnierzy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich oraz AK. Projektantem obelisku był st. chorąży Andrzej Siwiec. Pomnik zawiera herb 2 PSP oraz tablicę z inskrypcją o treści: Pamięci żołnierzy 2 PSP i ich kontynuatorom z AK Obwodu „SAN” w walce o niepodległość Polski. Społeczeństwo Ziemi Sanockiej[127].
- Na Placu Harcerskim w Sanoku w ramach obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę ustanowiono upamiętnienie o treści Wierni tradycji 1918–2018, honorujące 2 Pułk Strzelców Podhalańskich.
- 8 października 2018 Placówka Straży Granicznej w Kuźnicy otrzymała imię 2. Pułku Strzelców Podhalańskich, który stoczył w tym miejscu z wojskami sowieckimi ciężkie walki o Kuźnicę. Odsłonięto również tablicę pamiątkową z nazwą placówki[128][129].
- 8 grudnia 2019 roku z inicjatywy Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego na Placu Harcerskim odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą 22 Dywizji Górskiej jak również wszystkich odznak pułkowych tej dywizji w tym również 2 PSP z Sanoka. Tablicę poświęcił kapelan Garnizonu Przemyśl ks. ppłk Rafał Kaproń, a uroczystego odsłonięcia dokonali gen. dyw. Jarosław Gromadziński dowódca 18 Dywizji Zmechanizowanej, Burmistrz Miasta Sanoka Tomasz Matuszewski oraz prezes Związku Weteranów i Rezerwistów Wojska Polskiego Krzysztof Juszczyk[130][131][132].
Tradycje
[edytuj | edytuj kod]Z pozostałych po II wojnie światowej oddziałów podhalańskich do chwili obecnej tradycje jednostek górskich kontynuuje powołana w 1994 roku 21 Brygada Strzelców Podhalańskich.
Tradycje 2 Pułku Strzelców Podhalańskich dziś kontynuuje 21 batalion logistyczny z Rzeszowa im. gen. Jerzego Dobrodzickiego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia: Święto 2 Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku 1, 2
- Strzelcy podhalańscy
- Oddział partyzancki OP-23
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[101].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k 2 Pułk Strzelców Podhalańskich. W: „Oświata - to potęga”. Wydawnictwo pamiątkowe z okazji 15-lecia Niepodległości Państwa Polskiego. Część II-ga z albumem. Przemyśl: 1933, s. 52-53.
- ↑ a b Andrzej Brygidyn: Żołnierskimi rzuceni losami. Sanok: 1997, s. 24. ISBN 83-87282-47-2.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 142.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
- ↑ Andrzej Romaniak. W rocznicę zwycięstwa nad bolszewikami. 15 sierpnia 2008.
- ↑ Święto pułkowe obchodzone było w dniu 23 września. W tym dniu pułk stoczył zwycięską bitwę z Armią Czerwoną pod Kuźnicą Białostocką
- ↑ Migdał 1929 ↓, s. 32.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 21 maja 1921 roku, s. 947.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 21 z 28 maja 1921 roku, s. 997.
- ↑ Feliks Bielecki. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Franciszek Holicz. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ wbh.wp.mil.pl. Stanisław Lipiński. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Michał Lauer. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Michał Tyrkiel. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Aleksander Weyda. /wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Tadeusz Wnorowski. wbh.wp.mil.pl. s. 11. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Józef Żeleski. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2023-09-16].
- ↑ Cmentarze i pomniki walk o utrwalenie granic (1918-21r.): Sokółka [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2018-04-09] (pol.).
- ↑ Przyjęcie 2-go Pułku Strzelców Podhalańskich. „Ziemia Sanocka”. 1, s. 2, 23 stycznia 1921.
- ↑ Wielki Wieczór. „Ziemia Sanocka”. 3, s. 5, 28 lutego 1921.
- ↑ Groński 2003 ↓, s. 260.
- ↑ Groński 2003 ↓, s. 262.
- ↑ Groński 2003 ↓, s. 263.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. 381.
- ↑ Romaniak 2003 ↓, s. 12.
- ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 310. ISBN 978-83-60380-26-0.
- ↑ Edward Zając. Dom Żołnierza Polskiego w Sanoku (1924-1939). „Echo Sanoka”, s. 7, Nr 12 z 6 grudnia 1993.
- ↑ Stanisław Piekarski: Domy Żołnierza Polskiego. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997, s. 80-83. ISBN 83-85389-15-6.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
- ↑ Kronika. „Ilustrowany Kurier Codzienny. Dodatek”, s. VI, Nr 168 z 20 czerwca 1938.
- ↑ Stanisław Piekarski: Domy Żołnierza Polskiego. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1997, s. 81. ISBN 83-85389-15-6.
- ↑ Stanisław Kawski. Życie muzyczne dawnego Sanoka. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 26 (138) z 1 lipca 1994.
- ↑ Stanisław Kawski. Życie muzyczne przedwojennego Sanoka. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 27 (139) z 8 lipca 1994.
- ↑ Konkurs orkiestr wojskowych D. O. K. X.. „Muzyk Wojskowy”, s. 7, Nr 23 z 1 grudnia 1928.
- ↑ Wolne posady. „Orkiestra”. 3 (42), s. 46, 1934.
- ↑ Festiwal orkiestr pułków strzelców podhalańskich w Sanoku. „Orkiestra”. 7-8 (70-71), s. 104, 1936.
- ↑ Album zasłużonych lekarzy polskich. Warszawa: 1925, s. 10.
- ↑ Festiwal orkiestr pułków strzelców podhalańskich w Sanoku. „Orkiestra”. 7-8 (70-71), s. 103-104, 1936.
- ↑ Okręg lwowski. Lekka atletyka. Sanok. „Stadion”, s. 15, Nr 50 z 11 grudnia 1924.
- ↑ a b Wojciech Sołtys, Zaludnienie, stosunki narodowościowe, wyznaniowe i zdrowotne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 541.
- ↑ Andrzej Tarnawski. Mecze na „Sigociu”. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 17 (488), s. 6, 10-20 czerwca 1989.
- ↑ Zając 1995 ↓, s. 606-608.
- ↑ Jerzy Kapłon: Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku. cotg.pttk.pl. [dostęp 2005-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)].
- ↑ Zdzisław Peszkowski: Z grodu nad krętym Sanem w szeroki świat. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 34. ISBN 83-919305-3-X.
- ↑ Dzień 6. III. 1930. roku w Sanoku przeszedł do historii walk klasy robotniczej w Polsce. „Głos Sanowagu”, s. 1, Nr 2 (7) z 28 lutego 1955. Sanocka Fabryka Wagonów.
- ↑ Zając 1997 ↓, s. 43.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 899.
- ↑ Sztandar dla 21. batalionu logistycznego. dziennikzbrojny.pl, 2 października 2012. [dostęp 2014-05-24].
- ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 57, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Trochę historii. dworeksanocki.pl. [dostęp 2015-02-04].
- ↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 6, 25.
- ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
- ↑ Wojciech Sołtys, Budownictwo, przemysł, rzemiosło, handel, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 536.
- ↑ Borys Łapiszczak: Sanocki „Sokół” i 2 Pułk Strzelców Podhalańskich na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. V. Sanok: Poligrafia, 2003, s. 57. ISBN 83-918650-0-2.
- ↑ a b Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1930, s. 783.
- ↑ Wykaz firm handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych i wolnych zawodów miasta Sanoka, Zagórza, Rymanowa, Mrzygłoda, Bukowska 1937/8. Informator Chrześcijański. Sanok: Krakowska Kongregacja Kupiecka. Oddział Sanok, 1938, s. 18.
- ↑ O otwarciu kinoteatru „Podhalanin”. „Gospodarz”, s. 2, Nr 13 z 1 sierpnia 1927.
- ↑ Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1930, s. 784.
- ↑ J. Wojas: Działalność P.B.K. na terenie Okręgu Korpusu Przemyśl. W: „Oświata - to potęga”. wydawnictwo pamiątkowe z okazji obchodu 15-lecia Niepodległości Państwa Polskiego. Przemyśl: 1933, s. 89.
- ↑ Zbigniew Wawszczak. Barwna postać sanockiego muzealnictwa. „Nowiny”, s. 5, Nr 248 z 30 października 1978.
- ↑ Tragiczny wypadek na Sanie. „Sport Wodny”, s. 270, Nr 14 z 1932.
- ↑ Tragiczny zgon dowódcy 2 p. Strzelców Podhal.. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 242 z 19 października 1932.
- ↑ Eligiusz Tomkowiak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914-1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993, s. 45. ISBN 83-900510-0-1.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 1 z 19 marca 1936 roku, s. 13.
- ↑ Zgon ś. p. ppułk. Lenczowskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 167 z 24 lipca 1936.
- ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 707. [dostęp 2015-05-26].
- ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: Drukarnia Wydawnicza, 1939, s. 58.
- ↑ Zając 1995 ↓, s. 608.
- ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2011, s. 495. ISBN 978-83-60380-30-7.
- ↑ Powiat sanocki – dla armii. „Wschód”. Nr 142, s. 7, 6 sierpnia 1939.
- ↑ a b Wiesław Kuca. Historia pewnego sztandaru. „Powiat Staszowski. Pismo Rady i Zarządu Powiatu Staszowskiego”. 29, s. 18, grudzień 2007. ISSN 1641-8212. [dostęp 2015-01-18].
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 87.
- ↑ Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: 2012, s. 118. ISBN 978-83-903080-5-0.
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 155.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. 379-381.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924, s. 328-329.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 102.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 616.
- ↑ Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 616. [dostęp 2015-06-25].
- ↑ Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Charków. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2003. [dostęp 2015-06-25].
- ↑ Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Miednoje Tom I. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2005. [dostęp 2015-06-25].
- ↑ Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Miednoje Tom II. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2005. [dostęp 2015-06-25].
- ↑ Ukraińska Lista Katyńska. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1994. [dostęp 2015-06-25].
- ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 14-15.
- ↑ Wiktor Cygan: Wykaz kapelanów, służących czynnie lub w rezerwie w WP w okresie pokojowym w latach 1923-1939. ordynariat.wp.mil.pl, 2011-03-01. [dostęp 2015-07-19].
- ↑ Andrzej Brygidyn: Żołnierskimi rzuceni losami. Sanok: 1994, s. 148-239. ISBN 83-87282-47-2.
- ↑ Romaniak 2003 ↓, s. 4.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 9 marca 1923 roku, s. 175.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 219.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 99.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 102.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 9 marca 1924 roku, s. 108.
- ↑ Nowi dowódcy i zastępcy dowódców pułków. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 155 z 11 lipca 1935.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 82 z 8 sierpnia 1925 roku, s. 451.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 4 lutego 1927 roku, s. 32.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 142.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 174.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 150.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 653-654.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Sulich 2018 ↓, s. 30.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 377.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5576.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 32 z 16 października 1929 roku, poz. 313.
- ↑ Historia 2. PSP [online], www.muzeum.sanok.pl [dostęp 2018-04-09] (pol.).
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 140.
- ↑ Uroczystości poświęcenia sztandaru w Sanoku. „Nowości Illustrowane”. Nr 30, s. 10, 28 lipca 1923.
- ↑ Niektóre czynności Najprzew. Ks. Biskupa Ordynarjusza w r. 1923. „Kronika Dyecezyi Przemyskiej”. 11-12, s. 142, 1923.
- ↑ Uroczystość w Sanoku. „Kurier Warszawski”, s. 1, Nr 196 z 17 lipca 1923.
- ↑ Uroczystość w Sanoku. „Ziemia Przemyska”, s. 2, Nr 13 z 28 lipca 1923.
- ↑ Ryngraf dla 2-go pułku Strzelców Podhalańskich w darze od Związków Strzeleckich w Sanoku, Lesku i Krośnie. „Wschód”. Nr 86, s. 4, 10 czerwca 1938.
- ↑ Cudowny obraz. starawies.jezuici.pl. [dostęp 2023-02-02].
- ↑ Pierwszy raz o Podhalanach. „Echo Sanoka”. Nr 10, s. 2, 22 listopada 1993.
- ↑ Borys Łapiszczak: Sanocki „Sokół” i 2 Pułk Strzelców Podhalańskich na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. V. Sanok: Poligrafia, 2003, s. 49. ISBN 83-918650-0-2.
- ↑ Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 295.
- ↑ Zając 1997 ↓, s. 72.
- ↑ Oberc 1998 ↓, s. 39.
- ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 300, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Sanok - tablica poświęcona żołnierzom podziemia. www.miejscapamiecinarodowej.pl. [dostęp 2012-07-21]. (pol.).
- ↑ Oberc 1995 ↓, s. 957.
- ↑ Czesław Nowak: Marian Witalis. Proil w bazie Encyklopedii Solidarności. encyklopedia-solidarnosci.p. [dostęp 2014-12-13].
- ↑ 1 września 1939. Pamiętamy!. isanok.pl. [dostęp 2013-02-10]. (pol.).
- ↑ Romaniak 1993 ↓, s. 10.
- ↑ Oberc 1995 ↓, s. 964.
- ↑ Oberc 1998 ↓, s. 14-15.
- ↑ Katarzyna Zdanowicz: Placówka SG w Kuźnicy otrzymała imię 2. Pułku Strzelców Podhalańskich. Podlaski Oddział Straży Granicznej, 2018-10-08. [dostęp 2021-09-12]. (pol.).
- ↑ Placówka Straży Granicznej w Kuźnicy z imieniem 2. Pułku Strzelców Podhalańskich [zdjęcia]. [w:] Polskie Radio Białystok [on-line]. radio.bialystok.pl, 2018-10-08. [dostęp 2021-09-12]. (pol.).
- ↑ 5 BSP , ..:: 5 batalion strzelców podhalańskich w Przemyślu :: Aktualności ::.. [online], 5bsp.wp.mil.pl, 8 grudnia 2019 [dostęp 2020-01-18] .
- ↑ W hołdzie poległym Podhalańczykom « Oficjalna strona Miasta Sanoka [online] [dostęp 2020-01-18] (ang.).
- ↑ Kloss33, Odsłonięcie Tablicy Pamięci Jednostek Górskich z 22 DG [online], 8 grudnia 2019 [dostęp 2021-09-27] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-10-10].
- Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992. OCLC 32243020.
- Ludwik Migdał: Zarys historji wojennej 2-go Pułku Strzelców Podhalańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Franciszek Groński. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. 2 Pułk Strzelców Podhalańskich – Sanok. „Przemyskie Zapiski Historyczne”. R. XIV-XV z 2003-2005, s. 259-264, 2003. ISSN 0860-0317.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4. OCLC 68739630.
- Ryszard Dalecki. Armia Karpaty 1939. MON 1979
- Wojciech Mos. Strzelcy Podhalańscy 1918-1939. KAW 1889
- Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna, 1998. ISBN 978-83-909787-1-0. OCLC 750671052.
- Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994. W: Feliks Kiryk: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3. OCLC 38363144.
- Władysław Steblik. Armia „Kraków” 1939. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8. OCLC 22148866 (s. 718-720)
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Andrzej Romaniak. Podhalańczycy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 17 (100), s. 10, 1993-09-06.
- Andrzej Romaniak: Pamiątki po 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z Sanoka. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2003. ISBN 83-919305-0-5.
- Stanisław M. Przybyszewski, Straty osobowe na terenie powiatu Kazimierza Wielka 1939–1945, Wydawnictwo Nowa Nidzica 2013, ISBN 978-83-61901-05-1
- Józef Stachowicz, Miniony czas, Adam Roliński (red.), Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, ISBN 83-901827-1-8, OCLC 751209296 .
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997. ISBN 83-905046-4-2.
- Edward Zając: Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym. Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. W: Feliks Kiryk: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3. OCLC 38363144.
- Paweł Sulich: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 22 Dywizja Piechoty Górskiej. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2018. ISBN 978-83-7945-614-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Pułki piechoty II Rzeczypospolitej typu I
- Polskie pułki piechoty z okresu kampanii wrześniowej
- Polskie jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939
- Polskie pułki piechoty z okresu wojny polsko-bolszewickiej
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Sanoku
- Piechota 22 Dywizji Piechoty Górskiej
- Oddziały polskie biorące udział w wyprawie kijowskiej (1920)
- Oddziały polskie walczące w bitwie nad Niemnem
- Oddziały grupy uderzeniowej w kontruderzeniu znad Wieprza