Ptkanów
50°50′01″N 21°27′24″E/50,833611 21,456667| część wsi | |
 Kościół św. Idziego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Część miejscowości | |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
27-500[2] |
| Tablice rejestracyjne |
TOP |
| SIMC |
0801852[3] |
Położenie na mapie gminy Opatów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu opatowskiego  | |
| 50°50′01″N 21°27′24″E/50,833611 21,456667[1]
| |
Ptkanów – część wsi Podole w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Opatów[4][3], w sołectwie Podole.
Prywatna wieś duchowna Pkanów położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego[5].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Ptkanów położony jest na rozległym płaskim wzniesieniu na Wyżynie Opatowskiej, przylegającym od wschodu do położonej w dolinie wsi Podole. Znajduje się około 5 km na północny wschód od centrum Opatowa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie wieś, w źródłach z XV i XVI w. wymieniana pod nazwą Pkanów. W późniejszym okresie części Ptkanowa weszły w skład sąsiednich wsi Podole i Rosochy, a sama nazwa Ptkanów ograniczyła się do położonej na wzgórzu przykościelnej osady.
Pierwsza wzmianka o miejscowości (pod nazwą Bechanow) pochodzi z aktu uposażenia kolegiaty sandomierskiej z 1191 r. Fundacja kościoła w Ptkanowie miała miejsce w XII w. i przypisywana jest Duninowi herbu Łabędź, który miał również ufundować kościoły w Żarnowie i Skrzynnie. Według innej tradycji kościół mógł zostać założony przez zakon templariuszy.
Kościół św. Idziego pełnił m.in. funkcję warowni, czego pozostałością są otaczające dawny cmentarz mury ze strzelnicami.
Pierwszym znanym z imienia proboszczem ptkanowskim był Daniel z Ptkanowa, zapisany jako świadek w akcie z 1408 r. W XV w. parafia znajdowała się pod opieką dziedziców sąsiednich wsi Podole i Rosochy. Wieś Ptkanów stopniowo zanikła na rzecz tych miejscowości. Pod koniec XVIII w. wieś Ptkanów i połowa wsi Lipowa jako dobra ziemskie należały do proboszcza ptkanowskiego[6]. W XIX w. pozostała po niej tylko przykościelna osada. W 1827 r. miała ona 3 domy i 21 mieszkańców.
Obecnie parafia należy do dekanatu Opatów w diecezji sandomierskiej.
Na przełomie 2020 i 2021 roku na terenie Ptkanowa odnaleziono niezwykle rzadki denar Władysława Łokietka[7].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Gotycki kościół pw. Świętego Idziego Opata z przełomu XIV i XV w. wzniesiony w miejsce dawnego kościoła z XII wieku. Według Długosza kościół wystawił tu Władysław I Herman[8]. Po pożarze z 1880 r., kościół został odbudowany i rozbudowany w latach 1906–1910 według projektu Józefa Dziekońskiego. Budowla orientowana ze szkarpami na zewnątrz. Świątynię przykrywa dwuspadowy dach. Na szczycie frontowej elewacji, od strony zachodniej, umieszczona jest kamienna tarcza z herbem Grzymała. Świątynia otoczona jest pochodzącym z XVI w. obronnym murem z basztami i strzelnicami. Z tego samego okresu pochodzi kościelna dzwonnica, która pełniła funkcję baszty bramnej. Na jej ścianach zachowały się fragmenty fryzu ozdobionego motywami roślinno-zwierzęcymi. Prezbiterium kościoła jest zamknięte wielobocznie i przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W zakrystii znajduje się sklepienie kolebkowe. W czasie odbudowy do kościoła dobudowano neogotycką kruchtę. Wyposażanie kościoła pochodzi z początku XX w. (poprzednie uległo zniszczeniu w czasie pożaru). Na ołtarzu głównym umieszczony jest obraz św. Idziego namalowany przez Kazimierza Alchimowicza. Przed kościołem od strony południowej znajduje się zegar słoneczny.
- Kościół oraz obwarowania cmentarza kościelnego z basztą bramną i bastionikami zostały wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.540/1-4 z 11.03.1957, z 21.06.1967 i z 16.06.1977)[9].
- Budynek plebanii z 1789 r. w stylu dworu polskiego
- Cmentarz parafialny założony w 1800 r. poza obrębem murów obronnych kościoła. Znajduje się na nim kilkanaście zachowanych nagrobków z XIX w. i początku XX w. (nr rej.: A.539 z 17.06.1988)[9].
- Figura przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego, ufundowana przez parafian ptkanowskich w 1903 r., położona około 200 m na południe od kościoła.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 102231
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 944 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapy, plany, Warszawa 1993, k. 3.
- ↑ Sławomir Górzyński, Regestr diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, Warszawa 2006, s.307.
- ↑ Znalazł niezwykle wyjątkowego denara Władysława Łokietka. W Polsce zachowały się tylko trzy takie monety
- ↑ Ptkanów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 261., Ptkanów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 526.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 38 [dostęp 2015-12-03].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Warszawa 1880
- Marek Baradziej: „Opatów. Miasto na Bursztynowym Szlaku”. Kraków: 2004. ISBN 83-89676-26-5.
- Jan Wiśniewski: Monografie kościołów w dekanacie opatowskim. Kielce: 2000. ISBN 83-7224-241-0.
- Siedziba gminy miejsko-wiejskiej: Opatów
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Integralne części wsi |
|
