Sanktuarium Matki Bożej „Tal-Ħlas” w Qormi
 nr rej. 00486 NICPMI (2012-08-27)
| |||||||||||||||||
| Sanktuarium | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Adres |
Triq il-Ħlas | ||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Morza Śródziemnego  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Malty  | |||||||||||||||||
 35°52′41,7″N 14°27′18,8″E/35,878250 14,455222
| |||||||||||||||||
Sanktuarium Matki Bożej „Tal-Ħlas” (malt. Is-Santwarju tal-Madonna tal-Ħlas, ang. Church of Our Lady of “tal-Hlas”) – rzymskokatolicki kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[1] w Qormi na Malcie. Jest jednym z najbardziej czczonych sanktuariów maryjnych na wyspie.
Świątynia położona jest przy Triq il-Ħlas[2][3] na terenie Wied is-Sewda[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy kościół
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy kościół, położony w połowie drogi między Birgu i Mdiną, był w przeszłości, w czasach świetności tych miast dogodnym miejscem odpoczynku dla osób podróżujących pomiędzy nimi[1][4]. Początki kościoła – dziś wykorzystywanego jako zakrystia – sięgają czasów Alfonsa Aragońskiego, powstał najprawdopodobniej w latach 1495–1500[1][4][5][6]. Jak było wówczas w zwyczaju, obok miał niewielki cmentarz[1][7].
W połowie XVI wieku kościół nie był już w najlepszym stanie. Około 1560 skarbnik zakonu św. Jana Fra Christopher le Boulleur de Mangadoin[8][9][a], często polujący w tej okolicy i mający tutaj domek myśliwski, przebudował kościół, a także zbudował przy nim domek dla rektora. W 1573 ufundował obraz tytularny, przedstawiający Madonnę na chmurach, ze św. Pawłem, patronem Malty i św. Janem Chrzcicielem, patronem Zakonu po bokach, oraz własnym herbem i datą „1573” pod spodem. Obraz został wykonany na drewnie, od 1937 znajduje się w zakrystii kościoła parafialnego św. Jerzego[1][6][8][10][11]. W 1575 kościół wizytował Mons. Pietro Dusina[12], zaś w 1616 biskup Baldassare Cagliares, oraz biskup Miguel Juan Balaguer Camarasa w 1656. Wspomnieli oni w swoich raportach o wielkiej atencji wiernych do Madonny tal-Ħlas oraz dużej ilości ex-voto[1][2][8][11]. W latach 1633–34 kościół został nieco powiększony[6][11].
Kościół dzisiejszy
[edytuj | edytuj kod]Około 1690 rozpoczęto budowę nowego kościoła, którego architektem był Lorenzo Gafà. Dobudowana została dzwonnica z trzema dzwonami, zaś stary kościół został zaadaptowany na zakrystię. Niestety 11 stycznia 1693, na skutek trzęsienia ziemi, kościół został uszkodzony. Odbudowany w latach 1693–94, jak wynika z raportu biskupa Davide Cocco Palmieri, z dużym poświęceniem lokalnej ludności[1][2][5][6][8][9][10][11][13].
Proboszcz parafii Qormi napisał do Stolicy Apostolskiej prośbę o pozostawienie kościoła w granicach parafii, argumentując to m.in. tym, że jego fasada zwrócona jest w stronę kościoła parafialnego w Qormi. Papież Klemens XI przychylił się do tej prośby, do dziś na fasadzie kościoła znajduje się jego herb[1][7][11][13].
Podczas II wojny światowej kościół był używany do celów militarnych. Po wojnie odnowiony, przywrócony do posługi religijnej.
W czerwcu 2008 zakończono prace konserwatorskie fasady kościoła oraz portyków po obu stronach placu przed kościołem. Odtworzno w nich stoły i ławy, przy których odpoczywali pielgrzymi przed lub po zwiedzaniu kościoła. Odrestaurowano również figurę Matki Boskiej przed kościołem[1].
W nocy 13/14 października 2020 nieznani wandale próbowali podpalić główne i boczne drzwi sanktuarium. Na szczęście skończyło się na powierzchownych zniszczeniach[14].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Wygląd zewnętrzny
[edytuj | edytuj kod]Fasada kościoła typowa dla stylu Lorenzo Gafà z końca XVII wieku. Dwa narożne pilastry dźwigają prostą entablaturę z szerokim gierowanym na rogach gzymsem. Główne wejście, umieszczone centralnie, ozdobione jest kamienną rowkowaną ramą wspierającą półkolisty naczółek, której to ramy górna część wyprowadzona jest do wnętrza naczółka tworząc coś w rodzaju prostego tympanonu z dwoma esownicami. Po obu stronach drzwi niewielkie kwadratowe zakratowane okna, pozwalające wiernym adorować Najświętszy Sakrament w czasie kiedy kościół jest zamknięty. Na gzymsie masywny fronton z herbem papieża Klemensa XI, wspomnianym wcześniej, zwieńczony półkolistym naczółkiem, na którym umieszczony jest kamienny krzyż, a po bokach proste naszczytniki. Po bokach frontonu spływ wolutowy z dwoma po każdej stronie naszczytnikami w formie płomieni. Każda z bocznych elewacji kościoła podzielona jest pilastrami na trzy pola, w których górnych częściach znajdują się prostokątne, głęboko osadzone okna. Płytki gzyms pod oknami biegnie ciągłą linią, dzieląc ściany na dwa poziomy i tworząc kapitele pilastrów[15].
Portyki po bokach zuntier, na który wiodą trzy półkoliste schody, zbudowane zostały w 1699, przebudowano je po II wojnie światowej. Znajdują się w nich kamienne stoły i ławki dla pielgrzymów[2][5][13][16]. Na tyłach kościoła znajduje się dzwonnica, dziś z dwoma dzwonami, na większym widnieje rok „1699” oraz herb biskupa Davide Cocco Palmieri[1].
Na placu przed kościołem na ozdobnym cokole znajduje się posąg Wniebowzięcie. Wyrzeźbiony został w kamieniu maltańskim przez Vincenta de Candia (Dekandia) w 1867[1][6][11].
Wnętrze
[edytuj | edytuj kod]Wnętrze kościoła jest jednonawowe z apsydą. Nawę przykrywa sklepienie kolebkowe z umieszczonymi wysoko na bocznych ścianach lunetami. Dla wzmocnienia sklepienie wsparte jest na żebrach, działających jak duże krokwie, te z kolei opierają się na pilastrach. Wokół ścian biegnie ozdobny gierowany gzyms[1].
W kościele jest jeden ołtarz, nad którym znajduje się duży obraz Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny w bogato zdobionej ramie. Ten XVIII-wieczny obraz przedstawia Maryję unoszoną do nieba przez anioły, i tradycyjnie przypisywany jest malarzowi Francesco Zahrze; lub pochodzi z jego szkoły. Sklepienie konchowe apsydy ozdobione jest obrazem Enrico Arnaux z 1719 Koronacja Matki Bożej. W kościele znajdują się również obrazy Święty Tomasz, Święty Izydor, Święty Pankracy oraz Matka Boska Bolesna, a także srebrny kielich z 1758[1][2][6][11].
Zakrystia
[edytuj | edytuj kod]Dzisiejsza zakrystia to oryginalny kościół z końca XV wieku. Znajduje się tutaj duża ilość ex voto w formie obrazów, wykonanych w podzięce za otrzymane łaski[1][13].
Pochodzenie nazwy „Tal-Ħlas”
[edytuj | edytuj kod]W pewnym okresie kobiety maltańskie spodziewające się dziecka zaczęły nawiedzać kościół i prosić Madonnę o szczęśliwy poród. Słowo „ħlas” po maltańsku znaczy m.in. „dostarczenie” (np. dziecka na świat), stąd obok oficjalnego wezwania kościoła Wniebowzięcia Matki Bożej przyjęło się określenie kościoła jako Matki Bożej „Tal-Ħlas” (Matki Bożej „od porodu”). Od tego wzięła również nazwę okolica, w której świątynia się znajduje[1][2][13].
Świątynia dzisiaj
[edytuj | edytuj kod]W kościele w trzecią niedzielę każdego miesiąca o godz. 16:30 odprawiana jest msza święta, na której prezentowane są Matce Bożej nowonarodzone dzieci[3][10]. Możliwe jest nawiedzenie kościoła w każdą niedzielę po południu oraz w ważniejsze święta[16].
Święto patronalne
[edytuj | edytuj kod]Święto patronalne kościoła przypada 15 sierpnia, lecz dziś uroczystość jest obchodzona w niedzielę po tej dacie. W przeszłości rozdawane były pielgrzymom orzechy i szklanka wina[16].
Ochrona dziedzictwa kulturowego
[edytuj | edytuj kod]Kościół umieszczony jest na liście National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands pod nr. 00486[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Roderick Basuttil: Is-Santwarju tal-Madonna tal-Ħlas ~ Ħal Qormi ~. Kappelli Maltin. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-11)]. (malt.).
- ↑ a b c d e f g Chapel of Santa Marija tal-Hlas [online], NICPMI, 27 sierpnia 2012 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-07] (ang.).
- ↑ a b Madonna tal-Hlas / Our Lady of 'tal-Hlas' (Childbirth). Quddies. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-19)]. (ang.).
- ↑ a b c Spiteri 2000 ↓, s. 259.
- ↑ a b c John Scerri: Qormi / Assumption tal-Hlas. Churches & Chapels of Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-08)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Joseph F. Grima: II-KuIt ta' Santa Marija f'Hal Qormi tull-ahhar sitt sekli. University of Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-09)]. (malt.).
- ↑ a b Guillaumier 2003 ↓, s. 367.
- ↑ a b c d Guillaumier 2003 ↓, s. 366.
- ↑ a b Ferres 1866 ↓, s. 365.
- ↑ a b c d Ħal Qormi (St George) / Church of Our Lady of “tal-Hlas” (childbirth). Archdiocese in Malta. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-08)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Spiteri 2000 ↓, s. 260.
- ↑ Ferres 1866 ↓, s. 630.
- ↑ a b c d e David Camilleri: A Study in Local History since 1800: Qormi / Santa Marija tal-Hlas. University of Malta, 05.2014. s. 83. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-12)]. (ang.). (Dysertacja)
- ↑ Monique Agius: Tal-Ħlas Sanctuary targeted by vandals. [w:] NEWSBOOK [on-line]. 2020-10-15. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-28)]. (ang.).
- ↑ Hughes 1956 ↓, s. 56.
- ↑ a b c Spiteri 2000 ↓, s. 261.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Achille Ferres: Descrizione storica delle chiese di Malta e Gozo. Malta: 1866. (wł.).
- Qormi - Church of Santa Marija Tal-Hlas (Madonna Tas-Sewda). W: Alfie Guillaumier: Malta's Town and Villages. Valletta: Progress Press Co. Ltd, 2003. ISBN 99909-3-056-2. (ang.).
- Quentin Hughes: The building of Malta 1530–1795. London: Alec Tiranti Ltd., 1956. (ang.).
- Our Lady tal-Ħlas - Qormi. W: Mikiel Spiteri: A Hundred Wayside Chapels of Malta & Gozo. Valletta: Heritage Books, 2000. ISBN 99909-93-06-8. (ang.).