Markowa (województwo podkarpackie): Różnice pomiędzy wersjami

Markowa
	{{{rodzaj miejscowości}}}
	; Kościół pw. św. Doroty
Państwo	podkarpackie
Powiat	łańcucki
Gmina	Markowa
Liczba ludności (31 grudnia 2013)	4202
Strefa numeracyjna	(+48) 17
Tablice rejestracyjne	RLA
SIMC	0655391
	Położenie na mapie brak Brak mapy: podkarpackie Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:airport}
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 18:27, 9 gru 2014

Markowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Markowa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Markowa, leży na szlaku architektury drewnianej.

Historia

Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od Łańcuta aż po Handzlówkę, lokowaną w roku 1381^[2]^[3]. Markowa była lokowana w XIV w. jako Markhof na prawie niemieckim i zasiedlona osadnikami z Górnej Saksonii, Łużyc i Dolnego Ślaska, sprowadzanymi przez Kazimierza Wielkiego po przyłączeniu tych ziem do Korony^[4]. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina Ignacy Krasicki w jednym z komentarzy do herbarza Kacpra Niesieckiego^[5] (zob. Głuchoniemcy). W 1450 roku właścicielem był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły^[6]. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli Tatarzy^[7] i wzięli w jasyr 900 osób^{[potrzebny przypis]}. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego podczas słynnego pogromu ordy Kantymira Murzy pod Martynowem nad Dniestrem. W Markowej istniał niewielki folwark, rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne, a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i jedna z pierwszych w Polsce spółdzielnia zdrowia.

24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi i policjanci granatowi rozstrzelali polską, ośmioosobową rodzinę Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ukrywanych przez nich w domu ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów^[8]. Wydarzenie to upamiętnia odsłonięty w 2004 r. pomnik, znajdujący się przy drodze do skansenu, planowane jest także muzeum (Muzeum Polaków Ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów)^[9].

W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej uchwałą rady gminy Markowa z 25 kwietnia 2010 ufundowano tablicę oraz dęby pamięci bohaterów pomordowanych przez NKWD. Major Antoni Flejszar, kpt. Władysław Ciekot, oraz porucznik rez. Franciszek Majewski pracowali w przeszłości i byli związani z gminą Markowa^[10].

Toponimika nazwy

Najstarsza, zachowana wzmianka o wsi (wtedy Markenhof) pochodzi z listu biskupa Demetriosa do kapituły przemyskiej, pisanego w 1384 r., zachowanego w przemyskim Archiwum Diecezjalnym. Niemiecka kolonia, początkowo Markenhow, podobnie jak sąsiednie wsie z końcówkami na -hau/how oznaczające w języku niemieckim porębę; np. pobliska Henselshow, Albigowa (Helwygheshow), Husowa (Langenkow) oraz Sonina (Schonerwald)^[11].

Etnografia wsi

Na terenie gminy Markowa zachowała się stosunkowo duża liczba drewnianych domów pochodzących z XIX w. i początku XX w. Reprezentacyjne i najlepiej zachowane przykłady tego typu budownictwa znajdują się na terenie skansenu w Markowej, zorganizowanego w latach 80. XX w. z inicjatywy mieszkańców wsi.

Zabytki

Znajdują się tu m.in. następujące zabytki:

Chałupa kmieca konstrukcji przysłupowej z 1874 r.
Stajnie z zagrody kmiecej z końca XIX w. konstrukcji zrębowej
Stodoła konstrukcji słupowej z przełomu XIX-XX w. z wozownią
Spichlerz z końca XIX w., zwany w Markowej „sołkiem”
Wiatrak-koźlak z poł. XX w. (czynny).
Chałupa „biedniacka” z chlewikiem, pochodzące z 1905 r.
Ule skrzyniowe, kryte strzechą
Kierat i studnia z żurawiem, wykonane współcześnie na wzór występujących niegdyś w Markowej tego typu urządzeń.
Kuźnia, zrekonstruowana w oparciu o zachowane archiwalia z zabytkowym wyposażeniem
Szkoła ludowa, zbudowana po I wojnie światowej i przeniesiona tu w roku 2004.

Do miejsc wartych zobaczenia należy smukły, neogotycki kościół pw. Św. Doroty wybudowany w 1910 roku na miejscu dwóch poprzednich drewnianych świątyń. Wewnątrz ołtarz projektu Stanisława Majerskiego, w ołtarzach bocznych z 1935 r. obrazy z XVII-XVIII w. Polichromię wykonał Stanisław Jakubczyk w 1973 r.

Chałupa przysłupowa
Wnętrze chałupy
Piec kuchenny
Studnia i stodoła
Spichlerz („sołek”)
Wiatrak „koźlak”
Chata „biedniacka”
Wozownia

Kościoły

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą:

Ludzie związani z Markową

Józef Tejchma – minister kultury i sztuki
mjr. Antoni Flejszar ur. 20 grudnia, 1897 – ofiara zbrodni katyńskiej, Charków

↑ Markowa. Urząd Gminy w Markowej. [dostęp 2014-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].
↑ Janusz Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych, [w:] M. Parczewski (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 188.
↑ W. Blajer, Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Rzeszów 2007, s. 77.
↑ „Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi.” Tadeusz Szylar. Markowa wieś spółdzielcza, [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241.
↑ O Mikołaju Tarle chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do Marcina Kromera koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa 5 czerwca roku 1571 jest wzmianka takowa: „Pan Mikołaj Tarło chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez Kraków przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym”. – Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko Jarosławia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z Niemiec przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, Albigowa, Białoboki itd. Kasper Niesiecki Herbarz [...] (1839-1846) tom. IX, s. 11.
↑ Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini Terrestres Przeworscenses 1450.
↑ „Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr.”, [w:] J.A. Gierowski, Historia Polski, 1505-1764, 1988.
↑ Markowa – Grób Ulmów, Marcin Hołota.
↑ Podkarpackie.Rozstrzygnięto konkurs na Muzeum Polaków Ratujących Żydów, PAP, 2010-11-17.
↑ [1]Uchwała rady gminy, 25.04.2010.
↑ Józef Półćwiartek. Wieś Markowa w okresie systemu pańszczyźnianego. s. 16, [w:] Z dziejów wsi Markowa, s. 13-54, Rzeszów 1993.

Bibliografia

Stanisław Kłos, Podkarpackie – przewodnik po województwie, wyd. BOSZ 2005
Jacek Tejchma, Muzeum wsi Markowa, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Markowej 2005

Linki zewnętrzne

„Rodzina Ulmów z Markowej”
Riesenbach – wspomnienia
Markowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 125 .

[1] Markowa. Urząd Gminy w Markowej. [dostęp 2014-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].

[2] Janusz Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych, [w:] M. Parczewski (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 188.

[3] W. Blajer, Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Rzeszów 2007, s. 77.

[4] „Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi.” Tadeusz Szylar. Markowa wieś spółdzielcza, [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241.

[5] O Mikołaju Tarle chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do Marcina Kromera koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa 5 czerwca roku 1571 jest wzmianka takowa: „Pan Mikołaj Tarło chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez Kraków przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym”. – Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko Jarosławia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z Niemiec przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, Albigowa, Białoboki itd. Kasper Niesiecki Herbarz [...] (1839-1846) tom. IX, s. 11.

[6] Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini Terrestres Przeworscenses 1450.

[7] „Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr.”, [w:] J.A. Gierowski, Historia Polski, 1505-1764, 1988.

[8] Markowa – Grób Ulmów, Marcin Hołota.

[9] Podkarpackie.Rozstrzygnięto konkurs na Muzeum Polaków Ratujących Żydów, PAP, 2010-11-17.

[10] [1]Uchwała rady gminy, 25.04.2010.

[11] Józef Półćwiartek. Wieś Markowa w okresie systemu pańszczyźnianego. s. 16, [w:] Z dziejów wsi Markowa, s. 13-54, Rzeszów 1993.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

@@ Linia 29: / Linia 29: @@
 '''Markowa''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo podkarpackie|województwie podkarpackim]], w [[powiat łańcucki|powiecie łańcuckim]], w [[Markowa (gmina)|gminie Markowa]].
-[[Podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-1998]] miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo rzeszowskie (1975-1998)|województwa rzeszowskiego]].
+[[Podział administracyjny Polski 1975–1998|W latach 1975-1998]] miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo rzeszowskie (1975-1998)|województwa rzeszowskiego]].
 Miejscowość jest siedzibą [[Markowa (gmina)|gminy Markowa]], leży na [[Szlak Architektury Drewnianej (województwo podkarpackie)|szlaku architektury drewnianej]].

Wsie	Husów Markowa Tarnawka
Części wsi	Cierpisz Fleszarówka Folwarczne Górki Górna Karczma Górnica Kazimierz Krzyżówka Nizina Podlas Podstrasznik Przemyśl Średnia Karczma Tarnawka Dolna Tarnawka Górna Ulica Zagumnie Zdrój