Zielona granica (film)

Zielona granica

Gatunek	dramat
Rok produkcji	2023
Data premiery	5 września 2023 (Wenecja), 22 września 2023 (Polska)
Kraj produkcji	Polska, Francja, Czechy, Belgia
Reżyseria	Agnieszka Holland
Scenariusz	Agnieszka Holland Gabriela Łazarkiewicz-Sieczko Maciej Pisuk
Muzyka	Frédéric Vercheval
Zdjęcia	Tomasz Naumiuk
Scenografia	Katarzyna Jędrzejczyk
Kostiumy	Katarzyna Lewińska
Montaż	Pavel Hrdlička
Produkcja	Metro Films Astute Films
Dystrybucja	Kino Świat

Zielona granica – polski dramat filmowy z 2023 roku w reżyserii Agnieszki Holland, zainspirowany sytuacją na polsko-białoruskiej granicy. Zdjęcia kręcono na Podlasiu.

Film miał swoją premierę 5 września 2023 roku w konkursie głównym na 80. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, gdzie zdobył Nagrodę Specjalną Jury.

Został także wybrany do prezentacji na festiwalach filmowych w Nowym Jorku (New York Film Festival), Toronto (Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Toronto), Vancouver (Vancouver International Film Festival) i Pusan (Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pusan).

Fabuła

Film opowiada o sytuacji uchodźczej na polsko-białoruskiej granicy. W kolejnych częściach, noszących odrębne tytuły, przedstawia trzy perspektywy: uchodźców, straży granicznej i polskich aktywistów. Ostatnia część filmu zatytułowana „Epilog” rozgrywa się już później, bo 26 lutego 2022 roku, w dwa dni po napaści Rosji na Ukrainę i pokazuje pomoc okazywaną ukraińskim uchodźcom na polsko-ukraińskiej granicy przez aktywistów i straż graniczną.

Obsada

• Jalal Altawil jako Bashir
• Maja Ostaszewska jako Julia
• Tomasz Włosok jako Jan
• Behi Djanati-Atai jako Leila
• Mohamad Al Rashi jako dziadek
• Dalia Naous jako Amina
• Piotr Stramowski jako Maciek
• Jaśmina Polak jako „Żuku”
• Marta Stalmierska jako Ula
• Agata Kulesza jako Basia
• Maciej Stuhr jako Bogdan
• Magdalena Popławska jako żona Bogdana
• Klementyna Lamort De Gail jako córka Bogdana
• Tomasz Jaskowski jako syn Bogdana
• Joely Mbundu jako Afrykanka
• Monika Frajczyk jako Marta
• Taim Ajjan jako Nur
• Talia Ajjan jako Ghalia
• Sandra Korzeniak jako lekarka w szpitalu
• Aboubakr Bensaihi jako Ahmed
• Sebabastian Svaton jako Mahir
• Michał Zieliński jako Sasza
• Piotr Połtowicz jako pilot
• Wojciech Kałużyński jako rolnik
• Sebastian Królikowski jako polski żołnierz
• Jan Sałasiński jako polski żołnierz
• Alan Al Murtatha jako Karim
• Mateusz Janicki jako policjant
• Joecey Mbundu jako Afrykańczyk

Produkcja

Zielona granica została zrealizowana w koprodukcji polsko-czesko-francusko-belgijskiej. Film wyprodukowali Marcin Wierzchosławski (Metro Films), Fred Bernstein (Astute Films) i Agnieszka Holland. Współproducentami filmu byli Blick Productions, Marlene Film Production i Beluga Tree. Film otrzymał wsparcie od Eurimages, Czeskiego Funduszu Filmowego, Centre National du cinéma et de l'image animée (CNC), Sofica La Banque Postale Image 17, Centre du Cinema et de L'Audiovisuel de la Federation Wallonie Bruxelles, CANAL+ Polska, Telewizji Czeskiej i ZDF/ARTE. Agnieszka Holland podjęła decyzję o rozpoczęciu prac nad filmem we wrześniu 2021 roku, wraz z Gabrielą Łazarkiewicz-Sieczko i Maciejem Pisukiem, dokumentując sytuację na granicy polsko-białoruskiej w celu napisania scenariusza. Jak powiedziała Holland podczas Festiwalu w Wenecji, spotykali się ze strażnikami granicznymi, którzy udzielali anonimowo wywiadów, ponieważ nie chcieli zostać rozpoznani.

Agnieszka Holland chciała rozpocząć zdjęcia zaraz po zakończeniu scenariusza, jednak brak finansów spowodował rok opóźnienia. Zdecydowano, że film zostanie nakręcony w czerni i bieli, ponieważ sądzono, że „będzie to metaforyczne i nawiązujące do przeszłości, drugiej wojny światowej, na wzór dokumentu”, a także pozwoli na lepszą kontrolę wizualną i artystyczną, co miało znaczenie ze względu na harmonogram zdjęć i montażu. Główne zdjęcia kręcono 24 dni w trzech jednostkach (główna jednostka była holenderska). Wielu członków ekipy filmowej otrzymywało niewielkie pensje, a część nie otrzymała żadnego wynagrodzenia. Agnieszka Holland stwierdziła, że fabuła filmu opiera się na faktach, nic nie zostało zmyślone, a bohaterowie zostali skomponowani, jednak są zainspirowani prawdziwymi ludźmi.

Zdjęcia kręcono m.in. w Chojnowskim Parku Krajobrazowym. Holland zrezygnowała z wysłania filmu na Festiwal Polskich Filmów Fabularnych, żeby uniknąć dodatkowych kontrowersji. W obliczu nagonki na Zieloną granicę część laureatów nagród na FPFF wyraziła symboliczne poparcie dla Holland.

Odbiór

Ocena międzynarodowa

Film spotkał się z pozytywną reakcją krytyki filmowej. W serwisie Rotten Tomatoes 88% recenzji Zielonej granicy zostało uznanych za pozytywne, a średnia z 17 ocen wyniosła 7.8/10. Na agregatorze Metacritic film zyskał status „powszechnie uznanego” z wynikiem 85/100 na podstawie 9 recenzji.

Peter Bradshaw z brytyjskiego dziennika „The Guardian” uznał Zieloną granicę za „cios w splot słoneczny”, który jest jednak „ważnym filmowym świadectwem tego, co dzieje się obecnie w Europie”. Jo-Ann Titmarsh z „London Evening Standard” pochwaliła Holland za to, że mocno okazała swoje „słuszne oburzenie”, nie pozwalając zarazem, aby ten wyraz sprzeciwu zdominował film. Podobnego zdania był Rodrigo Perez z „The Playlist”, który uznał film Holland „słusznym, mistrzowskim dziełem, prawdopodobnie najlepszym od czasu Europa, Europa”. Jessica Kiang na łamach „Variety” opisała Zieloną granicę jako „chwytający za serce dreszczowiec”, który „owija swoją krytykę społeczną drutem kolczastym dosadnego, inteligentnego rzemiosła filmowego, aby wywołać właśnie takie emocje”. Kiang doceniła przede wszystkim „fenomenalnie napisane postacie”, które w połączeniu z „oszałamiająco naturalnymi występami aktorskimi całej obsady” sprawiają wrażenie, że są to „ludzie, których znamy, a nie tylko archetypy ofiar użytych do zilustrowania kryzysu”. Leslie Felperin z portalu „The Hollywood Reporter” określiła Zieloną granicę jako „głęboko poruszający, doskonale zrealizowany, wielowątkowy dramat”, który stanowi jeden filmowy krok w kierunku naprawienia nierównowagi pomiędzy eksponowaniem sytuacji uchodźców na granicy polsko-białoruskiej, a sytuacją ukraińskich uchodźców przybywających do Polski, w wyniku Inwazji Rosji na Ukrainę.

Ocena w Polsce

Przed ogólnopolską premierą dzieło Agnieszki Holland zebrało w większości pozytywne recenzje od polskich krytyków filmowych. Przychylnie wypowiadali się o filmie m.in. Tomasz Raczek czy Karolina Korwin-Piotrowska, a także Jakub Popielecki, który na łamach Filmwebu uznał, że Zielona granica stała się przykładem „obywatelskiego kina szybkiego reagowania” na podobieństwo Człowieka z żelaza (1981) Andrzeja Wajdy. Zdaniem Anity Piotrowskiej z „Tygodnika Powszechnego” Holland starała się zniuansować przekaz, ukazując wielość postaw. Strażnicy to nie tylko sadyści, czego przykładem jest postać Janka; członkowie organizacji pozarządowej są „zdeterminowani, często zdesperowani, czasem impulsywni, irytujący, nieprzebierający w słowach”. Także w epilogu portret Polaków (pomagających uciekającym Ukraińcom) jest daleki od negatywnego. Karol Grabias z „Więzi” przekonywał, że w filmie Holland „to Unia Europejska, a nie Polska, jest […] głównym oskarżonym, a szczególnie jej nominalny humanitaryzm i przywiązanie do praw człowieka”. Zdaniem Grabiasa Zielona granica pokazuje, że reżyserka „nie wierzy w moralną naturę dużych kolektywów: państwa, instytucji międzynarodowych, zachodniego mieszczaństwa z jego bezobjawową demokracją”, a jedynymi aktywistami darzonymi przez nią sympatią są anarchizujący młodzieńcy. Jakub Majmurek argumentował, że „Holland najpierw rysuje jasne granice, dzielące bohaterów na «naszych» i «onych», a potem podaje je w wątpliwość, pokazuje, że to wszystko nie jest wcale takie proste”.

Film spotkał się jednakże z krytyką ze strony polskich mediów prawicowych i przedstawicieli polskich władz, którzy zarzucili, iż film nie przedstawia prawdy, a jedynie rosyjską propagandę. Jarosław Kaczyński m.in. stwierdził, że film wpisuje się w przemysł pogardy wobec Polski. Zbigniew Ziobro, jedyny z polityków wspomniany w filmie z nazwiska, stwierdził, że Agnieszka Holland wpisuje się w rosyjską propagandę, nawiązując do tradycji najgorszych propagandowych filmów, w których lubowała się zwłaszcza III Rzesza. Na zarzuty Zbigniewa Ziobry odpowiedział listem otwartym współtwórca scenariusza filmu Maciej Pisuk, który napisał: „uczycie nienawiści, uruchamiacie w ludziach zło”. Odpowiedziała również sama Holland, która nazwała działania polityków PiS-u „kampanią nienawiści przeciwko twórcy i filmowi”, przyrównując takie zachowanie do tego co się „działo w czasach stalinowskich, w 1968 roku” i oświadczając, że „jest czymś haniebnym, że w wolnym, demokratycznym kraju politycy robią nagonkę na film i jego twórcę, niezależnie od tego, czy im się podoba, czy nie”. Wypowiedź Zbigniewa Ziobry skrytykował także Jacek Bromski, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich, określając ją jako „skandaliczną, przekraczającą wszelkie granice przyzwoitości i niespotykaną w cywilizowanym świecie”. Polska Akademia Filmowa wydała oświadczenie, w którym zaprotestowała przeciwko atakowi na wolność słowa i ekspresji twórczej oraz lżeniu Agnieszki Holland.

Film jednoznacznie skrytykowała Straż Graniczna RP oraz środowiska związkowe tej formacji. Rzeczniczka SG stwierdziła, że „(...) film Zielona granica trzeba traktować jako kompletnie oderwaną od rzeczywistości wizję reżyserki”. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Funkcjonariuszy SG określił film jako „produkt propagandowy, dokładnie dostrojony do ideologicznej nuty prezentowanej przez środowiska wrogie polskiej racji stanu [...]”.

Do krytyki filmu ze strony polskich władz i Straży Granicznej odniósł się też przewodniczący opozycyjnej Koalicji Obywatelskiej Donald Tusk, uznając, że politycy partii rządzącej „rozpętali kampanię dość ohydną w tej kwestii” oraz że „jeśli ktoś obraził funkcjonariuszki i funkcjonariuszy Straży Granicznej to jest PiS, to jest władza, która wpuściła blisko 300 tysięcy ludzi za opłacone, a czasem poprzez korupcję wizy”.

Na portalu Filmweb jeszcze przed polską premierą, która odbyła się 22 września 2023, film oceniło (w zdecydowanej większości negatywnie) ok. 5,5 tys. osób. Łukasz Muszyński, zastępca redaktora naczelnego serwisu Filmweb, uznał to za „zmasowany atak”. Jego zdaniem: „Biorąc pod uwagę, że film był pokazywany do tej pory jedynie na festiwalu w Wenecji, mamy prawo podejrzewać, iż większość oceniających nie widziała go”. Serwis zablokował w związku z tym czasowo możliwość oceniania Zielonej granicy oraz dodawania komentarzy pod newsami i recenzjami krytyków.

Nagrody i nominacje

Film otrzymał Nagrodę Specjalną Jury na 80. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 2023 roku, a także nagrody specjalne: nagrodę ARCA CinemaGiovani za najlepszy film, Premio CinemaSarà, nagrodę Zielona Kropla (ang. Green Drop Award), Nagrodę Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF), Sorriso Diverso Venezia Award za najlepszy film nieanglojęzyczny, UNIMED Award – nagroda dziedzictwa kultury, a także była nominowana do nagrody głównej – Złotego Lwa.

Film został nominowany do Złotego Kłosa. Wręcznie nagród nastąpi 28 października 2023 roku.

Festiwal	Data	Kategoria	Źródło
80. Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji	9 września 2023	Nagroda Specjalna Jury
		Nagroda ARCA CinemaGiovani – najlepszy film
		Premio CinemaSarà
		Nagroda Zielona Kropla (Green Drop)
		Nagroda Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF)
		Sorriso Diverso Venezia Award – najlepszy film nieanglojęzyczny
		UNIMED Award – Nagroda dziedzictwa kultury
		Złoty Lew – Udział w konkursie głównym

Linki zewnętrzne

• Zielona granica w bazie IMDb (ang.)
• Zielona granica w bazie Filmweb
• Zielona granica w bazie filmpolski.pl
• Zielona granica w bazie Kino Świat
• Zielona granica w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)