Afera wizowa

Afera wizowa – afera polityczna w Polsce, która wybuchła latem 2023 roku, dotycząca domniemanej korupcji podczas przyznawania wiz do Polski przez urzędników Ministerstwa Spraw Zagranicznych i służby konsularnej.

Polityka wizowa Strefy Schengen:

     Strefa Schengen

     Pozostali członkowie UE spoza strefy Schengen i terytoria krajów strefy Schengen poza strefą Schengen (swoboda przemieszczania się w strefie Schengen)

     Wiza nie jest wymagana w przypadku krótkich pobytów w strefie Schengen, zazwyczaj 90 dni w dowolnym 180-dniowym okresie (UE 2018/1806, załącznik II).

     Wiza wymagana do wjazdu do strefy Schengen, a w niektórych przypadkach do tranzytu przez niektóre kraje strefy Schengen (UE 2018/1806, załącznik I)

     Wiza wymagana do wjazdu lub przejazdu przez dowolny kraj strefy Schengen (WE 810/2009, załącznik IV)

Kontekst

Polska jest jednym z 27 krajów znajdujących się w Strefie Schengen (23 kraje członkowskie Unii Europejskiej oraz Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria). Na mocy układu z Schengen polityka wizowa strefy Schengen jest określana na poziomie paneuropejskim i obowiązuje wszystkie państwa będące jego stronami. W związku z brakiem kontroli granicznych pomiędzy państwami członkowskimi oznacza to, że wiza wjazdowa do jednego z krajów Strefy Schengen umożliwia pobyt w lub transfer do dowolnego innego kraju tej strefy (z prawnymi obostrzeniami).

Wizy pracownicze

Z krajów członkowskich Unii Europejskiej w 2022 roku Polska wydała najwięcej wiz „pierwszego pobytu”, ponad 700 tys. Wizy pracownicze stanowiły ponad 3/5 wszystkich wiz wydanych przez Polskę, a co trzecia wiza pracownicza wydana w całej Unii Europejskiej w 2022 r. była wydana przez polskie władze. Według wyliczeń Konfederacji Lewiatan i Gazety Wyborczej na podstawie danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Europejskiego Urzędu Statystycznego pod koniec 2022 roku ponad 80 tysięcy beneficjentów polskich wiz pracowniczych nie pracowało ani nie prowadziło w Polsce działalności gospodarczej. W 2021 roku ponad 150 tysięcy cudzoziemców nie było zarejestrowanych w ZUS, pomimo posiadania ważnej wizy pracowniczej.

Powstanie afery

Według informacji przekazywanych przez media sprawa tzw. „afery wizowej” miała polegać na „ręcznym kierowaniu” wydawania wiz imigrantom z Afryki oraz Azji Południowo-Wschodniej. Posłowie Platformy Obywatelskiej Jan Grabiec i Marcin Kierwiński po zakończonej kontroli donieśli, że od pierwszej połowy 2021 roku w polskich konsulatach wydano ponad ćwierć miliona wiz imigrantom z tych regionów.

Według doniesień dziennika Rzeczpospolita do polskich konsulatów miały trafiać z Ministerstwa Spraw Zagranicznych listy nazwisk, którym wydawano wizy wjazdowe do Polski. Imigranci z tak wydanymi wizami trafiali do Polski, a później do Stanów Zjednoczonych i innych krajów globalnej północy, udając grupy turystów lub ekipy filmowe Bollywood, co świadczyłoby o braku kontroli nad wydawaniem wiz. Za wizę oraz transfer do Stanów Zjednoczonych płacono nawet 45 tysięcy dolarów, a za miejsce w kolejce płacono pośrednikom wizowym lub na czarnym rynku nawet 2,5-4 tysiące złotych.

Ujawnienie afery

Piotr Wawrzyk w Sejmie (2022)

31 sierpnia 2023 roku premier Mateusz Morawiecki odwołał Piotra Wawrzyka z funkcji sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Oficjalne oświadczenie w tej sprawie wymienia powód odwołania jako „brak satysfakcjonującej współpracy”. W późniejszych dniach w mediach zaczęły pojawiać się informacje, że odwołanie Wawrzyka miało związek z nieprawidłowościami związanymi z przyznawaniem wiz imigrantom z Afryki i Azji Południowo-Wschodniej, w związku z którymi zostały rozpoczęte śledztwa Prokuratury Krajowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego i Centralnego Biura Śledczego. Wawrzyk miał rzekomo koordynować ten proces wraz ze swoim współpracownikiem, Edgarem Kobosem.

Według Stanisława Żaryna, pełnomocnika rządu ds. bezpieczeństwa przestrzeni informacyjnej RP, pierwsze informacje o nieprawidłowościach były już znane służbom państwowym w lipcu 2022 roku, a śledztwo w tej sprawie rozpoczęto w marcu 2023 roku. O nielegalnym procederze polskie służby miał poinformować wywiad Stanów Zjednoczonych już we wrześniu 2022 roku.

Reakcje organów państwa

14 września 2023 roku Prezes Najwyższej Izby Kontroli Marian Banaś ogłosił wszczęcie kontroli doraźnej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, nazywając aferę możliwie jedną z największych w historii III RP.

15 września 2023 roku orędzie w mediach publicznych wygłosił Marszałek Senatu Tomasz Grodzki. W swoim przemówieniu poruszył temat naruszenia reputacji Polski na arenie międzynarodowej oraz wezwał prezydenta Andrzeja Dudę, premiera Mateusza Morawieckiego, wicepremiera Jarosława Kaczyńskiego, ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua i ministra spraw wewnętrznych i administracji Mariusza Kamińskiego do wyjaśnienia procederu i oskarżył ich partyjnych kolegów o jego współorganizację i czerpanie z niego korzyści majątkowych. Orędzie Grodzkiego doczekało się krytyki m.in. ze strony Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry oraz ze strony wspierających rząd mediów, m.in. TVP Info.

Dzień później orędzie wygłosiła Marszałek Sejmu Elżbieta Witek. W przemówieniu zaatakowała politykę migracyjną Unii Europejskiej i jej członków, oskarżyła też Tomasza Grodzkiego o agitację wyborczą i kłamstwa w orędziu wygłoszonym dzień wcześniej. Zaatakowała również byłego Premiera i Przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska, nawiązując do włoskiej wyspy Lampedusa (w związku z kryzysem migracyjnym w Europie). Komentatorzy polityczni i dziennikarze zarzucali jej agitację wyborczą i referendalną w związku z październikowymi wyborami parlamentarnymi oraz referendum.

Po wybuchu afery, media publiczne jak stacja telewizyjna TVP Info i flagowy program informacyjny TVP Wiadomości (wielokrotnie oskarżane przez opinię publiczną i medioznawców o skrajną stronniczość i wspieranie obozu rządzącego) unikały informowania swoich widzów o aferze. Po pewnym czasie zaczęły się ograniczać do krótkich komunikatów o nieprawidłowościach w MSZ i szybkiej reakcji rządu na to zjawisko, twierdząc przy tym, że afera wizowa nie jest aferą rządu Zjednoczonej Prawicy, tylko aferą Platformy Obywatelskiej.

Konsekwencje

14 września 2023 opinii publicznej przekazano, że w sprawie afery siedem osób usłyszało zarzuty, a trzy osoby zostały tymczasowo aresztowane. W kwietniu 2023 roku na 3 miesiące został aresztowany Edgar Kobos.

W nocy 14/15 września 2023 były wiceminister spraw zagranicznych Piotr Wawrzyk trafił do szpitala „z zadrapaniami na nadgarstkach”, nie był w stanie zagrażającym życiu. Prawdopodobnie usiłował lub pozorował popełnienie samobójstwa, o czym może świadczyć pozostawiony przez niego list pożegnalny. Według mediów Wawrzyk miał napisać w tym liście, że „nie zrobił nic złego, chciał pomagać ludziom bez względu na barwy polityczne i zapłacił za to najwyższą cenę”, a także, że „nie jest łapówkarzem”.

Jak dotąd śledztwem prokuratury krajowej i CBA objęto 268 uwzględnionych wniosków o przyspieszenie wydania wizy, a sprawa dotyczy polskich placówek dyplomatycznych w Hongkongu, Tajwanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Indiach, Arabii Saudyjskiej, Singapurze, Filipinach i Katarze. Opozycja mówi jednak, że podejrzenia budzą setki tysięcy wydanych pozwoleń.

Reakcje międzynarodowe

Niemcy

W reakcji na aferę wizową rzecznik MSW Niemiec powiedział, że Berlin zakłada, „iż polskie władze wyjaśnią sprawę tak szybko, jak to możliwe”. 19 września 2023 minister spraw wewnętrznych Niemiec Nancy Faeser rozmawiała o tej sprawie ze swoim odpowiednikiem Mariuszem Kamińskim oraz wezwała w związku z tym polskiego ambasadora w Berlinie Dariusza Pawłosia, który spotkał się z sekretarzem stanu Berndem Krösserem.

23 września Kanclerz Niemiec Olaf Scholz podczas konferencji prasowej wezwał rząd Polski do podjęcia kroków ze związku z sytuacją oraz zagroził, że możliwe byłoby zarządzenie przez niego wznowienia kontroli granicznych na granicy polsko-niemieckiej.

Unia Europejska

19 września 2023 roku niemiecki tabloid Bild doniósł o tym, że unijna komisarz do spraw wewnętrznych Ylva Johansson w liście do polskiego ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua domaga się pełnego wyjaśnienia skandalu, dotyczącego nawet 350 000 zakupionych wiz. Komisarz wyznaczyła dzień 3 października jako ostateczny termin udzielania odpowiedzi na pytania zawarte w jej liście. Unijnej komisarz odpowiedział 22 września wiceszef MSZ Paweł Jabłoński. Nazwał od aferę wizową celowym działaniem mającym na celu zdyskredytować działania rządu w okresie kampanii przed zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi. Poinformował również, że postępowanie prokuratury w sprawie nieprawidłowości przy wydawaniu wiz dotyczy 268 wniosków wizowych. Jednak jeszcze tego samego dnia rzeczniczka Komisji Europejskiej Anitta Hipper przekazała korespondentowi telewizji TVN24 w Brukseli, że Komisja uznała list polskiego wiceministra spraw zagranicznych za niewystarczający, gdyż nie odpowiada on w pełni na wszystkie pytania zadane przez komisarz Johansson.