Powiat morąski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: poprawki |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Polska jednostka administracyjna infobox |
{{Polska jednostka administracyjna infobox |
||
|nazwa = Powiat morąski |
|nazwa = Powiat morąski |
||
|dopełniacz nazwy = |
|dopełniacz nazwy = |
||
|jednostka = [[Powiat (Polska)|powiat]] |
|jednostka = [[Powiat (Polska)|powiat]] |
||
|lata istnienia = do 1975 |
|lata istnienia = do 1975 |
||
|zdjęcie = |
|zdjęcie = |
||
|opis zdjęcia = |
|opis zdjęcia = |
||
|herb = |
|herb = |
||
|flaga = |
|flaga = |
||
|wariant flagi = PRL |
|wariant flagi = PRL |
||
|województwo = [[Województwo olsztyńskie (1946–1975)|olsztyńskie]] |
|województwo = [[Województwo olsztyńskie (1946–1975)|olsztyńskie]] |
||
|data powstania = |
|data powstania = |
||
|data likwidacji = 1975 |
|data likwidacji = 1975 |
||
|siedziba = [[Morąg]] |
|siedziba = [[Morąg]] |
||
|stanowisko zarządzającego = starosta |
|stanowisko zarządzającego = starosta |
||
|zarządzający = |
|zarządzający = |
||
|rok powierzchni = |
|rok powierzchni = |
||
|powierzchnia = 1203 |
|powierzchnia = 1203 |
||
|rok ludności = 1973 |
|rok ludności = 1973 |
||
|liczba ludności = 51 400 |
|liczba ludności = 51 400 |
||
|gęstość zaludnienia = 43 |
|gęstość zaludnienia = 43 |
||
|plan = |
|plan = |
||
|liczba miejscowości = |
|liczba miejscowości = |
||
|mapa województwa = |
|mapa województwa = |
||
|mapa powiatu = |
|mapa powiatu = |
||
|wariant mapy = 1951 |
|wariant mapy = 1951 |
||
|współrzędne = |
|współrzędne = |
||
|commons = |
|commons = |
||
}} |
}} |
||
'''Powiat morąski''' – powiat istniejący do roku [[1975]] na terenie obecnych powiatów [[powiat ostródzki|ostródzkiego]], [[powiat iławski|iławskiego]] ([[województwo warmińsko-mazurskie|woj. warmińsko-mazurskie]]) i [[powiat sztumski|sztumskiego]] ([[województwo pomorskie|woj. pomorskie]]). Jego ośrodkiem administracyjnym był [[Morąg]]. W skład byłego powiatu oprócz Morąga wchodziły [[Zalewo]] i [[Miłakowo]] (wówczas wsie) oraz gminy [[Małdyty (gmina)|Małdyty]] i [[Stary Dzierzgoń (gmina)|Stary Dzierzgoń]]. Powiat wchodził w skład województwa [[Województwo olsztyńskie (1946–1975)|olsztyńskiego]]. |
'''Powiat morąski''' – powiat istniejący do roku [[1975]] na terenie obecnych powiatów [[powiat ostródzki|ostródzkiego]], [[powiat iławski|iławskiego]] ([[województwo warmińsko-mazurskie|woj. warmińsko-mazurskie]]) i [[powiat sztumski|sztumskiego]] ([[województwo pomorskie|woj. pomorskie]]). Jego ośrodkiem administracyjnym był [[Morąg]]. W skład byłego powiatu oprócz Morąga wchodziły [[Zalewo]] i [[Miłakowo]] (wówczas wsie) oraz gminy [[Małdyty (gmina)|Małdyty]] i [[Stary Dzierzgoń (gmina)|Stary Dzierzgoń]]. Powiat wchodził w skład województwa [[Województwo olsztyńskie (1946–1975)|olsztyńskiego]]. |
||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
W XVI wieku [[Prusy Górne]] stanowiły powiat Prus Książęcych, ze starostwami w: [[Pasłęk]]u, Miłakowie, Morągu, [[Przezmark (województwo warmińsko-mazurskie)|Przezmarku]], Kwidzynie, Prabutach, [[Szymbark (województwo warmińsko-mazurskie)|Szymbarku]], Iławie, Miłomłynie, Ostródzie, Olsztynku, Dąbrównie, Działdowie, Nidzicy i Szczytnie. Od północy graniczyły z Warmią, od zachodu z powiatem [[Natangia]]. |
W XVI wieku [[Prusy Górne]] stanowiły powiat Prus Książęcych, ze starostwami w: [[Pasłęk]]u, Miłakowie, Morągu, [[Przezmark (województwo warmińsko-mazurskie)|Przezmarku]], Kwidzynie, Prabutach, [[Szymbark (województwo warmińsko-mazurskie)|Szymbarku]], Iławie, Miłomłynie, Ostródzie, Olsztynku, Dąbrównie, Działdowie, Nidzicy i Szczytnie. Od północy graniczyły z Warmią, od zachodu z powiatem [[Natangia]]. |
||
W okresie późniejszym część starostw dawnych Prus Górnych znalazło się w prowincji [[Prusy Zachodnie]]. Morąg i Pasłęk (powiat morąski) stanowiły zachodnią część [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]], graniczących z Prusami Zachodnimi i Warmią (od północy). W latach |
W okresie późniejszym część starostw dawnych Prus Górnych znalazło się w prowincji [[Prusy Zachodnie]]. Morąg i Pasłęk (powiat morąski) stanowiły zachodnią część [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]], graniczących z Prusami Zachodnimi i Warmią (od północy). W latach 1772–1807 powiat morąski zajmował większy obszar. W XX w. był już podzielony na dwie części – północną [[powiat pasłęcki]], i południowa – powiat morąski<ref>Mapy w: S. Achremczyk, ''Historia Warmii i Mazur'', Olsztyn 1997.</ref> |
||
W latach |
W latach 1918–1939 (1944) powiat morąski należał do rejencji królewieckiej. Jako jeden z nielicznych powiatów [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] uniknął zniszczeń w czasie pierwszej wojny światowej (był jedynie punktem etapowym dla uciekinierów z terenów okupowanych lub objętych działaniami wojennymi). W 1925 r. powiat liczący 112 gmin (w tym 3 miasta: Morąg, [[Zalewo]], [[Miłakowo]]) zajmował obszar 1265 km², w tym 877 km² stanowiły użytki rolne. W 1910 roku w powiedzie odnotowano 51 396 mieszkańców, w 1925 – 53 892, a w 1939 56 255 osób<ref>''Morąg – z dziejów miasta i powiatu'', Pojezierze, Olsztyn 1973.</ref>. |
||
W 1945 roku, po włączeniu części dawnych Prus Wschodnich do Polski, zachowano dawne granice powiatu morąskiego (sprzed 1944 r.). W czerwcu 1945 r. starosta morąski dokonał podziału powiatu na jedno miasto Morąg (zniesiono miasta [[Miłakowo]] i [[Zalewo]]) i 7 gmin wiejskich: [[Małdyty (gmina)|Małdyty]] (początkowo jako ''Niebytów''; siedziba mieściła się przejściowo w [[Zajezierze (województwo warmińsko-mazurskie)|Zajezierzu]] – wówczas jako ''Zajezierzyce''), [[Miłakowo (gmina)|Miłakowo]] (początkowo jako ''Lubieniów''), [[Morąg (gmina)|Morąg]], [[gmina Myślice|Myślice]] (początkowo jako ''Miślewo''), [[gmina Słonecznik|Słonecznik]] (początkowo jako ''Wesołowo''), [[Stary Dzierzgoń (gmina)|Stary Dzierzgoń]] (siedziba mieściła się przejściowo w [[Stare Miasto (województwo pomorskie)|Starym Mieście]]) i [[Zalewo (gmina)|Zalewo]]. Ponieważ obszar tych gmin przekraczał 10 tysięcy ha, władze powiatowe utworzyły 3 nowe gminy: [[gmina Hanuszewo|Janiki Wielkie]] (jako ''Hanuszewo''), [[gmina Boguchwały|Boguchwały]] i [[gmina Bramka|Bramka]] (początkowo jako ''Niebostrzeż''; siedziba mieściła się okresowo w [[Bogaczewo (powiat ostródzki)|Bogaczewie]]), natomiast siedzibę gminy Morąg przeniesiono do [[Królewo (województwo warmińsko-mazurskie)|Królewa]], tworząc [[gmina Królewo|gminę Królewo]]). W 1947 roku siedzibę gminy Janiki Wielkie przeniesiono do [[Boreczno|Boreczna]], tworząc [[gmina Boreczno|gminę Boreczno]]<ref>Pismo starosty morąskiego z 30X 1945 (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 170, k. 56)</ref><ref>Pismo wojewody Robla z 4 maja 1946 roku (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 199, k. 28)</ref><ref>F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński, 1972, t. X, ss. 323–329;</ref>. Podział na 10 gmin i jedno miasto utrzymał się do 1954 r. Podział gmin na gromady ustabilizował się w 1948: w skład gmin wchodziło 108 gromad. W 1950 liczba gromad wzrosła do 116. |
W 1945 roku, po włączeniu części dawnych Prus Wschodnich do Polski, zachowano dawne granice powiatu morąskiego (sprzed 1944 r.). W czerwcu 1945 r. starosta morąski dokonał podziału powiatu na jedno miasto Morąg (zniesiono miasta [[Miłakowo]] i [[Zalewo]]) i 7 gmin wiejskich: [[Małdyty (gmina)|Małdyty]] (początkowo jako ''Niebytów''; siedziba mieściła się przejściowo w [[Zajezierze (województwo warmińsko-mazurskie)|Zajezierzu]] – wówczas jako ''Zajezierzyce''), [[Miłakowo (gmina)|Miłakowo]] (początkowo jako ''Lubieniów''), [[Morąg (gmina)|Morąg]], [[gmina Myślice|Myślice]] (początkowo jako ''Miślewo''), [[gmina Słonecznik|Słonecznik]] (początkowo jako ''Wesołowo''), [[Stary Dzierzgoń (gmina)|Stary Dzierzgoń]] (siedziba mieściła się przejściowo w [[Stare Miasto (województwo pomorskie)|Starym Mieście]]) i [[Zalewo (gmina)|Zalewo]]. Ponieważ obszar tych gmin przekraczał 10 tysięcy ha, władze powiatowe utworzyły 3 nowe gminy: [[gmina Hanuszewo|Janiki Wielkie]] (jako ''Hanuszewo''), [[gmina Boguchwały|Boguchwały]] i [[gmina Bramka|Bramka]] (początkowo jako ''Niebostrzeż''; siedziba mieściła się okresowo w [[Bogaczewo (powiat ostródzki)|Bogaczewie]]), natomiast siedzibę gminy Morąg przeniesiono do [[Królewo (województwo warmińsko-mazurskie)|Królewa]], tworząc [[gmina Królewo|gminę Królewo]]). W 1947 roku siedzibę gminy Janiki Wielkie przeniesiono do [[Boreczno|Boreczna]], tworząc [[gmina Boreczno|gminę Boreczno]]<ref>Pismo starosty morąskiego z 30X 1945 (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 170, k. 56)</ref><ref>Pismo wojewody Robla z 4 maja 1946 roku (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 199, k. 28)</ref><ref>F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński, 1972, t. X, ss. 323–329;</ref>. Podział na 10 gmin i jedno miasto utrzymał się do 1954 r. Podział gmin na gromady ustabilizował się w 1948: w skład gmin wchodziło 108 gromad. W 1950 liczba gromad wzrosła do 116. |
||
| Linia 50: | Linia 50: | ||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Podział administracyjny Polski (1957–1975)|podział administracyjny Polski |
* [[Podział administracyjny Polski (1957–1975)|podział administracyjny Polski 1957–1975]] |
||
=== Bibliografia === |
=== Bibliografia === |
||
Wersja z 01:32, 7 paź 2018
| powiat | |
| do 1975 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Data likwidacji |
1975 |
| Siedziba | |
| Powierzchnia |
1203 km² |
| Populacja (1973) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
43 os./km² |
Powiat morąski – powiat istniejący do roku 1975 na terenie obecnych powiatów ostródzkiego, iławskiego (woj. warmińsko-mazurskie) i sztumskiego (woj. pomorskie). Jego ośrodkiem administracyjnym był Morąg. W skład byłego powiatu oprócz Morąga wchodziły Zalewo i Miłakowo (wówczas wsie) oraz gminy Małdyty i Stary Dzierzgoń. Powiat wchodził w skład województwa olsztyńskiego.
Po reformie administracyjnej w 1975 roku terytorium powiatu zostało podzielone pomiędzy nowe (mniejsze) województwo olsztyńskie oraz województwo elbląskie.
W związku z prowadzonymi w 1998 roku pracami nad reformą administracyjną rada miejska w Morągu zaproponowała utworzenie powiatu morąskiego, w granicach którego znalazłyby się gminy: Morąg, Łukta, Małdyty, Miłakowo z powiatu ostródzkiego oraz gmina Zalewo z powiatu iławskiego. Wniosek ten nie znalazł jednak poparcia. Powiatu nie przywrócono a sam Morąg włączono do powiatu ostródzkiego.
Historia
W XVI wieku Prusy Górne stanowiły powiat Prus Książęcych, ze starostwami w: Pasłęku, Miłakowie, Morągu, Przezmarku, Kwidzynie, Prabutach, Szymbarku, Iławie, Miłomłynie, Ostródzie, Olsztynku, Dąbrównie, Działdowie, Nidzicy i Szczytnie. Od północy graniczyły z Warmią, od zachodu z powiatem Natangia.
W okresie późniejszym część starostw dawnych Prus Górnych znalazło się w prowincji Prusy Zachodnie. Morąg i Pasłęk (powiat morąski) stanowiły zachodnią część Prus Wschodnich, graniczących z Prusami Zachodnimi i Warmią (od północy). W latach 1772–1807 powiat morąski zajmował większy obszar. W XX w. był już podzielony na dwie części – północną powiat pasłęcki, i południowa – powiat morąski[1]
W latach 1918–1939 (1944) powiat morąski należał do rejencji królewieckiej. Jako jeden z nielicznych powiatów Prus Wschodnich uniknął zniszczeń w czasie pierwszej wojny światowej (był jedynie punktem etapowym dla uciekinierów z terenów okupowanych lub objętych działaniami wojennymi). W 1925 r. powiat liczący 112 gmin (w tym 3 miasta: Morąg, Zalewo, Miłakowo) zajmował obszar 1265 km², w tym 877 km² stanowiły użytki rolne. W 1910 roku w powiedzie odnotowano 51 396 mieszkańców, w 1925 – 53 892, a w 1939 56 255 osób[2].
W 1945 roku, po włączeniu części dawnych Prus Wschodnich do Polski, zachowano dawne granice powiatu morąskiego (sprzed 1944 r.). W czerwcu 1945 r. starosta morąski dokonał podziału powiatu na jedno miasto Morąg (zniesiono miasta Miłakowo i Zalewo) i 7 gmin wiejskich: Małdyty (początkowo jako Niebytów; siedziba mieściła się przejściowo w Zajezierzu – wówczas jako Zajezierzyce), Miłakowo (początkowo jako Lubieniów), Morąg, Myślice (początkowo jako Miślewo), Słonecznik (początkowo jako Wesołowo), Stary Dzierzgoń (siedziba mieściła się przejściowo w Starym Mieście) i Zalewo. Ponieważ obszar tych gmin przekraczał 10 tysięcy ha, władze powiatowe utworzyły 3 nowe gminy: Janiki Wielkie (jako Hanuszewo), Boguchwały i Bramka (początkowo jako Niebostrzeż; siedziba mieściła się okresowo w Bogaczewie), natomiast siedzibę gminy Morąg przeniesiono do Królewa, tworząc gminę Królewo). W 1947 roku siedzibę gminy Janiki Wielkie przeniesiono do Boreczna, tworząc gminę Boreczno[3][4][5]. Podział na 10 gmin i jedno miasto utrzymał się do 1954 r. Podział gmin na gromady ustabilizował się w 1948: w skład gmin wchodziło 108 gromad. W 1950 liczba gromad wzrosła do 116.
Zgodnie z ustawa z dnia 25 września 1954 r. (o reformie podziału administracyjnego), Wojewódzka Rada Narodowa w Olsztynie podzieliła powiat morąski na 30 gromad: Bogaczewo, Boguchwały, Barty, Boreczno, Bramka, Brzydowo, Dobrocin, Dobrzyki, Janiki Wielkie, Jerzwałd, Jurki, Królewo, Książnik, Morąg, Liksajny, Lubochowo, Małdyty, Miłakowo, Myślice, Przezmark, Słonecznik, Stary Dzierzgoń, Stare Miasto, Strużyna, Szynowo, Warkałki, Włodowo, Wielki Dwór, Zalewo, Żabi Róg.
W 1957 r. w ramach łączenia zbyt małych jednostek administracyjnych zlikwidowano gromady: Brzydowo, Książnik, Bogaczewo, Bramka, Dobrzyki, Dobrocin, Warkałki, Barty. Na mocy rozporządzenia z dnia 29 listopada 1957 r. do powiatu morąskiego włączono gromadę Mostkowo z powiatu ostródzkiego. W 1959 r. zlikwidowano kolejne gromady (włączając do sąsiednich): Janiki Wielkie, Liksajny, Lubochowo, Przezmark, Stare Miasto, Strużyna, Włodowo. W 1961 roku wyłączono z powiatu morąskiego Mostkowo i ponownie włączono do powiatu ostródzkiego. Zlikwidowano także gromadę w Jerzwałdzie.
W 1967 r. zmieniono granice kilku gromad, m.in., wyłączając z gromady Małdyty część obszaru PGR Wenecja i włączono do gromady Słonecznik. W roku 1968 zniesiono gromady: Jurki, Wielki Dwór.
Zobacz też
Bibliografia
- Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973.
Przypisy
- ↑ Mapy w: S. Achremczyk, Historia Warmii i Mazur, Olsztyn 1997.
- ↑ Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn 1973.
- ↑ Pismo starosty morąskiego z 30X 1945 (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 170, k. 56)
- ↑ Pismo wojewody Robla z 4 maja 1946 roku (Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Olsztynie, Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w Olsztynie, 199, k. 28)
- ↑ F. Sokołowski, Materiały źródłowe do początków administracji polskiej na Warmii i Mazurach w 1945 roku, Rocznik Olsztyński, 1972, t. X, ss. 323–329;