Reforma administracyjna w Polsce (1999)
Reforma administracyjna Polski – reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, która wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 roku. Jedna z czterech reform 1999 r., które wprowadziły znaczące zmiany w państwie.
Utworzono 16 rządowo-samorządowych województw i 315 samorządowych powiatów. Reforma miała na celu budowę samorządności i usprawnienie działań władz w terenie. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Pierwotny plan zakładał utworzenie 12 województw[1][2].
Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszła do grupy powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu[3]. W ramach przygotowania do przywrócenia samorządowych powiatów wdrożono Miejski Program Pilotażowy Reformy Administracji Publicznej.
Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.
Spis treści
Oceny Sejmu i Senatu[edytuj]
W 2001 roku Sejm i Senat zgodnie uznały nowy zasadniczy podział terytorialny państwa za poprawny i spełniający założenia reformy administracji publicznej. Senat wskazał na konieczność wspierania inicjatyw zmierzających do racjonalizacji podziału terytorialnego kraju na powiaty[4]. Sejm stwierdził, że część powiatów jest zbyt słaba ekonomicznie, a przez to mało sprawna i mało efektywna. Analiza potencjału rozwojowego jednostek powiatowych wskazuje na duże zróżnicowanie między miastami na prawach powiatu a powiatami pozbawionymi ośrodków miejskich. Za korzystne dla wykonywania funkcji publicznych Sejm uznał łączenie się miast na prawach powiatu i otaczających je powiatów mających siedziby w tych miastach[5].
Kryteria jednostek[edytuj]
Za podstawowe kryterium funkcjonalne możliwości utworzenia powiatu przyjęto pełnienie przez potencjalną siedzibę władz powiatu funkcji ponadgminnych, co związane było z istnieniem odpowiednich instytucji w tymże mieście. Za podstawowe instytucje tego typu przyjęto: sąd rejonowy, prokuraturę rejonową, urząd skarbowy, rejonową komendę policji, rejonową komendę straży pożarnej, terenowy państwowy inspektorat sanitarny, oddział ZUS, szpital rejonowy, placówki szkolnictwa ponadpodstawowego, placówki terenowe Kas Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych. W końcu przyjęto, że powiat powinien obejmować co najmniej 5 gmin, mieć co najmniej 50 tys. mieszkańców i co najmniej 10 tys. mieszkańców w mieście będącym siedzibą władz. Ze względu na geograficzne zróżnicowanie sieci osadniczej nie wszystkie utworzone powiaty spełniają tak określone warunki[6].
Transformacja województw[edytuj]
Tabela uwzględnia stan prawny z 1 stycznia 1999 (dnia przeprowadzenia reformy) i nie obejmuje późniejszych zmian w podziale administracyjnym państwa.
Powiaty – porównanie ze stanem z 1975[edytuj]
1 stycznia 1999 utworzono 373 samorządowe powiaty: 308 ziemskich i 65 miejskich[7]. Ponieważ podział administracyjny z 1 stycznia 1999 w dużej mierze przypomina podział administracyjny według stanu z 31 maja 1975 (w przeddzień reformy administracyjnej z 1975), porównanie obu podziałów wyłania pewne trwałości bądź zmiany w lokalnych powiązaniach przestrzennych jakie nastąpiły podczas 23,5 lat dwustopniowego podziału państwa.
Powiaty ziemskie (1999)[edytuj]
- W porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 nie odtworzono istniejących wówczas 29 powiatów ziemskich (gwiazdką oznaczono powiaty reaktywowane 3 lata później w 2002 roku):
- 25 dawnych powiatów nie odtworzono w ogóle: bełżyckiego, biskupieckiego, brzezińskiego*, bychawskiego, bystrzyckiego, chojeńskiego, dąbrowskiego, grodkowskiego, lubskiego, łapskiego, łobeskiego*, miasteckiego, morąskiego, niemodlińskiego, nowogardzkiego, noworudzkiego, pasłęckiego, sulechowskiego, sycowskiego, szczecińskiego[8], szprotawskiego, sztumskiego*, szubińskiego, węgorzewskiego*, wschowskiego* i wyrzyskiego;
- 2 pary dawnych powiatów (w sumie 4 powiaty) ustanowiły 2 nowe połączone powiaty: z czarnkowskiego i trzcianeckiego powstał powiat czarnkowsko-trzcianecki (z siedzibą władz w Czarnkowie); z gołdapskiego* i oleckiego* powstał powiat olecko-gołdapski (z siedzibą władz w Olecku); Trzcianka i Gołdap utraciły funkcje starostw.
- Ponadto, 4 dawne odtworzone powiaty zmieniły nazwy: kozielski na kędzierzyńsko-kozielski; łódzki na łódzki wschodni; ropczycki na ropczycko-sędziszowski; strzelecki na strzelecko-drezdenecki. W przypadku pierwszego zmieniła się też formalnie siedziba powiatu (ze zniesionego miasta Koźla na Kędzierzyn-Koźle)[9].
- W miejsce nie odtworzonych 27 (29 – 2) powiatów utworzono natomiast 20 powiatów nie istniejących w chwili reformy z 1 czerwca 1975:
- 4 powiaty istniejące dawniej: niżański (do 1973), pilski (do 1958), sanocki (do 1972) i warszawski (do 1952 istniał powiat warszawski o znacznie innym zasięgu terytorialnym);
- 16 zupełnie nowych powiatów: legionowski, łęczyński, mikołowski, ostrowiecki, pabianicki, policki (w miejsce nie odtworzonego szczecińskiego), polkowicki, skarżyski, świdnicki, tatrzański, tomaszowski, warszawski zachodni, wielicki, zduńskowolski, zgierski i żyrardowski.
- Pozostałe 301 powiatów ziemskich odtworzono według stanu z 31 maja 1975, choć często o odmiennych granicach. Na szczególną uwagę zasługują dwa "odtworzone" powiaty:
- Odtworzony powiat bieszczadzki różnił się znacznie od istniejącego w latach 1972-75 powiatu bieszczadzkiego. Dawny powiat bieszczadzki (z siedzibą władz w Lesku) był znacznie większy, składając się z istniejących do 1972 roku powiatów ustrzyckiego i leskiego oraz z większej części sanockiego[10] lecz bez Sanoka. Nowy powiat bieszczadzki (z siedzibą władz w Ustrzykach Dolnych) objął tylko terytorialne odpowiedniki powiatów ustrzyckiego i leskiego sprzed 1972. Podobnie, reaktywowany w 1999 roku powiat stalowowolski różnił się znacznie od powiatu stalowowolskiego istniejącego w latach 1973-75 (był to de facto przemianowany w 1972 roku powiat niżański), ponieważ obok powiatu stalowowolskiego reaktywowano również powiat niżański[11].
- Kilka powiatów zmieniło przynależność wojewódzką w porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 (ponieważ nazwy nowych i dawnych województw w większości się różnią, poniższy wykaz operuje nazwami stolic)
- ponieważ nie odtworzono województwa koszalińskiego, powiaty podlegające w 1975 roku pod Koszalin, w 1999 roku zaczęły podlegać pod:
- Szczecin (białogardzki, drawski, kołobrzeski, koszaliński, sławieński, szczecinecki, świdwiński i wałecki);
- Gdańsk (bytowski, człuchowski i słupski);
- Poznań (złotowski);
- ze względu na zmniejszenie województwa z siedzibą w Kielcach (świętokrzyskiego) o jego północną połowę, 7 powiatów zaczęło w 1999 roku podlegać pod Warszawę: białobrzeski, kozienicki, lipski, przysuski, radomski, szydłowiecki i zwoleński;
- 2 (3) powiaty związane historycznie z Prusami, a które po II wojnie światowej podłączono pod Białystok (do 1975 roku), w 1999 roku "powróciły" do Olsztyna: ełcki i olecko-gołdapski;
- pojedyncze zmiany
- chojnicki, w 1975 – Bydgoszcz, w 1999 – Gdańsk
- elbląski, w 1975 – Gdańsk, w 1999 – Olsztyn
- głogowski, w 1975 – Zielona Góra, w 1999 – Wrocław
- gorlicki, w 1975 – Rzeszów, w 1999 – Kraków
- opoczyński, w 1975 – Kielce, w 1999 – Łódź
- raciborski, w 1975 – Opole, w 1999 – Katowice
- rycki, w 1975 – Warszawa, w 1999 – Lublin
- żywiecki, w 1975 – Kraków, w 1999 – Katowice
- ponieważ nie odtworzono województwa koszalińskiego, powiaty podlegające w 1975 roku pod Koszalin, w 1999 roku zaczęły podlegać pod:
Powiaty miejskie (1999)[edytuj]
- W porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 nie odtworzono istniejących wówczas 27 powiatów miejskich:
- Brzeg, Cieszyn, Czeladź, Gniezno, Inowrocław, Nysa, Ostrowiec Świętokrzyski, Ostrów Wielkopolski, Otwock, Pabianice, Piła, Pruszków, Racibórz, Sanok, Skarżysko-Kamienna, Stalowa Wola, Starachowice, Stargard Szczeciński, Świdnica, Tczew, Tomaszów Mazowiecki, Warszawa[12], Zakopane, Zawiercie, Zduńska Wola, Zgierz i Żyrardów
- Część tych miast stała się natomiast siedzibami powiatów ziemskich, które nie istniały w 1975 roku (Ostrowiec Świętokrzyski, Skarżysko-Kamienna, Tomaszów Mazowiecki, Warszawa, Zakopane, Zduńska Wola, Zgierz i Żyrardów).
- W miejsce nie odtworzonych 27 powiatów miejskich utworzono natomiast 10 nowych, nie istniejących w chwili reformy z 1 czerwca 1975. Można je podzielić na dwie grupy:
- 3 miasta w aglomeracji śląskiej: Jastrzębie-Zdrój, Piekary Śląskie i Żory;
- 7 zlikwidowanych miast wojewódzkich, dla których zarezerwowano taką możliwość w celu rekompensaty za utratę tego statusu: Biała Podlaska, Krosno, Łomża, Ostrołęka, Skierniewice, Suwałki i Tarnobrzeg;
- Jedyne miasta wojewódzkie, które nie wykorzystały tej możliwości to Piła (posiadała je w latach 1948-75) oraz Ciechanów i Sieradz (jedyne miasta wojewódzkie, które nigdy nie były powiatami miejskimi); ponadto zrzekł się tej opcji przejściowo – w latach 2002–2012 – Wałbrzych. Z partykularnych względów – będąc związkiem komunalnym – nie była formalnie "powiatem miejskim" do 2002 roku Warszawa (koegzystowała ona wraz z powiatem warszawskim, który w ostatnim roku istnienia obejmował także podwarszawskie miasta Wesołą i Sulejówek).
- Pozostałe 48 powiatów miejskich odtworzono według stanu z 31 maja 1975 (dwa z nich – Konin i Świnoujście – posiadały ten status bardzo krótko: 1973-75).
- Kilka powiatów miejskich zmieniło przynależność wojewódzką w porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 (ponieważ nazwy nowych i dawnych województw w większości się różnią, poniższy wykaz operuje nazwami stolic):
- ponieważ nie odtworzono województwa koszalińskiego, powiaty podlegające w 1975 roku pod Koszalin, w 1999 roku zaczęły podlegać pod:
- ze względu na zmniejszenie województwa z siedzibą w Kielcach (świętokrzyskiego) o jego północną połowę, powiat miejski Radom zaczął w 1999 roku podlegać pod Warszawę.
Zmiany po 1999[edytuj]
Brak odtworzenia 27 powiatów w miastach o wieloletniej tradycji pełnienia funkcji siedzib starostw zrodził się z nielicznymi protestami. Przyczynił się do tego także częsty brak konsekwencji w wyznaczaniu powiatów (wiele z nich nie spełniało podstawowych warunków) bądź łamanie historycznie wyznaczonych więzi lokalnych.
- Spośród formalnych wniosków, które wpłynęły do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, część została odrzucona. Dotyczyło to[13]:
- wniosku reaktywowania powiatu bystrzyckiego (Bystrzyca Kłodzka, Międzylesie, Stronie Śląskie);
- wniosku reaktywowania powiatu morąskiego (Morąg, Łukta, Małdyty, Miłakowo, Zalewo);
- wniosku reaktywowania powiatu nowogardzkiego (Dobra, Nowogard, Osina);
- wniosku reaktywowania powiatu noworudzkiego (Nowa Ruda m., Nowa Ruda gm., Radków);
- wniosku reaktywowania powiatu sulechowskiego (Babimost, Bojadła, Kargowa, Sulechów, Trzebiechów);
- wniosku utworzenia powiatu międzyrzeckiego z siedzibą w Międzyrzecu Podlaskim (Międzyrzec Podlaski, Drelów)
- także kilka wniosków zmian granic powiatów:
- wniosku przeniesienia miasta Elbląg i gminy Elbląg z woj. warmińsko-mazurskiego do woj. pomorskiego (brak rezolucji co zrobić z resztą powiatu elbląskiego)
- wniosku przeniesienia gminy Lututów z powiatu wieruszowskiego do powiatu wieluńskiego (woj. łódzkie)
- wniosku przeniesienia gminy Orneta z powiatu lidzbarskiego do powiatu braniewskiego (woj. warmińsko-mazurskie)
- wniosku przeniesienia gminy Rząśnia z powiatu pajęczańskiego do powiatu bełchatowskiego (woj. łódzkie)
- wniosku przeniesienia gminy Siewierz z powiatu będzińskiego do powiatu zawierciańskiego (woj. śląskie)
- wniosku przeniesienia miast Świerzawa i Wojcieszów z powiatu złotoryjskiego do powiatu jeleniogórskiego (woj. dolnośląskie)
- wniosku zmiany nazwy powiatu krośnieńskiego na powiat krośnieńsko-gubiński[14] (Gubin jest miastem znacznie większym od Krosna Odrzańskiego i ma tradycje pełnienia funkcji siedziby starostwa)[15].
- 1 stycznia 2002 wprowadzono zasadnicze zmiany w podziale administracyjnym państwa, odtwarzając 7 powiatów i przemianowując dwa oraz zmieniając granice województw[16]:
- powiat bieruńsko-lędziński (po zmianie nazwy powiatu tyskiego – po raz pierwszy Bieruń został miastem powiatowym)
- powiat brzeziński (z części powiatu łódzkiego wschodniego)
- powiat gołdapski (w wyniku podziału powiatu olecko-gołdapskiego)
- powiat leski (z części powiatu bieszczadzkiego; powiat leski istniał wcześniej do 1972 roku)
- powiat łobeski (z części powiatów goleniowskiego, gryfickiego i stargardzkiego)
- powiat olecki (po zmianie nazwy powiatu olecko-gołdapskiego w wyniku wydzielenia z niego powiatu gołdapskiego)
- powiat sztumski (z części powiatu malborskiego)
- powiat węgorzewski (z części powiatu giżyckiego)
- powiat wschowski (z części powiatu nowosolskiego);
- gminę Sławków przeniesiono z powiatu olkuskiego (woj. małopolskie) do powiatu będzińskiego (woj. śląskie)
- 27 października 2002 zniesiono powiat warszawski, przekształcając go w powiat miejski Warszawa, łącznie ze zniesionym miastem Wesoła (Sulejówek włączono do powiatu mińskiego)[17];
- 1 stycznia 2003 gminę Szerzyny przeniesiono z powiatu jasielskiego (woj. podkarpackie) do powiatu tarnowskiego (woj. małopolskie)[18];
- 1 stycznia 2003 Wałbrzych zrzekł się statusu powiatu miejskiego, stając się częścią ziemskiego powiatu wałbrzyskiego[19];
- 1 stycznia 2006 gminę Rejowiec przeniesiono z powiatu krasnostawskiego (woj. lubelskie) do powiatu chełmskiego (woj. lubelskie)[20];
Zobacz też[edytuj]
- podział administracyjny Polski 1957-1975
- podział administracyjny Polski 1975-1998
- Reforma administracyjna w Polsce (1975)
Przypisy[edytuj]
- ↑ Projekt podziału kraju na 12 województw - 13.03.1998 r.. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-12)].
- ↑ Jacek Kozłowski: ANALIZA: Propozycje tworzenia nowych województw. Instytut Obywatelski, 2016-02-22.
- ↑ Grzegorz Osiecki: Czy reformy rządu Jerzego Buzka wyhamowały rozwój Polski?. Forsal.pl, 2012.
- ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 stycznia 2001 r. w sprawie oceny nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa (M.P. z 2001 r. Nr 2, poz. 24)
- ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 maja 2001 r. w sprawie oceny funkcjonowania zasadniczego podziału terytorialnego państwa (M.P. z 2001 r. Nr 16, poz. 249)
- ↑ Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 12 grudnia 2000 r. przygotowana przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji i Warszawa, grudzień 2000 – Druk nr 538 z 14 grudnia 2000 r., Senat RP
- ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652 - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.
- ↑ Utworzono natomiast powiat policki o podobnym zasięgu
- ↑ Do grupy tej można ewentualnie zaliczyć powiat policki utworzony w miejsce dawnego powiatu szczecińskiego, które – z powodu kompletnej zmiany nazwy a także siedziby – omówiono jednak poniżej
- ↑ Gromady Bukowsko, Jurowce, Komańcza, Markowce, Mrzygłód, Niebieszczany, Olchowce, Szczawne i Tyrawa Wołoska
- ↑ Także reaktywowany w 1999 roku powiat starachowicki miał do momentu reformy z 1975 roku dość krótki byt (był to de facto przemianowany w 1972 roku powiat iłżecki).
- ↑ Warszawa otrzymała status powiatu miejskiego w 2002 roku
- ↑ OCENA NOWEGO ZASADNICZEGO PODZIAŁU TERYTORIALNEGO PAŃSTWA przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 12 grudnia 2000 r. przygotowana przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa, grudzień 2000
- ↑ Nazwa powiatu wciąż może zostać zmieniona
- ↑ Mortywacja
- ↑ Dz.U. 2001 nr 62 poz. 630; Dz.U. 2001 nr 62 poz. 631
- ↑ Dz.U. 2002 nr 127 poz. 1087; Dz.U. 2002 nr 41 poz. 361
- ↑ Dz.U. 2002 nr 93 poz. 823
- ↑ Dz.U. 2002 nr 93 poz. 821
- ↑ Dz.U. 2005 nr 141 poz. 1187
- ↑ Dz.U. 2012 nr 0 poz. 853
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998 r. Nr 96, poz. 603)
