Order Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)

Order św. Andrzeja Pierwszego Powołanego
Opдeнъ Св. Aндpeя Пepвoзвaннoгo

Awers insygniów orderu
Baretka
Ustanowiono	1698/1699
Dewiza	– order państwowy: ЗA BEPУ И BEPНOCТЬ (Za Wiarę i Wierność) – order kościelny: АЗЪ ЕСМЬ СВЕТЪ МИРУ (Ja jestem światłością świata)

Order Świętego Andrzeja (Apostoła) Pierwszego Powołania (spotykana jest również nazwa Order Świętego Andrzeja Powołańca) (Opдeнъ Св. Aндpeя Пepвoзвaннoгo) – do roku 1917 najwyższe odznaczenie Rosji, obecnie Order Domowy byłej dynastii panującej Romanowów. 27 grudnia 1988 roku Święty Synod Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej ustanowił ponownie order św. Andrzeja na pamiątkę tysiąclecia chrztu Rusi, z tym samym mianem, lecz innymi insygniami. Order tegoż imienia (nie posiadający jednak sukcesji od historycznego orderu) jest od roku 1998 także najwyższym odznaczeniem Federacji Rosyjskiej.

Historia

Order ustanowiony został 10 grudnia 1698 przez cara, następnie cesarza. Piotra Wielkiego jako order rycerski na wzór orderów europejskich. Pierwszym kawalerem był Fiodor Aleksiejewicz Gołowin.

Kaplica orderu św. Andrzeja na Kremlu (akwarela Uchtomskiego, 1849)

Cesarski order św. Andrzeja miał tylko jedną klasę i nadawany był po r. 1831 osobom w randze co najmniej generała lejtnanta (generała porucznika, odpowiadającemu generałowi dywizji), które już posiadały Order Orła Białego lub Aleksandra Newskiego. Do upadku caratu order nadano ponad 1000 osobom. Zgodnie ze Statutem, wielcy książęta – synowie i wnukowie cesarzy uzyskują go podczas chrztu, zaś książęta krwi (dalsi potomkowie dynastii) po uzyskaniu pełnoletności. Kawalerowie orderu św. Andrzeja wg tegoż statutu uznawani są automatycznie za kawalerów czterech innych orderów cesarskich: św. Aleksandra Newskiego, Orła Białego, św. Anny 1 klasy i św. Stanisława 1 klasy. Od połowy XIX w. posiadał również odmianę nadawaną za wyczyny wojskowe, ozdobioną mieczami. Dodatkową klasę orderu stanowiły odznaka i gwiazda ozdobione diamentami.

Dekretem z dnia 1 lipca 1998 prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn ustanowił ponownie order pod nazwą Order św. Apostoła Andrzeja Pierwszego Powołańca jako najwyższe odznaczenie państwowe, nawiązując do historycznego wzoru. W ten sposób istnieją obecnie trzy ordery św. Andrzeja – prywatny (dynastyczny) order Romanowów, rosyjski państwowy i nadawany przez Cerkiew Prawosławną w Rosji order o tej samej nazwie.

Insygnia (Imperium Rosyjskie i Federacja)

Carski order św. Andrzeja jest bez wątpienia jednym z najpiękniejszych orderów świata. Odznaka orderu (awers), noszona na jasnobłękitnej szarfie z prawego ramienia na lewy bok lub na łańcuchu (kollanie) to wykonany ze złota dwugłowy orzeł rosyjski (bizantyjski) pokryty czarną emalią, który nosi na sobie niebieski krzyż świętego Andrzeja (X) z postacią ukrzyżowanego apostoła utrzymaną w naturalnych kolorach, ze złotą opaską na biodrach. Na ramionach krzyża znajdują się (łacińskie) litery S.A.R.P. (Sanctus Andreas Russiae Patronus). Na rewersie tegoż orła umieszczona na jego piersi jest biała wstęga z dewizą orderu. Odznaka orderu była zawieszona na złotej, z czerwoną emalią, koronie cesarskiej. Gwiazda orderu jest srebrna i ośmiopromienna i posiada w swym środkowym medalionie orła rosyjskiego , noszącego na piersi niebieski krzyż X,otoczonego napisem ЗA BEPУ И BEPНOCТЬ (za wiarę i wierność) na emalii niebieskiej.

Kollana czasów carskich składała się z trzech rodzajów ogniw: okrągłego medalionu z niebieskim krzyżem X noszącym inicjały SARP otoczone czerwonozłotą aureolą, z niebieskiego medalionu noszącego inicjały P I (Petrus Primus) otoczone chorągwiami, oraz z medalionu z orłem carskim z tarczą św. Jerzego na piersi.

Łańcuch i gwiazda orderu św. Andrzeja (czasy carskie)

Przy nadawaniu orderu za zasługi wojenne umieszczano dwa skrzyżowane złote miecze pod koroną zawieszenia. Jako wyjątkowe wyróżnienie św. Andrzej był nadawany z brylantami na odznace i gwieździe.

Insygnia obecnego orderu Federacji Rosyjskiej różnią się od carskich m.in. kolorem, jak i kształtem orła (jest złoty, nieemaliowany, nawiązujący do wzoru obecnego herbu państwowego Rosji).

Rosyjski Dom Cesarski używa nadal wzorów XIX-wiecznych.

Insygnia (Order kościelny)

Także order Cerkwi Prawosławnej, ustanowiony w 1988 r., jest jednoklasowy i posiada jako insygnia odznakę i gwiazdę. Odznaka to czteropromienna złota gwiazda z niebieskim krzyżem X, na którym jest położony otoczony brylantowym wieńcem owalny medalion z podobizną świętego. Zawieszką odznaki jest korona patriarchalna. Order noszony jest na niebieskiej (?) wstędze z lewego ramienia na prawy bok. Gwiazda orderu, bogato ozdobiona brylantami, jest ośmiopromienna z czterema srebrnymi i czterema czerwonymi promieniami i zawiera w środku medalion z monogramem świętego, otoczony niebieską opaską z dewizą (w języku staro-cerkiewno-słowiańskim) "АЗЪ ЕСМЬ СВЕТЪ МИРУ" ("Ja jestem światłością świata" Jan 8:12) i wieńcem dębowym. Nadawany być może tylko przez prawosławnego patriarchę Moskwy i Wszechrusi lub Święty Synod.

Niektórzy kawalerowie orderu

Strój kawalera orderu św. Andrzeja

Wiek XVIII

• Fiodor Aleksiejewicz Gołowin 1699
• Iwan Mazepa 1700
• Fiodor Apraksin 1710
• August II Mocny 1712
• Jan Sapieha 1726
• Antoni Potocki (konfederat radomski) 1730
• Franciszek Potocki 1732
• August III Sas 1736
• Aleksander Józef Sułkowski 1736
• Piotr Lacy 1737
• Antoni Benedykt Lubomirski 1742
• Jerzy August Mniszech 1742
• August Aleksander Czartoryski 1747
• Michał Fryderyk Czartoryski 1754
• Piotr Paweł Sapieha 1757
• Adam Czartoryski 1762
• Michał Kazimierz Ogiński 1763
• Stanisław August Poniatowski 1764
• Joachim Chreptowicz 1764
• Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku 1767
• Franciszek Ksawery Branicki 1774
• Aleksander Michał Sapieha 1776
• Józef Potocki 1776
• Antoni Sułkowski 1776
• Ignacy Twardowski 1776

• Stanisław Poniatowski 1777
• Aleksandr Suworow 1787
• Michaił Kutuzow
• Paweł Rumiancew

Wiek XIX

• Napoleon Bonaparte
• Hieronim Bonaparte
• Joachim Murat
• Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord
• Fryderyk Wilhelm III
• Gebhard Leberecht von Blücher
• Arthur Wellesley (książę Wellington)

Napoleon III

Wiek XX i XXI

• cesarz Hirohito
• król Umberto II
• Mikołaj P. Liniewicz
• Symeon II, były król Bułgarii
• Konstanty II, były król Grecji
• fra Andrew Bertie, wielki mistrz Zakonu Maltańskiego
• Andrzej S. Ciechanowiecki
• Aleksy II,

Order Federacji Rosyjskiej:

• Aleksander Sołżenicyn – odmówił Jelcynowi przyjęcia
• Dmitrij Lichaczow
• Nursułtan Nazarbajew
• Aleksy II,
• Walery Szumakow
• Siergiej Bondarczuk
• Michaił Kałasznikow
• Aleksander Lebed
• Jurij Łużkow
• Siergiej Iljuszyn

Bibliografia

• Arnhard Graf Klenau, Europäische Orden seit 1700, München 1978
• И. Г. Cпaccкий, Pyccкиe и инocтpaнныe opдeнa дo 1917 гoдa, Leningrad 1963
• Николай Николаевич Бантыш-Каменский, (Дружинин П.А.): Списки кавалерам российских императорских орденов: Св. Андрея первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с их учреждения до установления в 1797 г. орденского капитула. Tuła, (Moskwa): Гриф и Ко, (Трутень), 1813, (2006), s. 228. ISBN 5-94926-007-4.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "link autor". (PDF)

Linki zewnętrzne

• Орден святого апостола Андрея Первозванного