Stanisław Pawłowski (geograf)

Stanisław Pawłowski
Data i miejsce urodzenia	16 marca 1882 ; Dębowiec
Data i miejsce śmierci	6 stycznia 1940 ; Poznań
	Profesor nauk geograficznych
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1910
Habilitacja	1913
Profesura	1918
	Rektor
Uczelnia	Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Okres spraw.	1932–1933
Poprzednik	Jan Sajdak
Następca	Stanisław Runge
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Stanisław Pawłowski (ur. 16 marca 1882 w Dębowcu, zm. 6 stycznia 1940 w Poznaniu) – polski geograf, rektor Uniwersytetu Poznańskiego, członek PAU.

Życiorys

Urodził się w Dębowcu, w rodzinie Józefa, który większą część życia spędzał w podróżach, i Apolonii z Watulewiczów. W wieku 13 lat stracił matkę.

Od 1894 uczęszczał do C. K. Gimnazjum im. Arcyksiężnej Elżbiety w Samborze, następnie do C. K. Gimnazjum w Jaśle, gdzie w 1902 złożył egzamin dojrzałości^[1]. Studia uniwersyteckie w zakresie geografii, geologii i meteorologii odbywał początkowo na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie uczęszczał m.in. na wykłady Albrechta Pencka, a następnie na Uniwersytecie we Lwowie, gdzie słuchał wykładów Antoniego Rehmana i młodego wówczas docenta Eugeniusza Romera, a także wybitnego historyka Bronisława Dembińskiego. Po ukończeniu studiów pracował początkowo w szkole średniej we Lwowie. Zajmował się geografią fizyczną i ekonomiczną. Jako pierwszy opracował rzeźbę polskiego wybrzeża, twórca geografii krajobrazowej.

Kariera naukowa

Pracę doktorską pt. Temperatura wód płynących w Galicji obronił w 1910, a w 1913 złożył rozprawę habilitacyjną pt. Zlodzenie górnej Wisły, górnego Dniestru oraz ich dopływów. Tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Lwowskim uzyskał w 1918.

Od 1 kwietnia 1919 Profesor Uniwersytetu Poznańskiego, był organizatorem Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Poznańskiego. Tu opracowano Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej, wydany w wersjach polskiej, francuskiej i angielskiej.

22 stycznia 1920 po przemianowaniu Towarzystwa Krajoznawczego na oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, stanął na jego czele.

W 1923 założył Zrzeszenie Polskich Nauczycieli Geografii i przewodniczył jego dzielności do roku 1939. W 1925 zorganizował Ogólnokrajowe Towarzystwo geograficzne. Był wieloletnim redaktorem wielu czasopism geograficznych.

Z jego inicjatywy w 1928 powstało w Poznaniu Towarzystwo Geograficzne.

W 1932 wybrany rektorem Uniwersytetu Poznańskiego, jednak z powodu napięć na tle politycznym złożył nieprzyjętą przez senat UP rezygnację. Ponownego wyboru na urząd rektora w 1933 nie przyjął.

W 1933 roku został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego^[2].

Od 1936 członek Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1938 wiceprezydent Międzynarodowej Unii Geograficznej. wybrany w uznaniu olbrzymiego dorobku naukowego w dziedzinie geografii, na Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Amsterdamie.

Życie prywatne

Żonaty z Ewą Pawłowską (z domu Kamińską). Mieli córkę Wandę i syna Przemysława, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.

Śmierć

14 października 1939 został aresztowany przez gestapo i osadzony w więzieniu na ul. Młyńskiej w Poznaniu, skąd 2 grudnia przewieziono go do Fortu VII. Tutaj został rozstrzelany przez Niemców 6 stycznia 1940, a jego prochy pochowano prawdopodobnie w mogiłach zbiorowych w Wypalankach na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego w leśnictwie Wypalanki, oddział 188.

W akcie zgonu profesora Pawłowskiego jako przyczynę zgonu podano zastrzelenie przy próbie ucieczki, była to próba zatuszowania faktu bestialskiego zamordowania^[3].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 1957)
Złoty Krzyż Zasługi (25 marca 1938)^[4]
Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Cywilnej (Bułgaria, 1936)
Krzyż Komandorski Orderu Oranje-Nassau (Holandia, 1938)
Order Św. Sawy (Jugosławia)

Upamiętnienie

W 1969 w liceum ogólnokształcącym w Jaśle ustanowiono tablicę upamiętniającą S. Pawłowskiego^[5]. Został patronem Zespołu Szkół nr 3 im. Stanisława Pawłowskiego w Jaśle^[6] oraz Szkoły Podstawowej im. prof. dr Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu^[7].

6 stycznia 2010 na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się uroczystość nadania Collegium Geographicum imienia Profesora Stanisława Pawłowskiego. Został również patronem ulic w Poznaniu, Gdańsku i Jaśle^[8].

W 2011 powstał film dokumentalny w reż. Adama Wardelskiego z cyklu „Wybitne postacie Uniwersytetu” poświęcony sylwetce prof. Stanisława Pawłowskiego^[9].

Wybrane publikacje

Opublikował ponad 330 prac, m.in.:

1911 Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich
1912 Zlodzenie górnej Wisły, górnego Dniestru i ich dopływów
1917 Geografia Polski
- T. I – Geografia ogólna
- T. II – Kraje i morza europejskie, cz. I – Polska, cz. II – Kraje europejskie
- T. III – Kraje i morza pozaeuropejskie
Ze studiów nad zlodowaceniem Czarnohory
1922 Charakterystyka morfologiczna wybrzeża polskiego
1924 O położeniu geograficznym Polski
1928 Geograficzny krajobraz i położenie Poznania
1934 O przyrodniczych podstawach geografii
1938 Geografia jako nauka i przedmiot nauczania

Przypisy

↑ Wykaz uczniów klas ósmych od roku szkolnego 1875/6. W: Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 118.
↑ Maciej Bossak: Tymczasowy Komitet Doradczo-Naukowy. [dostęp 2018-03-2o].
↑ Biogram Stanisława Pawłowskiego na stronie ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
↑ M.P. z 1938 r. nr 71, poz. 86 „za zasługi na polu rozwoju Ligi Morskiej i Kolonialnej”.
↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
↑ Patron szkoły: Stanisław Pawłowski. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].
↑ Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu - [online], Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu [dostęp 2018-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-06] (pol.).
↑ Pawłowskiego Stanisława Jasło, Ulica, 38-200 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-05-03] (pol.).
↑ prof. Stanisław Pawłowski [online], usf.amu.edu.pl [dostęp 2022-02-21] (pol.).

Bibliografia

Stanisław Pawłowski na nina.gov.pl.
Andrzej Dzięczkowski, Pawłowski Stanisław [w:] Polski słownik biograficzny, wyd. PAN, tom 25, z 106, Warszawa 1980, s. 513–516.
Andrzej Kostrzewski: Stanisław Pawłowski 1882–1940. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016. ISBN 978-83-232-2943-8.

Linki zewnętrzne

Poczet Rektorów UAM: Stanisław Pawłowski. amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-09)].
Wybitne Postacie Uniwersytetu, USF 2011

[1] Wykaz uczniów klas ósmych od roku szkolnego 1875/6. W: Księga pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868–1938. Jasło: 1938, s. 118.

[2] Maciej Bossak: Tymczasowy Komitet Doradczo-Naukowy. [dostęp 2018-03-2o].

[3] Biogram Stanisława Pawłowskiego na stronie ipn.gov.pl. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].

[4] M.P. z 1938 r. nr 71, poz. 86 „za zasługi na polu rozwoju Ligi Morskiej i Kolonialnej”.

[5] Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.

[6] Patron szkoły: Stanisław Pawłowski. [dostęp 2016-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-08)].

[7] Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu - [online], Szkoła Podstawowa im. prof. dr. Stanisława Pawłowskiego w Dębowcu [dostęp 2018-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-06] (pol.).

[8] Pawłowskiego Stanisława Jasło, Ulica, 38-200 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-05-03] (pol.).

[9] prof. Stanisław Pawłowski [online], usf.amu.edu.pl [dostęp 2022-02-21] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Rektorzy Uniwersytetu Poznańskiego (1919–1939)	Heliodor Święcicki (1919–1923) Zygmunt Lisowski (1923–1924) Stanisław Dobrzycki (1924–1925) Ludwik Sitowski (1925–1926) Jan Gabriel Grochmalicki (1926–1928) Edward Feliks Lubicz-Niezabitowski (1928–1929) Stanisław Wincenty Kasznica (1929–1931) Jan Sajdak (1931–1932) Stanisław Pawłowski (1932–1933) Stanisław Runge (1933–1936) Antoni Peretiatkowicz (1936–1939)
Rektorzy tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich (1940–1945)	Ludwik Jaxa-Bykowski (1941–1943) Roman Pollak (1943–1945)
Rektorzy Uniwersytetu Poznańskiego (1945–1955)	Stefan Tytus Dąbrowski (1945–1946) Stefan Błachowski (1946–1948) Kazimierz Ajdukiewicz (1948–1952) Jerzy Suszko (1952–1955)
Rektorzy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (od 1955)	Jerzy Suszko (1955–1956) Alfons Klafkowski (1956–1962) Gerard Labuda (1962–1965) Czesław Łuczak (1965–1972) Benon Miśkiewicz (1972–1981) Janusz Ziółkowski (1981–1982) Zbigniew Radwański (1982–1984) Franciszek Kaczmarek (1984–1985) Jacek Fisiak (1985–1988) Bogdan Marciniec (1988–1990) Jerzy Fedorowski (1990–1996) Stefan Jurga (1996–2002) Stanisław Lorenc (2002–2008) Bronisław Marciniak (2008–2016) Andrzej Lesicki (2016–2020) Bogumiła Kaniewska (od 2020)