Bronisław Dembiński

Bronisław Dembiński

Data i miejsce urodzenia	14 sierpnia 1858 Mała Komorza, Królestwo Prus
Data i miejsce śmierci	23 listopada 1939 Poznań, Polska
Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 4 listopada 1918 do 18 listopada 1918
Poprzednik	Antoni Ponikowski
Następca	Ksawery Prauss
Odznaczenia

Bronisław Dembiński (ur. 14 sierpnia 1858 w Małej Komorzy, zm. 23 listopada 1939 w Poznaniu) – polski historyk, profesor uniwersytetów Lwowskiego, Warszawskiego i Poznańskiego, rektor Uniwersytetu Lwowskiego, działacz państwowy.

Życiorys

Bronisław Dembiński (ok. 1907)

Był synem zamożnego ziemianina Teodora (h. Rawicz) i Nepomuceny z Jasińskich. Kształcił się w gimnazjum w Chojnicach i gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu (do 1878, m.in. pod kierunkiem Kazimierza Jarochowskiego), następnie studiował historię na uniwersytecie w Berlinie i Wrocławiu. Pod opieką Jacoba Caro przygotował pracę doktorską Die Beschickung des Tridentinums durch Polen und die Frage vom Nationalconcil, obronioną na Uniwersytecie Wrocławskim w 1883. Lata 1885–1886 spędził w Rzymie na badaniach archiwalnych. W 1886 obronił pracę habilitacyjną Wybór Piusa IV (opiekunem przewodu habilitacyjnego był Stanisław Smolka) i został docentem w Katedrze Historii Powszechnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1892 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Lwowskiego; dzięki poparciu Michała Bobrzyńskiego objął Katedrę Historii Powszechnej oraz dyrekcję Seminarium Historycznego. Prowadził wykłady z dziejów papiestwa XVI i XVII wieku, historii Europy XVI i XVII wieku oraz stosunków międzynarodowych Polski. W 1897 mianowany profesorem zwyczajnym, pełnił funkcje dziekana Wydziału Filozoficznego (1898/1899), rektora (1907/1908), prorektora (1908/1909). Prowadził polemiki naukowe z Szymonem Askenazym; znany był z używania w dyskusjach naukowych argumentów osobistych, a w przypadku Askenazego zablokował jego kandydaturę na objęcie Katedry Historii Nowożytnej Polski (1907). Brał udział w pracach Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i realnych we Lwowie. Należał do założycieli Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie.

W 1916 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, gdzie przez trzy lata kierował Katedrą Nowożytnej Historii Polski i Powszechnej. Był pracownikiem Rady Departamentu Spraw Politycznych Tymczasowej Rady Stanu. W latach 1919–1922 sprawował mandat posła do Sejmu Ustawodawczego, członek Klubu Pracy Konstytucyjnej; wcześniej był już posłem na sejm w Wiedniu (1914–1918). Był także dyrektorem Departamentu Wyznań w randze podsekretarza stanu (wiceministra) w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1918–1920); wcześniej przez dwa tygodnie był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w prowizorium rządowym Władysława Wróblewskiego przy Radzie Regencyjnej. Reprezentował stronę polską (wraz z Janem Łukasiewiczem i Stefanem Ehrenkreutzem) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 r. przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym tzw. akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych. Stał na czele polskiej grupy Unii Międzyparlamentarnej (1919–1930) i Międzynarodowej Unii Stowarzyszeń Ligi Narodów (1927). W 1923 został profesorem Uniwersytetu Poznańskiego i kierownikiem Katedry Historii Powszechnej – drugiej takiej na Wydziale Humanistycznym UP, gdyż pierwszą prowadził już Adam Skałkowski wobec rezygnacji Dembińskiego w 1919 r. z jej objęcia, tłumaczonej wtedy obowiązkami poselskimi i ministerialnymi. Przeszedł na emeryturę w 1933, ale współpracował z uczelnią w kolejnych latach.

Członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie. W 1900 został członkiem korespondentem, a w 1917 członkiem czynnym AU (późniejsza PAU); był także członkiem czynnym (1918) i członkiem zwyczajnym (1929) Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Od 1887 członek korespondent, a w latach 1923–1939 prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; w 1932 nadano mu członkostwo honorowe. W 1921 został członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego we Lwowie, był ponadto członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Uniwersytet w Oxfordzie (1930) i Uniwersytet Warszawski (1933) nadały mu doktoraty honoris causa. W 1933 Uniwersytet Poznański wydał Medal ku Czci Br. Dembińskiego, a w 1934 r. nadał mu godność profesora honorowego. Dembiński brał aktywny udział w pracach III Zjazdu Historyków Polskich w Krakowie (1900) oraz Międzynarodowych Zjazdów Historyków w Rzymie (1903), Brukseli (1923), Oslo (1928), Warszawie (1933) i Zurychu (1938). Był wieloletnim działaczem środowiska katolickiego, przewodniczył Kongresowi Eucharystycznemu w Poznaniu, a pod koniec lat 20. został tercjarzem zakonu franciszkańskiego. Po zajęciu Poznania przez Niemców w 1939 zgłosił się do zastąpienia Zygmunta Wojciechowskiego (profesora historii Uniwersytetu Poznańskiego), aresztowanego jako zakładnika; Wojciechowski nie przyjął tej propozycji. Wkrótce potem Dembiński zmarł w zamienionym na szpital klasztorze sióstr elżbietanek w Poznaniu, tknięty paraliżem.

W pracy naukowej zajmował się historią nowożytną papiestwa, historią dyplomatyki nowożytnej, metodologią historii, dziejami europejskiego parlamentaryzmu oraz historią Polski XVIII wieku. Badał m.in. stanowisko Kurii Rzymskiej wobec Polski w okresie soboru trydenckiego; analizował przebieg konklawe po śmierci Pawła IV (1559). Zajmował się misją dyplomatyczną Wasyla Kapnisty, poszukującego w Niemczech pomocy dla wyzwolenia Ukrainy spod władzy rosyjskiej. Wiele uwagi poświęcił królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, badał jego życie i działalność, a także życie m.in. carycy Katarzyny II, Ignacego Potockiego, Scipione Piattolego, Feliksa Oraczewskiego (posła polskiego w Paryżu w latach 1791–1792). Przygotował do wydania m.in. Korespondencję Stanisława Augusta z księciem Józefem Poniatowskim (1904). Dokonał badań porównawczych nad upadkiem państw europejskich, m.in. Polski i Włoch; postawił tezę, że przyczyną upadku były przerost parlamentaryzmu i rządy oligarchii. Wskazał również ogólnodziejowe epoki przełomowe czasów nowożytnych; były to jego zdaniem reformacja i kontrreformacja oraz rewolucja francuska i upadek Rzeczypospolitej. Zajmował się ponadto hołdem pruskim oraz dorobkiem naukowym Michała Bobrzyńskiego.

Został pochowany na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu (kwatera VPe-2-21).

Grób Bronisława i Zbigniewa Dembińskich na cmentarzu Górczyńskim

Jego synem był Zbigniew Dembiński, działacz narodowy i poseł na Sejm.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Komandor Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja)
• Order Św. Grzegorza (Stolica Apostolska)
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Złoty Medal Alliance Française (Francja)

Publikacje

• Nowsza historiografia niemiecka (1886)
• O materiałach do dziejów Polski wieku XVI i XVII (1886)
• Stosunek włoskiej literatury politycznej do polskiej w XVI wieku (1888)
• Upadek polityczny i utrata niepodległości Włoch w epoce Odrodzenia (1889)
• Rzym i Europa przed rozpoczęciem trzeciego okresu soboru trydenckiego (1890)
• Leon XIII wobec prądów współczesnych (1893)
• Papiestwo wobec upadku Polski (1893)
• Rosya a rewolucja francuska (1896)
• Tajna misja Ukraińca w Berlinie (1896)
• U zarania stuleci (1903)
• Ostatni wielki mistrz zakonu niemieckiego (1925)
• Źródła do dziejów drugiego i trzeciego rozbioru Polski, t. I, Lwów 1902
• Misja Ignacego Potockiego w Berlinie w 1792 roku, Lwów 1939

Bibliografia

• Nowi posłowie. „Nowości Illustrowane”. 27, s. 17, 4 lipca 1914.
• Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J (red.) A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1983.
• Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1–14.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Bronisława Dembińskiego w bibliotece Polona