Tuliłezka
 Roridula dentata | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
tuliłezkowate |
| Rodzaj |
tuliłezka |
| Nazwa systematyczna | |
| Roridula N. L. Burman ex Linnaeus Gen. ed. 6. 577 ('567'). Jun 1764[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
R. dentata Linnaeus[3] | |
| Zasięg | |
| |
Tuliłezka[4] (Roridula) – rodzaj roślin z monotypowej rodziny tuliłezkowatych (Roridulaceae Martinov, Tekhno-Bot. Slovar: 549. 3 Aug 1820). Rodzaj obejmuje dwa gatunki występujące w naturze wyłącznie w Afryce południowej[5][2] w Kraju Przylądkowym[6].
Nazwa naukowa pochodzi od łacińskiego słowa roridus, co oznacza zroszony, pokryty rosą i nawiązuje do wyglądu liści. Pokryte są one gruczołkami wydzielającymi lepki płyn do którego przywierają owady. Rośliny zaliczane są do drapieżnych lub protodrapieżnych (protocarnivorous). Istnieje niejasność czy rośliny wydzielają soki trawienne i korzystają bezpośrednio ze swych ofiar, czy też czynią to za pośrednictwem złożonej relacji mutualistycznej z pluskwiakiem Pameridea roridulae.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Niewielkie[2], słabo rozgałęziające się krzewy z palowym systemem korzeniowym[6].
- Liście
- Skrętoległe, skupione na końcach pędów. Pozbawione są przylistków i ogonków. Blaszki są równowąskie, całobrzegie lub z bocznymi klapkami[6]. Zwłaszcza na brzegach i wzdłuż żyłki centralnej na powierzchni odosiowej pokryte są włoskami gruczołowymi wydzielającymi lepką wydzielinę[2][6].
- Kwiaty
- Obupłciowe i promieniste, skupione są po kilka w gęste kwiatostany wyrastające na szczytach pędów. Okwiat składa się z pięciu wolnych działek kielicha i pięciu płatków korony. Płatki są różowe, fioletowe lub białe. Pięć pręcików nadległych płatkom ma żółte miodniki u nasady. Pylniki otwierają się czterema otworami lub krótkimi pęknięciami na szczycie. Słupek składa się z trzech owocolistków tworzących własne komory. Pojedyncza szyjka słupka zwieńczona jest główkowatym i brodawkowatym znamieniem[6].
- Owoce
- Torebki otwierające się trzema klapami[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Lepki płyn wydzielany przez gruczoły obecne na liściach więzi owady. Nie występują na liściach gruczoły trawiące, liście też nie zwijają się jak w przypadku rosiczek Drosera. Część autorów uznaje w związku z tym, że rośliny te nie są w pełni owadożerne[6]. Inni potwierdzają obecność enzymów trawiących (fosfatazy) na powierzchni liści[7] i wchłanianie związków mineralnych z ciał ofiar[8]. Opisywana jest też złożona relacja mutualistyczna mająca tłumaczyć ekologię tych roślin. Są one bowiem zasiedlane przez pluskwiaki Pameridea roridulae i P. marlothii, które nie przywierają do lepkiej wydzieliny. Żywią się one natomiast uwięzionymi owadami. Rośliny z rodzaju Roridula korzystają z ich odchodów wchłanianych poprzez korzenie. Relację między tymi gatunkami uzupełnia pająk – Synaema marlothii. W przypadku nadmiernego wzrostu liczebności populacji pluskwiaków mogą one powodować szkody roślinie spijając jej soki, co ma miejsce w przypadku niedoboru ofiar. Liczebność pluskwiaków regulowana jest przez drapieżnictwo pająka[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj jest jedynym przedstawicielem rodziny tuliłezkowatych (Roridulaceae) z rzędu wrzosowców (Ericales) w obrębie klasy okrytonasiennych.
| wrzosowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków[9]
- Roridula dentata L.
- Roridula gorgonias Planch.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-08-11].
- ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyż̇szych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900. (pol.).
- ↑ The International Carnivorous Plant Society. [dostęp 2013-08-11]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 502. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Płachno B.J. i inni, Fluorescence labelling of phosphatase activity in digestive glands of carnivorous plants, „Plant Biology”, 8, 2006, s. 813-820.
- ↑ Bartosz Jan Płachno, Lubomír Adamec, Hervé Huet, Mineral nutrient uptake from prey and glandular phosphatase activity as a dual test of carnivory in semi-desert plants with glandular leaves suspected of carnivory, „Annales of Botany”, 104 (4), 2009, s. 649–654, DOI: 10.1093/aob/mcp155 [dostęp 2023-07-02].
- ↑ Roridula Burm. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-07-02].