Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica Grunwaldzka
Stare Miasto
Ilustracja
Fragment ulicy Grunwaldzkiej w 2010 roku, widziany od strony ulicy Krakowskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Mysłowice

Długość

290 m

Przebieg
↑ Rynek
45 m ← ul. Struga Miejska
195 m ← ul. Krakowska (79) →
290 m ← pl. Wolności →
Położenie na mapie Mysłowic
Mapa konturowa Mysłowic, u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Grunwaldzka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Grunwaldzka”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Grunwaldzka”
Ziemia50°14′36,1″N 19°08′25,1″E/50,243361 19,140306
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, położona w północnej części miasta, na terenie dzielnicy Stare Miasto.

Droga łączy Rynek z placem Wolności, a jej początki sięgają czasów lokacyjnych Mysłowic z przełomu XIII i XIV wieku jako fragment drogi prowadzącej w kierunku Krakowa. Od połowy XIX wieku ulica stała się jednym z głównych traktów handlowo-usługowych miasta z historyczną zabudową – przeważnie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, w tym kilkoma zabytkowymi.

Przebieg[edytuj | edytuj kod]

Ulica Grunwaldzka przebiega przez teren Mysłowickiej dzielnicy Stare Miasto na całej swojej długości[1].

Numeracja budynków wzdłuż ulicy rozpoczyna się od strony północno-zachodniej, gdzie ulica Grunwaldzka krzyżuje się z Rynkiem. Droga biegnie w kierunku zbliżonym do południowo-wschodniego, krzyżując się po lewej stronie wyłącznie z ulicą Krakowską (fragment drogi krajowej nr 79), a po prawej z ulicą Struga Miejska i ponownie z ulicą Krakowską. Droga kończy swój bieg przy placu Wolności[2].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Fragment ul. Grunwaldzkiej (2011)

Jest to droga gminna nr 240012S o klasie drogi lokalnej (L). Odcinek drogi pomiędzy Rynkiem a ulicą Krakowską posiada nawierzchnię brukowaną o szerokości 5,5 m, a odcinek pomiędzy ulicą Krakowską a placem Wolności nawierzchnię bitumiczną o szerokości 6,1 m[3]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 06260[4], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 41-400[5].

Ulicą Grunwaldzką, według stanu z połowy 2023 roku, nie kursują żadne pojazdy miejskiego transportu zbiorowego. Najbliższy przystanek autobusowy ZTM znajduje się przy ulicy Krakowskiej (Mysłowice Krakowska)[6][7].

Ulica Grunwaldzka jest częścią średniowiecznego założenia urbanistycznego miasta Mysłowice z czworobocznym Rynkiem, od którego w liniach prostych rozbiegają się cztery ulice, w tym Grunwaldzka[8]. Jest on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72[9]. Zabudowa wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej pochodzi zasadniczo z przełomu XIX i XX wieku. Są to kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm[10][11].

Wzdłuż ulicy na całej swojej długości biegnie czerwony szlak turystyczny – Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego[12].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa ulicy Grunwaldzkiej pochodzi od Grunwaldu – miejsca bitwy pod Grunwaldem. Ulica ta w przeciągu swojego istnienia wielokrotnie zmieniała swoją nazwę – najwięcej spośród wszystkich ulic mysłowickiego Starego Miasta[13].

Ulicę początkowo nazywano drogą bieruńsko-oświęcimską. Budowa otwartej w 1846 roku linii kolejowej do Mysłowic wymusiła przesunięcie części dróg w mieście. W tym też okresie ulica Grunwaldzka we współczesnym śladzie otrzymała nazwę Plesserstrasse (z niem. Ulica Pszczyńska)[3][13]. W latach międzywojennych drogę przemianowano na ulicę Pszczyńską, a jeszcze przed II wojną światową zmieniono jej nazwę na ulicę Marszałka Piłsudskiego[14].

We wrześniu 1939 roku, po zajęciu Mysłowic przez Niemców, nowe władze przywróciły przedwojenną nazwę ulicy, która funkcjonowała do 1945 roku[13].

Po II wojnie światowej ulica, prawdopodobnie na krótko, nosiła nazwę ulica Pszczyńska. W 1953 roku, po śmierci Józefa Stalina, ulicę nazwano jego imieniem. Po destalinizacji drodze nadano nazwę ulica Grunwaldzka[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Okres przedwojenny[edytuj | edytuj kod]

Pierwotne średniowieczne założenie miejskie Mysłowic lokowane na prawie magdeburskim[15] wykształciło się na przełomie XIII i XIV wieku[8][16]. W środku obszaru wytyczono czworoboczny rynek, od którego w prostych liniach rozbiegały się ulice[17], a wybiegająca z narożnika południowo-wschodniego droga, w śladzie późniejszej ulicy Grunwaldzkiej, stanowiła przedłużenie traktu w kierunku Bierunia i dalej do Oświęcimia[18]. Na drodze tej znajdowała się, strzegąca miasto, Brama Krakowska[8]. Za rzeczką zwaną Potokiem przecinającą miasto około 100 m od Rynku, ulica się rozwidlała[18].

Ulica Grunwaldzka była już zaznaczona na najstarszych planach miasta Mysłowice, pochodzących z XVI wieku[19]. W tym czasie zabudowa miasta była drewniana i uboga[20], a przy późniejszej ulicy Grunwaldzkiej znajdowały się budynki gospodarcze, przeważnie stodoły. W tym czasie Mysłowice były miastem na wpół rolniczym, jedynie nieznacznie rozwiniętym przestrzennie[21]. Układ miasta w drugiej połowie XVIII wieku nie uległ większym zmianom, a życie miejskie koncentrowało się wokół rynku, którego układ wyznaczały ulice Bytomska i Grunwaldzka[22].

W pierwszej połowie XIX wieku zmiany urbanistyczne miasta Mysłowice przebiegały bardzo powoli, a życie skupiało się na obszarze od kościoła Świętego Krzyża przez ulicę Bytomską po Rynek wraz z jego otoczeniem w kierunku południowym[23][22]. Do połowy XIX wieku budynki na Rynku i przyległych do niej ulicach były dalej drewniane[10].

Uruchomienie linii kolejowej do Mysłowic 1 października 1846 roku[24] w kolejnych latach wywarło znaczący wpływ na zabudowę miasta[25]. Jednocześnie ulica Grunwaldzka, prowadząca z mysłowickiego Rynku przez nakryte koryto Potoku, po pożarach z 1848 i 1852 roku, w których zostały strawione zabudowania gospodarcze, utraciła wiejski wygląd. Ulica została zabudowana murowanymi domami ze sklepami, stanowiąc zalążek głównej ulicy handlowej w mieście[26]. W latach 50. i 60. XIX wieku znikały budynki gospodarcze i stodoły oraz następowała intensywna zabudowa parcel po spalonych budynkach, a w miejscu domów jedno- lub dwurodzinnych zaczęły powstawać kilkukondygnacyjne kamienice czynszowe[27].

Fragment ulicy Grunwaldzkiej w 2011 roku; po prawej stronie budynek dawnego hotelu Grunwald pod nr. 7

W 1853 roku wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej stanęło 6 latarni olejowych[28]. W 1872 roku zmieniono nawierzchnię ulicy[29], a w 1888 roku przykryto koryto Potoku przecinającego ulicę[30]. Do 1894 roku ulica Grunwaldzka została wyposażona w wodociąg[31] i kanalizację[32].

Wraz z rozwojem handlu w XIX wieku przy ulicy Grunwaldzkiej wykształcił się jeden z ośrodków usługowych miasta Mysłowice. Początkowo obejmował tylko część ulicy przy Rynku, a z biegiem czasu rozszerzył się on na dalszą część ulicy. Na tym obszarze koncentrowały się placówki handlowe, warsztaty rzemieślnicze i lokale gastronomiczne[33]. Jednocześnie rosnący ruch pasażerski o charakterze turystycznym w latach 1870–1914, przyczynił się do rozwoju mysłowickiego handlu oraz gastronomii[25]. Nastąpiło to szczególnie po 1890 roku, a większość placówek znajdowała się m.in. wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej[34].

Pocztówka wydana po 1906 roku przedstawiająca fragment Mysłowic w rejonie placu Wolności i wychodzącej z niej ulicy Grunwaldzkiej

Przy ulicy Grunwaldzkiej 1 redakcję miała lokalna gazeta mysłowicka; w latach 1853–1860 i od 1898 roku nosiła ona nazwę Myslowitzer Anzeiger[35]. W 1898 roku przy ulicy Grunwaldzkiej 6 otwarto drugą w Mysłowicach aptekę, której właścicielem był Alfred Cygan[36]. Przy ulicy Grunwaldzkiej 7 wystawiano systematycznie sztuki teatralne w przystosowanej do tych celów sali widowiskowej dla 420 osób hotelu Grunwald, zwanej Myslowitzer Theater (z niem. Teatr Mysłowicki). W 1907 roku urządzano tutaj także pierwsze seanse kinowe[37][38].

Pod koniec XIX wieku przygotowano pierwsze plany poprowadzenia do Mysłowic linii tramwajowej. Trasę z Hajduk Wielkich (Chorzowa-Batorego) do Mysłowic przez Katowice i Szopienice oddano do użytku 31 października 1900 roku. Poprowadzono ją przez Piasek do kościoła Świętego Krzyża i dalej wzdłuż ulicy Bytomskiej, a następnie w kierunku ulic Krakowskiej, Grunwaldzkiej i Powstańców do dworca kolejowego[39].

Do początków XX wieku ulica Grunwaldzka była już w pełni zabudowana. W latach 1855–1888 wzniesiono tutaj 22 budynki z pomieszczeniami handlowymi i gastronomicznymi oraz hotelem. Większość z nich miała wówczas dwie kondygnacje, a cztery budynki (pod nr. 2, 3, 19 i 22) miały ich trzy lub więcej[40]. W 1913 roku ulica Grunwaldzka była jedną z najgęściej zaludnionych ulic w Mysłowicach. Mieszkały tutaj wówczas 692 osoby[41] – przeważnie byli to najbardziej zamożni mieszkańcy miasta[40]. W tym samym czasie w całych Mysłowicach było 96 placówek gastronomicznych i pod względem ich liczebności miasto było wówczas na drugim miejscu na Górnym Śląsku (zaraz za Katowicami), w tym położony przy ulicy Grunwaldzkiej hotel Arnolda Grunwalda pod nr. 7 czy dom noclegowy z restauracją Jacoba Weissa pod nr. 21[38]. Okres żywiołowego rozwoju Mysłowic przerwany został wybuchem I wojny światowej[42].

Lata międzywojenne i II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

W 1922 roku Mysłowice zostały włączone do państwa polskiego[43]. W latach międzywojennych historyczny układ urbanistyczny Mysłowic pozostawał bez zmian, a jego główna oś biegła od ulicy Bytomskiej przez Rynek i ulicę Grunwaldzką do dworca kolejowego[44]. W tym ciągu utrzymywany był wówczas także główny ośrodek handlowo-usługowy miasta, a znajdowały się tutaj najbardziej ekskluzywne sklepy[14].

Przy późniejszej ulicy Grunwaldzkiej (wówczas ulicy Pszczyńskiej) mieściło się wiele różnego typu placówek usługowo-handlowych, w tym m.in.: pod nr. 1 sklep garderoby męskiej Heinricha Lewkowitza, pod nr. 2 Sklep Artykułów Męskich i Konfekcyjnych Davida Schneemanna[14], pod nr. 3 Warszawska Pralnia[45], pod nr. 9 placówka Handlu Książkami i Papierem Teodora Habiera, Centrala Rowerów i Instrumentów Muzycznych[14] i Drukarnia Max Rolle[46], pod nr. 15 zakład jubilersko-optyczny Antoniego Piwowara[47], czy pod nr. 22 Górnośląska Spółka Handlu i Przemysłu[48] i oddział Polskiego Banku Handlowego[49].

3 marca 1921 roku nowym właścicielem największego w Mysłowicach hotelu i restauracji Hotelgeschäft Destillation przy ulicy Grunwaldzkiej 7 został Johann Kufieta. Hotel przemianowano na Polonia[50]. W latach międzywojennych organizowano tutaj koncerty, zabawy karnawałowe i przedstawienia teatralne[51]. Przy ulicy Pszczyńskiej funkcjonowały też dwie ekskluzywne kawiarnie: Trzy Korony (róg ulic Grunwaldzkiej i Krakowskiej) oraz Weiss[52].

W 1929 roku otwarto przebudowaną na normalny tor linię tramwajową, która kończyła się w rejonie skrzyżowania ulicy Starokościelnej z ulicą Krakowską, gdzie urządzono mijankę. Rozebrano natomiast wąskotorowe torowisko wzdłuż ulicy Grunwaldzkiej i dalej w kierunku dworca kolejowego[53]. W latach 30. XX wieku, w związku z układaniem kabla pocztowego z Mysłowic do Katowic, ułożono nową nawierzchnię na ulicy Grunwaldzkiej[54].

W czasie II wojny światowej placówki handlowe i gastronomiczne w Mysłowicach skoncentrowane były na dotychczasowych ciągach handlowych, obejmujące m.in. ówczesną Plessestrasse. Właścicielom placówek, którzy byli mieszkańcami miasta i w okresie międzywojennym nie byli zaangażowani w propolską działalność polityczną, po sprawdzeniu ich postaw wobec nowych władz niemieckich, zezwolono na prowadzenie działalności gospodarczej[55]. W tym okresie skonfiskowano Fabrykę Łyżek przy ówczesnej Plesserstrasse 18 (właściciel fabryki, Żyd Benno Duhl, uciekł do Chrzanowa)[56] czy też zawłaszczono i oddano pod zarząd komisaryczny znajdującą się pod nr. 3 Drukarnię Ludową Czecha Jana Kotasa[57]. W tym też okresie Rudolf Niffka był zarządcą komisarycznym, a potem właścicielem sklepu żelaznego Antoniego Kobzdy pod nr. 13, a Paul Kruppa przejął trzy sklepy pod nr. 3, 5 i 8; został on wyznaczony na powiernika wszystkich żydowskich sklepów odzieżowych w mieście[58].

Lata powojenne[edytuj | edytuj kod]

Kaplica Jarlików na skwerze przy ulicy Grunwaldzkiej

W czasach Polski Ludowej, 5 maja 1972 roku układ urbanistyczny miasta Mysłowice wraz z ulicą Grunwaldzką został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego[10][59].

W latach 70. XX wieku wyburzono część zabudowy ulicy Grunwaldzkiej w rejonie placu Wolności. Ówczesna koncepcja urbanistyczna Mysłowic zakładała wyburzenie części kamienic (pośród nich były też obiekty w złym stanie technicznym spowodowanym działalnością kopalni „Niwka-Modrzejów”) i przylegających do nich oficyn, celem podwyższenia rangi śródmieścia pod względem nowoczesnej zabudowy mieszkaniowej[44]. Dla wyłonienia koncepcji zagospodarowania tego terenu, zorganizowano w 1969 roku konkurs SARP[60]. W 1973 roku rozpoczęto realizację rozbiórek kilkunastu kamienic w rejonie ulicy Grunwaldzkiej, którą przeprowadzono rok później[61]. Poza wyburzeniami, w rejonie ulicy Grunwaldzkiej powstało przejście podziemne pod ulicą Krakowską, a z ulicy Grunwaldzkiej wyeliminowano ruch kołowy[60].

1 kwietnia 1981 roku powołano Miejskie Centrum Kultury, które objęło dwa połączone ze sobą budynki – przy ulicy Grunwaldzkiej 7 i O. Strumieńskiego 4. 1 września 2011 roku placówkę połączono z Mysłowickim Ośrodkiem Kultury i Sztuki „Trójkąt”, powołując Mysłowicki Ośrodek Kultury[62].

Po 1989 roku zmodernizowano szereg ulic na mysłowickim Starym Mieście, w tym ulicę Grunwaldzką[63]. 4 listopada 2000 roku bp Gerard Biernacki poświęcił kaplicę Jarlików, którą odbudowano na skwerze przy ulicy Grunwaldzkiej[64].

Na początku XXI wieku funkcje historycznego centrum miasta Mysłowice zaczęły słabnąć, dlatego też Stare Miasto silniej odczuwało kryzys ekonomiczny, stając się jego jednym z głównych obszarów problemowych. Rewitalizację wówczas podjęto doraźnie[65]. Stan techniczny zabudowy wzdłuż ulicy w 2013 roku był na ogół zły[66], a w 2018 roku z uwagi na zły stan techniczny wycofano z eksploatacji kamienicę pod nr. 9[67]. W połowie 2023 roku przy ulicy Grunwaldzkiej około połowa lokali usługowo-handlowych to były pustostany. Organizowano różnego typu inicjatywy, mające na celu ożywienie tej części miasta, lecz z niewielkim skutkiem[68].

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]

Zabytkowa kamienica z 1901 roku przy ulicy Grunwaldzkiej 20
Zabytkowa kamienica z lat 1891–1892 przy ulicy Grunwaldzkiej 22
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 3)[69],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 5)[69],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 7)[70],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 9)[70] – z około 1890 roku[67],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 11 i 11a)[70],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 20) – z 1901 roku w stylu eklektycznym; wpisana do rejestru zabytków 7 listopada 2003 roku pod nr. A/104/03[71],
  • Kamienica (ul. Grunwaldzka 22; róg z pl. Wolności 8) – wzniesiona w latach 1891–1892 roku w stylu neorenesansowym; wpisana do rejestru zabytków 7 listopada 2003 roku pod nr. A/105/03[71],
  • Kaplica Jarlików (skwer przy ul. Grunwaldzkiej; róg z ul. Krakowską) – w stylu neobarokowym; poświęcona św. Janowi Chrzcicielowi; pierwotnie ufundowana w 1745 roku przez Jarlików[72] i wzniesiona przy zlikwidowanej w późniejszym okresie ulicy Modrzejowskiej[61]; w latach 1927–1928 roku przeniesiona i wybudowana w nowej formie[72]; w 2000 roku została poświęcona po jej odbudowie w nowej lokalizacji, tj. przy ulicy Grunwaldzkiej, z zachowaniem stylu architektonicznego kaplicy z lat 1927–1928[64][73]; wpisana do gminnej ewidencji zabytków[74].

Gospodarka i instytucje[edytuj | edytuj kod]

Na początku 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 98 podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Grunwaldzkiej, w tym m.in.: Mysłowicki Ośrodek Kultury (ul. Grunwaldzka 7), Stowarzyszenie Centrum Inicjatyw Społecznych Mysłowice (ul. Grunwaldzka 22) oraz inne fundacje i stowarzyszenia, Biuro Poselskie Posła na Sejm RP Wojciecha Króla (ul. Grunwaldzka 20), Klub Seniora Przyjaciele (ul. Grunwaldzka 7), placówka edukacji wczesnoszkolnej, firmy usługowo-handlowe, przedsiębiorstwa wielobranżowe, jubiler, sklep spożywczy, placówki gastronomiczne, gabinety opieki zdrowotnej, firmy remontowo-budowlane, wspólnota mieszkaniowa, salon fryzjerski, zakład fotograficzny, serwis komputerowy i inne[75].

Przy ulicy Grunwaldzkiej 8 funkcjonuje URBAN LAB – miejsce współpracy pomiędzy Urzędem Miasta Mysłowice a mieszkańcami, mające na celu aktywizację i integrację społeczności miejskiej m.in. w formie warsztatów, zajęć czy innego typu projektów[76].

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Grunwaldzkiej przynależą do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa[77].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Urząd Miasta Mysłowice: Zintegrowany System Informacji Przestrzennej Miasta Mysłowice – CRD MIIP. zsip.myslowice.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  2. ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  3. ↑ a b Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  4. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  5. ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  6. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2023-12-06]. (pol.).
  7. ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  8. ↑ a b c Gminny… 2021 ↓, s. 27.
  9. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 34.
  10. ↑ a b c Gminny… 2021 ↓, s. 71.
  11. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 73.
  12. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Szlak pieszy – Czerwony – Katowice – Mysłowice im. M. Kantora-Mirskiego. www.slaskie.travel. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  13. ↑ a b c d Agnieszka i Leonard Czarnota: Grunwaldzka – ulica kameleon. www.mdhmyslowice.pl, 2015-05-06. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  14. ↑ a b c d Sulik 2017b ↓, s. 103.
  15. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 15.
  16. ↑ Mysłowickie Towarzystwo Historyczne im. Jacoba Lustiga”, KALENDARIUM HISTORII MYSŁOWIC I MAJĄTKU MYSŁOWICKIEGO [online], sites.google.com [dostęp 2024-01-03] (pol.).
  17. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 16.
  18. ↑ a b Szkice… 1961 ↓, s. 22.
  19. ↑ Pochmara 1963 ↓, s. 19.
  20. ↑ Pochmara 1963 ↓, s. 21.
  21. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 24.
  22. ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 28.
  23. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 244.
  24. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 29.
  25. ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 30.
  26. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 248.
  27. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 29.
  28. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 280.
  29. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 275.
  30. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 259.
  31. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 277.
  32. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 279.
  33. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 263.
  34. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 31.
  35. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 305.
  36. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 293.
  37. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 313.
  38. ↑ a b Sulik 2017a ↓, s. 163.
  39. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 32.
  40. ↑ a b Sulik 2017a ↓, s. 251.
  41. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 257–258.
  42. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 28.
  43. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 12.
  44. ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 33.
  45. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 65.
  46. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 70.
  47. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 76.
  48. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 90.
  49. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 51.
  50. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 106.
  51. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 107.
  52. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 265.
  53. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 114.
  54. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 156.
  55. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 355.
  56. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 333.
  57. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 334.
  58. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 337.
  59. ↑ Prezydium Wojewódzkiej Redy Narodowej. Wydział Kultury. Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach”, Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków, Katowice, 5 maja 2972, s. 1 [dostęp 2024-01-03] (pol.).
  60. ↑ a b Luiza Rotkegel: Przebudowa śródmieścia 1973. www.mdhmyslowice.pl, 2012-02-29. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  61. ↑ a b Dragan 2016 ↓, s. 92.
  62. ↑ Mysłowicki Ośrodek Kultury: Historia. m-ok.pl. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  63. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 119.
  64. ↑ a b Witecka 2008 ↓, s. 110.
  65. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 80.
  66. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 72.
  67. ↑ a b Agnieszka Maliszczak-Hanzel: Kamienica przy Grunwaldzkiej 9 pójdzie pod młotek. itvm.pl, 2022-12-23. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  68. ↑ Przemysław Jedlecki: Pustostany, smutek, brak nadziei i kilka osób, które z całej siły walczą o życie centrum miasta. katowice.wyborcza.pl, 2023-06-07. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  69. ↑ a b Studium… 2021 ↓, s. 64.
  70. ↑ a b c Studium… 2021 ↓, s. 65.
  71. ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 37.
  72. ↑ a b Witecka 2008 ↓, s. 109.
  73. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Kaplica Jarlików w Mysłowicach. www.slaskie.travel. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  74. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 54.
  75. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
  76. ↑ Urząd Miasta Mysłowice: URBAN LAB. www.myslowice.pl. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  77. ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 444.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Wybrane ulice i place w Mysłowicach
Ulice
Place i skwery

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Grunwaldzka_w_Mysłowicach&oldid=72826697”