Ulica Powstańców w Mysłowicach
| Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||
.jpg) Fragment ulicy Powstańców w rejonie mysłowickiego dworca kolejowego (2016) | |||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||
| Długość |
520 m | ||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Mysłowic  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||||||
 50°14′22,7″N 19°08′30,8″E/50,239639 19,141889
| |||||||||||||||||||||||||
Ulica Powstańców w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, położona w północnej części miasta, na terenie dzielnicy Stare Miasto.
Łączy ona plac Wolności z mysłowickim dworcem kolejowym. Ulica charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem zabudowy (po części zabytkowej), a jej rozwój nastąpił po doprowadzeniu w 1846 roku do Mysłowic linii kolejowej. Przy ulicy Powstańców siedzibę ma m.in. Urząd Miasta Mysłowice czy parafia ewangelicka.
Przebieg[edytuj | edytuj kod]
Ulica Powstańców przebiega przez teren Mysłowickiej dzielnicy Stare Miasto na całej swojej długości[1].
Numeracja budynków rozpoczyna się od strony północnej, przy placu Wolności. Stamtąd droga biegnie na znacznej długości prostolinijnie w kierunku zbliżonym do południowego. Kończy się ona przy wjeździe do parku Promenada (ul. Promenada), krzyżując się po drodze jedynie z ulicą Strażacką po swojej lewej stronie[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Ulica Powstańców na odcinku od placu Wolności do ulicy Strażackiej to droga powiatowa nr 8806S o klasie drogi lokalnej (L). Na tym odcinku posiada nawierzchnię bitumiczną o szerokości jezdni 6,5 m, na odcinku do Promenady szerokość jezdni wynosi 4,8 m[3]. Łączna jej długość wynosi 520 m[4]. W systemie TERYT ulica Powstańców widnieje pod numerem 17354[5], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 41-400[6].
Ulicą kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Do mysłowickiego dworca kolejowego prowadzi linia tramwajowa kierująca się w dwóch kierunkach: przez Piasek do Katowic i do Sosnowca[7][8].
Przy ulicy Powstańców znajduje się stacja kolejowa Mysłowice. Sam dworzec kolejowy położony jest od strony ulicy. Na stacji krzyżują się linie kolejowe: nr 134 w kierunku Jaworzna Szczakowy i nr 138 Katowice – Mysłowice – Oświęcim[9]. Według rozkładu jazdy na okres 2023/2024 na niej zatrzymywały się pociągi Kolei Śląskich, PKP Intercity i Polregio, kursujące m.in. w kierunku: Gliwic, Katowic, Krakowa, Oświęcimia, Poznania, Przemyśla czy Wrocławia[10].
Wzdłuż ulicy Powstańców na całej swojej długości biegnie czerwony szlak turystyczny – Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego[11], a na odcinku od mysłowickiego dworca kolejowego w kierunku parku Promenada i dalej do Dziećkowic ciągnie się zielony szlak rowerowy[12]. Na końcowym fragmencie ulicy Powstańców znajduje się ciąg pieszo-rowerowy o nawierzchni bitumicznej, biegnący dalej wzdłuż Promenady[12].
Zabudowa wzdłuż ulicy Powstańców pochodzi zasadniczo z przełomu XIX i XX wieku[13] i charakteryzuje się dużą różnorodnością stylów architektonicznych – na całej swej długości występuje przemieszanie pięciu stylów, z czego najwięcej jest obiektów modernistycznych (7 budynków)[14].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Rozwój ulicy Powstańców w Mysłowicach ma związek z doprowadzeniem do miasta linii kolejowej Kolei Górnośląskiej. Linia kolejowa do Mysłowic otwarta 1 października 1846 roku[15] wprowadziła znaczące zmiany w układzie przestrzennym miasta i wywarła w następnych latach spory wpływ na jego zabudowę[16]. W 1853 roku urządzono w Mysłowicach nowy plac targowy zwany Nowym Rynkiem – późniejszy plac Wolności. Prowadziła z niego droga w kierunku mysłowickiego dworca kolejowego, która była wówczas niezabudowana, a pierwsze budynki mieszkalne znajdowały się dopiero w rejonie dworca kolejowego. W jego sąsiedztwie w 1853 roku powstał Labaszynski Hotel, a w 1859 roku firma spedycyjna Weichmanna. W tym czasie znajdowały się też dwa budynki mieszkalne[17].
Jeszcze w latach 50. XIX wieku ulicę Powstańców wybrukowano, a w 1872 roku wymieniono jej nawierzchnię[18].
W związku ze wzrostem liczby osób wyznania ewangelickiego w Mysłowicach, w 1857 roku erygowano gminę ewangelicką obejmującą m.in. Mysłowice, a w latach 70. XIX wieku przystąpiła ona do budowy kościoła Apostołów Piotra i Pawła[19].
Ówczesna Bahnhofstrasse do końca XIX wieku stała się ekskluzywną ulicą, przy której wzniesiono ratusz, kościół ewangelicki, dwa budynki mieszkalne pracowników kolei i budynek hotelowo-gastronomiczny. Od hotelu do Promenady rozciągała się Poststrasse, przy której powstał gmach poczty, willa gminy ewangelickiej, fabryka Schneidera i kamienica Maxa Weichmanna[20].
Utworzenie w 1894 roku w Mysłowicach agentury emigracyjnej, która od 1900 roku miała swoja siedzibę przy późniejszej ulicy Powstańców 23 otworzyło przed miastem nowe szanse rozwoju. Agentura była odpowiedzialna za przyjmowanie emigrantów, ich rejestrację i przygotowanie do transportu do Stanów Zjednoczonych i Kanady. W całej swojej historii biuro odprawiło ponad 1,5 mln osób, co stanowiło 27% liczby emigrantów z Europy[21]. Dodatkowo położenie miasta na pograniczu trzech mocarstw europejskich sprawiło, że miasto stało się atrakcyjnie turystycznie, odwiedzane od lat 80. XIX wieku do wybuchu I wojny światowej przez rzeszę turystów. Największe zainteresowanie budziła trasa biegnąca wzdłuż późniejszej ulicy Powstańców, prowadząca od dworca kolejowego do Trójkąta Trzech Cesarzy i stacja rejestracyjna emigrantów[16].
Pod koniec XIX wieku przygotowano pierwsze plany poprowadzenia do Mysłowic linii tramwajowej. Trasę z Hajduk Wielkich (Chorzowa-Batorego) do Mysłowic przez Katowice i Szopienice oddano do użytku 31 października 1900 roku. Poprowadzono ją przez Piasek i dalej wzdłuż ulicy Bytomskiej, a następnie w kierunku ulic Krakowskiej, Grunwaldzkiej i Powstańców do dworca kolejowego[22].
Okres znaczącego rozwoju miasta został przerwany w 1914 roku wraz z wybuchem I wojny światowej[23]. W 1922 roku Mysłowice zostały włączone do Polski[24], a do tego czasu na odcinku do dworca kolejowego ulica nosiła nazwę Bahnhofstrasse[17], a odcinek ulicy do Promenady nosił nazwę Poststrasse[20]. W okresie międzywojennym przemianowano je kolejno na ulicę Dworcową i ulicę Pocztową[25][26]. W późniejszych latach zostały one połączone w jedną ulicę[27].
W latach międzywojennych historyczny układ urbanistyczny Mysłowic pozostawał bez zmian, a jego główna oś biegła od ulicy Bytomskiej przez Rynek, ulicę Grunwaldzką i ulicę Powstańców do dworca kolejowego[28]. W latach międzywojennej przy późniejszej ulicy Powstańców funkcjonowało kilka zakładów przemysłowych: Zakład Mechaniczny i Wytwórnia Narzędzi Rzemieślniczych „Spielmann”, Fabryka Wełny „Czesanka” i Walcownia Cynku „Kunegunda”[29]. Pod nr. 23 funkcjonował Zakład Mechaniczny „Minerva”, w którym produkowano części do maszyn dla kopalń węgla kamiennego, hut żelaza i kolei wąskotorowych oraz maszyny dla użytku domowego[30]. Pod nr. 9 działał wówczas hotel „Köhler”, a pod nr. 23 hotel „Francuski”[31]. W budynku przedwojennej stacji emigracyjnej przy późniejszej ulicy Powstańców 25 w latach międzywojennej działał Państwowy Urząd Emigracyjny, a także Generalne Towarzystwo Emigracyjne[32].
W 1929 roku przebudowano mysłowicki odcinek linii tramwajowej – linia, którą przekuto na normalny tor, kończyła się w rejonie skrzyżowania ulic Starokościelnej i Krakowskiej, nie dochodząc już do dworca kolejowego[33]. W 1938 roku władze miasta Mysłowice podjęły uchwałę o urządzeniu Miejskiej Hali Targowej i w tym celu wykupiono halę po unieruchomionej walcowni „Kunegunda” przy ulicy Powstańców 6[34].
.jpg)
W czasach niemieckiej okupacji ulica nosiła nazwę Hermann Göring Strasse[35], a po II wojnie światowej przemianowano ją na ulicę Powstańców[36].
W latach 50. XX wieku tramwaj z Katowic ponownie zaczął docierać do mysłowickiego dworca kolejowego, a w 1954 roku oddano do użytku odcinek linii z Sosnowca[37]. Najprawdopodobniej w drugiej połowie XX wieku doszło do połączenia ulicy Powstańców z ulicą Strażacką, w wyniku czego rozebrano niektóre budynki znajdujące się w przebiegu osi odcinka łączącego obie ulice[38].
Plac przed dworcem kolejowym w 2013 roku należał do najsilniej zdegradowanych terenów miejskiej przestrzeni publicznej Starego Miasta w Mysłowicach. Również w złym stanie technicznym była wówczas cała ulica Powstańców i połowa budynków wzdłuż niej[39]. 20 maja 2021 roku podpisano umowę na przebudowę ciągu ulic: Bytomskiej, Starokościelnej, K. Szymanowskiego i Powstańców, w ramach której przewidziano m.in. przebudowę linii tramwajowej na odcinek dwutorowy, a wraz z tym modernizację innych elementów infrastruktury, w tym jezdni i chodników, a także całej infrastruktury podziemnej[40]. Prace budowlane rozpoczęły się na początku sierpnia tego samego roku[41]. W 2022 roku zmodernizowano kamienicę pod nr. 15[42], a na ścianie budynku pod nr. 12 powstał mural[43].
Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]
Obiekty zabytkowe i historyczne:
- Ratusz (ul. Powstańców 1; róg z pl. Wolności) – siedziba Urzędu Miasta Mysłowice; z lat 1866–1868 w stylu eklektyzmu z elementami neorenesansu, projektu Paula Jackischa[44]; na fasadzie budynku znajdują się odlewy rzeźbiarskie, a w drzwiach wejściowych witraż z herbem miasta Mysłowice[44]; wpisany do rejestru zabytków nieruchomych 23 lipca 1979 roku pod nr. A/1239/79[45],
- Kamienica (ul. Powstańców 3)[46],
- Kościół Apostołów Piotra i Pawła (ul. Powstańców 5) – świątynia ewangelicko-augsburska należąca do mysłowickiej parafii; z lat 1875–1877, według projektu Paula Jackischa w stylu neogotyku[45]; jest to obiekt wzniesiony z czerwonej cegły, jednonawowy, z wieżą od strony zachodniej i prezbiterium od wschodu; posiada neogotyckie wyposażenie z końca XIX wieku[47]; kościół wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych 17 grudnia 1997 roku pod nr. A/1661/97[45],
- Budynek walcowni cynku huty „Kunegunde” (ul. Powstańców 6) – późniejszy budynek sklepu sieci Biedronka[48]; z 1903 roku, rozbudowany w 1907 roku, według projektu Georga Schalschy[49]; jest to obiekt murowany, wybudowany z czerwonej cegły[44],
- Budynek mieszkalny (ul. Powstańców 7)[46],
- Hotel (ul. Powstańców 9) – późniejszy budynek przychodni rejonowej[46]; z drugiej połowy XIX wieku; na elewacji frontowej znajdują się cztery pilastry, a wejście do gmachu znajduje się pośrodku[50],
- Budynek poczty (ul. Powstańców 11)[46] – z 1888 roku, w stylu neogotyckim, według projektu K. Fordmana; gmach posiada charakterystyczne zwieńczenia szczytów naroży na dachu; w części szczytowej umieszczono mozaikę przedstawiają Hermesa, a na bocznej ścianie malowidło przedstawiające Archanioła Gabriela[51],
- Budynek mieszkalny dla urzędników kolei (ul. Powstańców 12)[46],
- Budynek mieszkalny dla urzędników kolei (ul. Powstańców 12a)[46],
- Willa Kuderów (ul. Powstańców 13) – z lat 70. XIX wieku, w stylu neoklasycyzmu; wpisana do rejestru zabytków nieruchomych 23 lipca 1979 roku pod nr. A/1238/79[45],
- Budynek dworca kolejowego (ul. Powstańców 14) – na stacji Mysłowice[48],
- Budynek (ul. Powstańców 14a) – po południowej stronie dworca kolejowego[48],
- Wiaty peronowe nr 1, 2 i 3 (ul. Powstańców) – na stacji Mysłowice; o nitowanej konstrukcji[48],
- Dom mieszkalny (ul. Powstańców 15) – wraz z oficyną[46],
- Dom mieszkalny kolejowy (ul. Powstańców 16)[46]
- Plebania parafii ewangelicko-augsburskiej (ul. Powstańców 17)[46],
- Dom mieszkalny wielorodzinny (ul. Powstańców 17a)[46],
- Dom mieszkalny kolejowy (ul. Powstańców 18)[46],
- Dom mieszkalny kolejowy (ul. Powstańców 20)[46],
- Kamienica (ul. Powstańców 21)[46],
- Siedzina biura emigracyjnego (ul. Powstańców 23) – później dom mieszkalny[46],
- Przewiązka, tzw. „Most Westchnień” (ul. Powstańców 23)[46] – z 1908[52] bądź z 1910 roku[53]; jest to zamknięty pomost[51] z wieżyczką pośrodku[52], wybudowany z inicjatywy Maxa Weichmanna, łączył bezpośrednio biura Stacji Rejestracyjnej z peronem[54].
Miejsca pamięci:
- Tablica (ul. Powstańców 1; budynek Urzędu Miasta Mysłowice) – poświęcona poległym w latach 1919–1921 powstańcom śląskim z Mysłowic[55],
- Tablica (ul. Powstańców 19) – upamiętniająca 23 Batalion Saperów Górnośląskich, walczących we wrześniu 1939 roku[56],
- Pomnik (ul. Powstańców 23) – upamiętniający więźniów Policyjnego Więzienia Zastępczego i Obozu Karnego[57].
Gospodarka i instytucje[edytuj | edytuj kod]
Na początku 2024 roku w systemie REGON zarejestrowanych było około 120 podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Powstańców. Siedzibę miały tutaj wówczas następujące urzędy i instytucje: Urząd Miasta Mysłowice (ul. Powstańców 1), Zarząd Oddziału Powiatowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Mysłowicach (ul. Powstańców 1), Miejski Zespół Obsługi Placówek Oświatowych w Mysłowicach (ul. Powstańców 6a), Koło w Mysłowicach Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (ul. Powstańców 9)[58], Urząd Pocztowy Mysłowice 1 Poczty Polskiej (ul. Powstańców 11)[59], Kościół Zielonoświątkowy Zbiór „Genezaret” w Mysłowicach (ul. Powstańców 14), Parafia Ewangelicko-Augsburska w Mysłowicach (ul. Powstańców 17), Publiczna Szkoła Podstawowa Jezuitów w Mysłowicach (ul. Powstańców 19), UKS Chromik Mysłowice (ul. Powstańców 23) i KS Lechia 06 Mysłowice (ul. Powstańców 23)[58].
Ponadto w tym okresie działały tutaj m.in.: żłobek, placówki ubezpieczeniowe i finansowe, placówki edukacyjne, firmy remontowo-budowlane, wspólnoty mieszkaniowe, kancelarie notarialne i adwokackie, przedsiębiorstwa wielobranżowe, gabinety lekarskie, salon fryzjerski, obiekty gastronomiczne, związki zawodowe, stowarzyszenia i inne[58].
Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Powstańców przynależą do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa[60].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Urząd Miasta Mysłowice: Zintegrowany System Informacji Przestrzennej Miasta Mysłowice – CRD MIIP. zsip.myslowice.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 71.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2023-12-06]. (pol.).
- ↑ Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 2023-06-09. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa: Railmap - mapa kolejowa. www.bazakolejowa.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ PKP Polskie Linie Kolejowe.: Plakatowy rozkład jazdy - relacyjny roczny. Mysłowice. 10 XII 2023 – 14 XII 2024. portalpasazera.pl, 2023-12-30. [dostęp 2024-01-06]. (pol.).
- ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Szlak pieszy - Czerwony - Katowice – Mysłowice im. M. Kantora-Mirskiego. www.slaskie.travel. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ a b Velomapa: Mapa infrastruktury rowerowej (Ścieżki Rowerowe). velomapa.pl. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 71.
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 73.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 29.
- ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 30.
- ↑ a b Sulik 2017a ↓, s. 248.
- ↑ Sulik 2017a ↓, s. 275.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 33-34.
- ↑ a b Sulik 2017a ↓, s. 252.
- ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 31.
- ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 32.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 28.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 12.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 16.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 105.
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 89.
- ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 33.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 65.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 67.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 106.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 49.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 114.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 100.
- ↑ Sulik 2017b ↓, s. 341.
- ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Zabytkowa zabudowa ulicy Powstańców w Mysłowicach. www.slaskie.travel. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 95.
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 91.
- ↑ Dragan 2016 ↓, s. 77.
- ↑ Tramwajowa rewolucja w Mysłowicach – umowa podpisana. www.myslowice.pl, 2021-05-20. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Ruszyła przebudowa linii tramwajowej nr 14 – zmiany w organizacji ruchu. www.myslowice.pl, 2021-08-04. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Aleksandra Olszewska: Nowe życie kamienicy przy Powstańców 15. itvm.pl, 2022-03-15. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ Aleksandra Olszewska: Kamienicę przy Powstańców 12 ozdobił kolejowy mural. itvm.pl, 2022-11-30. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ a b c Witecka 2008 ↓, s. 111.
- ↑ a b c d Studium… 2021 ↓, s. 59.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Studium… 2021 ↓, s. 66.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 108.
- ↑ a b c d Studium… 2021 ↓, s. 68.
- ↑ Agnieszka Czarnota; Leonard Czarnota: Walcownia cynku Kunegunda. www.mdhmyslowice.pl. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ Hotel Francuski. www.mdhmyslowice.pl, 2013. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ a b Witecka 2008 ↓, s. 112.
- ↑ a b Historia. przewiazka.pl. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ Sulik 2017a ↓, s. 319.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 37.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 94.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 96.
- ↑ Witecka 2008 ↓, s. 95.
- ↑ a b c Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-08]. (pol.).
- ↑ Urząd Pocztowy Mysłowice. m-ce.pl. [dostęp 2024-01-12]. (pol.).
- ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 444.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Weronika Dragan, Przemiany funkcjonalno-przestrzenne Starego Miasta w Mysłowicach w latach 1913–2013, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 3475, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-884-2 (pol.).
- Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Mysłowice na lata 2022 – 2025, Załącznik do uchwały Nr L/762/21 Rady Miasta Mysłowice z dnia 21 grudnia 2021 r., Mysłowice 2021 (pol.).
- Katalog Archidiecezji Katowickiej. Część II Dekanaty i parafie, Katowice: Kuria Metropolitalna w Katowicach, 2005, ISBN 978-83-922482-7-9 (pol.).
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Mysłowice, Załącznik nr 1 do uchwały Nr L/761/21 Rady Miasta Mysłowice z dnia 21 grudnia 2021 r., Mysłowice 2021 (pol.).
- Alfred Sulik, Historia Mysłowic. T. 1: Do 1922 roku, Wydanie 3. rozszerzone, uzupełnione i poprawione, Mysłowice: Urząd Miasta Mysłowice, 2017a, ISBN 978-83-7593-327-7 (pol.).
- Alfred Sulik, Historia Mysłowic. T. 2: 1922–1945: Miasto w Polsce odrodzonej 1922–1939 i Trzeciej Rzeszy niemieckiej 1939–1945, Wydanie 2, Mysłowice: Urząd Miasta Mysłowice, 2017b, ISBN 978-83-7593-328-4 (pol.).
- Helena Witecka, Moje miasto Mysłowice, Wydanie pierwsze, Mysłowice: Drukarnia B1, 2008, ISBN 978-83-927954-0-7 (pol.).
