Władysław Żeleński

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 22 sie 2017, była oparta na tej wersji.

Władysław Marcjan Mikołaj Żeleński (ur. 6 lipca 1837 w Grodkowicach pod Krakowem, zm. 23 stycznia 1921 w Krakowie)^[1] – polski kompozytor, pianista, organista, pedagog, organizator życia muzycznego.

Życiorys

Był synem właścicieli majątku Grodkowice, Kamili z Russockich i Marcjana Władysława Żeleńskiego, który został zamordowany 23 lutego 1846 roku w trakcie rabacji, kiedy próbował ocalić żonę^[2]. Władysław Żeleński już we wczesnym dzieciństwie przejawiał szczególne uzdolnienia muzyczne. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w Krakowie pod kierunkiem Kazimierza Wojciechowskiego, a następnie Jana Germasza. W zakresie kompozycji kształcił się u Franciszka Mireckiego. W wieku 20 lat Żeleński miał już w swoim dorobku kompozytorskim dwa kwartety smyczkowe, tria oraz uwerturę, której prawykonaniem osobiście zadyrygował na koncercie w dniu 29 lipca 1857 roku.

Dalsze studia muzyczne odbywał od 1859 w Pradze, gdzie kształcił się w zakresie gry fortepianowej u Aleksandra Dreyschocka oraz w zakresie gry na organach i nauki kontrapunktu u Józefa Krejčiego. W 1862 uzyskał w Pradze tytuł doktora filozofii. W latach 1866-1870 doskonalił rzemiosło kompozytorskie w Paryżu pod kierunkiem Napoleona Henryka Rebera w Konserwatorium Paryskim, a później prywatnie u Bertolda Damckego.

W 1870 Władysław Żeleński powrócił do kraju. Początkowo działał w Krakowie, gdzie 30 stycznia 1871 odbył się jego koncert kompozytorski. Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie po śmierci Stanisława Moniuszki objął klasę harmonii i kontrapunktu w Konserwatorium Warszawskim. W 1878 r. został dyrektorem artystycznym Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1881 roku powrócił na stałe do Krakowa. Z jego inicjatywy zostało powołane Konserwatorium Krakowskie, w którym aż do śmierci w 1921 r. pełnił funkcję dyrektora. W konserwatorium prowadził także klasę organów i przedmioty teoretyczne. Jednym z jego uczniów był pianista i kompozytor Zygmunt Stojowski.

Władysław Żeleński pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym (kw. Ka).

Twórczość

Twórczość Władysława Żeleńskiego obejmuje 5 kwartetów smyczkowych, sekstet, 2 tria, kwartet fortepianowy, utwory na skrzypce i fortepian, utwory fortepianowe (w tym 2 sonaty i liczne miniatury), utwory organowe, Koncert fortepianowy Es-dur, utwory orkiestrowe: m.in. 2 uwertury (W Tatrach, Echa leśne), 2 symfonie, a także liczne pieśni. Skomponował też wiele pieśni do słów zaprzyjaźnionej z rodziną Żeleńskich Narcyzy Żmichowskiej „Gabryelli”^[3].

Opery

Konrad Wallenrod,
Goplana,
Janek,
Stara Baśń na podstawie powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego wystawiona w 1907 roku we Lwowie.

Rodzina

Od 1872 mąż Wandy Żeleńskiej z domu Grabowskiej^[4], ojciec trzech synów: Stanisława Żeleńskiego – inżyniera, Tadeusza Boya-Żeleńskiego – tłumacza, satyryka, pisarza, lekarza z zawodu, oraz Edwarda Żeleńskiego – urzędnika bankowego. Po śmierci pierwszej żony w 1904, Władysław Żeleński ożenił się z Anną, córką Zenona Słoneckiego^[5].

Odznaczenia

Kawaler Orderu Franciszka Józefa – Austro-Węgry (1898)^[6].

↑ Małgorzata Kosińska: Władysław Żeleński. culture.pl. [dostęp 2011-09-14]. (pol.).
↑ Antoni Tessarczyk: Rzeź galicyjska 1846 r. czyli szczegółowy opis dokonanych morderstw, rozbojów i łupieztw, wraz z ważniejszymi wypadkami jakie tym okropnym scenom towarzyszyły w związku z intrygami biurokracyi. Kraków: W drukarni Stanisława Cieszkowskiego, 1848, s. 69-70.
↑ „Łaskawa dziewczyna”, „Oczywistość”, „Tęsknota”, „Niepodobieństwo”, „Podarunek”, „Co ja bym ci chciała dać?”, „Dziwne dziewczę”
↑ Na podstawie akt stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego w Warszawie, akt nr 22/1872, dostęp: 2016-03-06
↑ † Zenon Słonecki. „Gazeta Lwowska”, s. 5, Nr 7 z 11 stycznia 1912.
↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 185.

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Linki zewnętrzne

Poczet rektorów Akademii Muzycznej w Krakowie
Władysław Żeleński – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project

[culture-1] Małgorzata Kosińska: Władysław Żeleński. culture.pl. [dostęp 2011-09-14]. (pol.).

[2] Antoni Tessarczyk: Rzeź galicyjska 1846 r. czyli szczegółowy opis dokonanych morderstw, rozbojów i łupieztw, wraz z ważniejszymi wypadkami jakie tym okropnym scenom towarzyszyły w związku z intrygami biurokracyi. Kraków: W drukarni Stanisława Cieszkowskiego, 1848, s. 69-70.

[Narcyza-3] „Łaskawa dziewczyna”, „Oczywistość”, „Tęsknota”, „Niepodobieństwo”, „Podarunek”, „Co ja bym ci chciała dać?”, „Dziwne dziewczę”

[4] Na podstawie akt stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego w Warszawie, akt nr 22/1872, dostęp: 2016-03-06

[5] † Zenon Słonecki. „Gazeta Lwowska”, s. 5, Nr 7 z 11 stycznia 1912.

[6] Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 185.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Kompozytorzy	Tekla Bądarzewska-Baranowska Jan Nepomucen Bobrowicz Filipina Brzezińska Józef Brzowski Fryderyk Chopin Wilhelm Czerwiński Ignacy Dobrzyński August Fryderyk Duranowski Teodor Einert Julian Fontana Karol August Freyer Emanuel Kania Jan Chrzciciel Kiszwalter Teodor Leszetycki Stanisław Moniuszko Adam Münchheimer Zygmunt Noskowski Ignacy Jan Paderewski Mieczysław Sołtys Wojciech Sowiński Henryk Wieniawski Józef Wieniawski Edward Wolff Juliusz Zarębski Aleksander Zarzycki Władysław Żeleński
Wirtuozi	fortepianu: Fryderyk Chopin Maria Szymanowska Karol Tausig skrzypiec: August Fryderyk Duranowski Karol Lipiński Henryk Wieniawski
Ważniejsze utwory	Halka Straszny dwór Step II Koncert skrzypcowy d-moll op. 22 I Koncert fortepianowy e-moll op. 11 Etiudy op. 10 i op. 25 Preludia op. 28
Czasopisma muzyczne	„Tygodnik Muzyczny” (od 1820) „Ruch Muzyczny” (od 1857) „Echo Muzyczne” (od 1877)
Drukarnie	Gebethner i Wolff Sennewald Juliusz Wildt
Początki badań etnograficznych	Oskar Kolberg
Inne sztuki	Architektura: Historyzm Literatura: Romantyzm Pozytywizm

Dyrektorzy Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego	Władysław Żeleński (1888–1921) Wiktor Barabasz (1921–1928) Michał Julian Piotrowski (1929–1938) Bolesław Wallek-Walewski (1938–1939)
Rektorzy Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej	Zbigniew Drzewiecki (1946–1952) Stefania Łobaczewska (1952–1955) Bronisław Rutkowski (1955–1964) Eugenia Umińska (1964–1966) Jan Hoffman (1966–1969) Józef Chwedczuk (1969–1972) Krzysztof Penderecki (od 1972)
Rektorzy Akademii Muzycznej	Krzysztof Penderecki (do 1987) Krystyna Moszumańska-Nazar (1987–1993) Marek Stachowski (1993–1999) Barbara Świątek-Żelazna (1999–2002) Marek Stachowski (2002–2004) Stanisław Krawczyński (2005–2012) Zdzisław Łapiński (2012–2016) Stanisław Krawczyński (2016–2020) Wojciech Widłak (2020–2024) Mariusz Sielski (od 2024)