Wisłok
Wisłok w górnym biegu | |
Kontynent | |
---|---|
Państwo | |
Rzeka | |
Długość | 228 km |
Powierzchnia zlewni |
3 540 km² |
Źródło | |
Miejsce | Wielki Bukowiec |
Wysokość |
770 m n.p.m. |
Współrzędne | |
Ujście | |
Recypient | San |
Miejsce |
Dębno |
Wysokość |
183 m n.p.m.[1] |
Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie Polski |
Wisłok – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, lewy dopływ Sanu o długości 220 km, dorzecze 3528 km²
Nazwa
Wisłok (którego nazwa pochodzi od Wisły), jak udowadnia Wanda Daszykowska-Ruszel, swoją nazwę wiedzie od języka praindoeuropejskiego, od wyrazu veis, oznaczającego coś ciekłego, płynącego. Z tego źródłosłowu pochodzi nazwa Wisły, Wisełki, Wisłoki i Wisłoka[2].
Położenie
Wisłok to rzeka górska, o wartkim biegu, skalistym podłożu i licznymi przełomami. Wypływa na wysokości 770 m n.p.m. w Beskidzie Niskim, ze stoków Wielkiego Bukowca. W górnym biegu tworzy przełomy, w środkowym meandruje; Przepływa przez Pogórze Bukowskie, Doły Jasielsko-Sanockie, Kotlinę Sandomierską. Na przełomie Wisłoka w Rudawce Rymanowskiej znajduje się Ściana Olzy i Jar Wisłoka; W Sieniawie k. Beska w latach 1971-78 wybudowano na rzece Wisłok zaporę wodną o długości 174 m i wysokości maksymalnej 38 m - powstał zbiornik retencyjny o powierzchni maksymalnej 131 hektarów. Poniżej jego Jar Wisłoka. Na stokach ścian Olzy znajduje się największa w polskich Karpatach odkrywka łupków menilitowych.
Historia
Do roku 1340 Wisłok był rzeką graniczną między państwem Kazimierza Wielkiego a Księstwem Halickim. W okresie zaborów (1772-1914) na Sanie oraz Wisłoku znajdowała się granica administracyjna między Galicją Zachodnią a Wschodnią.
Rozwój osadnictwa nad Wisłokiem przypada na połowę XIV wieku. Wtedy to doszło do lokacji 20 wsi na prawie niemieckim w ziemi sanockiej i przemyskiej. Jedna z większych etnicznych wysp niemieckich powstała za panowania Ludwika Węgierskiego. Obejmowała ona Łańcut i 9 wsi na południe od miasta. Wyspa ta utrzymywała swoją odrębność etniczną aż po XVI wiek, i dopiero wówczas zaczęła się polonizować, ale np. wieś Markowa utrzymała swoją niemieckość do XVIII wieku[3]. Tradycja kolonizacji niemieckiej w dorzeczu Wisłoki i Wisłoka utrwaliła się w świadomości jeszcze w połowie XIX wieku.
W okresie I wojny światowej od 8 do 10 maja 1915 rzeka na odcinku od Odrzechowej do Beska stanowiła linię oporu wojsk rosyjskich (m.in. kozaków dońskich) przed nacierającymi od zachodu pułkami austriacko-niemieckimi[4]. W nocy z 9 na 10 maja pułki bośniackie usiłowały kilkakrotnie sforsować Wisłok w Besku, w miejscu gdzie rzeka płynie głębokim jarem. Rosjanie bronili się zawzięcie, za każdym razem wstrzymując natarcie. [...] Ponieważ Wisłok pod Beskiem okazał się przeszkodą nie do sforsowania, piechota bawarska 10 dywizji uderzyła przez Wzdów na pola jaćmiersko-góreckie, gdzie szturmem na bagnety przełamała pozycje rosyjskie, a straż tylna obsadziła pozycje wzdłuż drogi Zarszyn-Odrzechowa. [...] Przez Zarszyn w kierunku Sanoka maszerowały w tym czasie pułki polskie w służbie austriackiej, a więc 10 i 45pp, czyli te same regimenty, którym nie dane było zejść z gór w dolinę na święta Bożego Narodzenia[5].
Do lat 30. XX wieku Wisłok był rzeką spławną. Pływały po niej szkuty z drewnem do Strzyżowa, a wcześniej okoliczna szlachta, wyhodowane przez siebie zboża, spławiała szkutami przez Wisłok, San i Wisłę, aż do Gdańska[2].
Miejscowości położone nad Wisłokiem
W kolejności od źródła do ujścia:
- Wisłok Wielki
- Puławy
- Rudawka Rymanowska
- Sieniawa
- Mymoń
- Besko
- Bzianka
- Haczów
- Iskrzynia
- Krościenko Wyżne
- Krosno
- Odrzykoń
- Bratkówka
- Wojkówka
- Łączki Jagiellońskie
- Łęki Strzyżowskie
- Twierdza
- Kobyle
- Frysztak
- Markuszowa
- Dobrzechów
- Strzyżów
- Żarnowa
- Glinik Charzewski
- Glinik Zaborowski
- Zaborów
- Czudec
- Babica
- Zarzecze
- Rzeszów
- Trzebownisko
- Jasionka
- Terliczka
- Czarna
- Wola Mała
- Wola Dalsza
- Smolarzyny
- Białobrzegi
- Gniewczyna Tryniecka
- Chodaczów
- Wólka Małkowa
- Tryńcza
- Dębno
Grupy etnograficzne
Zobacz też
- ↑ Wisłok, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 603 .
- ↑ a b Rzeszowskie ulice i okolice. Marek Czarnota. Rzeszów: Mitel, 2001, s. 54. ISBN 978-83-11-11912-3.
- ↑ Barbara Czopek-Kopciuch Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim. PAN IJP. Kraków. 1995. ISBN 83-85579-33-8 str. 7-8
- ↑ Casimir Hermann Baer. Hoffmann, 1922. Der Völkerkrieg: Eine Chronik der Ereignisse seit dem 1. Juli 1914. "die etwa von Radomysl über Wielopole-Besko gegen Nowotaniec verlaufen, dann gegen Südosten abbiegen und bis auf die Höhen nordöstlich des ... " strony 148, 149, 150, 153, 162, 178,
- ↑ [w:] Józef Stachowicz. Miniony czas. strona 36.
Bibliografia
- Stanisław Kłos. Województwo rzeszowskie. Przewodnik, Warszawa 1973
Linki zewnętrzne
- Wisłok, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 603 .