Ewolucja dinozaurów

Ewolucja dinozaurów

Ewolucja dinozaurów – ewolucja biologiczna zwierząt zaliczanych do nadrzędu dinozaurów (Dinosauria)

Pozostaje przedmiotem sporu, które z odkrytych dotąd prymitywnych triasowych archozaurów (tradycyjnie nazywanych "tekodontami" – termin obecnie używany raczej nieformalnie, gdyż odnosi się do grupy parafiletycznej) można już uznać za najstarsze dinozaury (patrz artykuł "Dinozaury", dział "Rekordy"). Najstarsze skamieniałości, co do których naukowcy generalnie zgadzają się, że należą do dinozaurów, znaleziono w Argentynie. Były to niewielkie dwunożne drapieżniki (klasyfikowane jako prymitywne dinozaury gadziomiedniczne lub jako prymitywne teropody) mające ok. metra długości, których wiek szacuje się na ok. 230–225 mln lat, co odpowiada przełomowi środkowego i późnego triasu. W 2009 roku opisano niewielkiego dinozaura Panphagia z datowanych na około 228,3 mln lat osadów w Argentynie. Mimo iż jest to jeden z najwcześniejszych znanych dinozaurów, Panphagia ma cechy świadczące o jej przynależności do zauropodomorfów, co dowodzi, że linia rodowa gadziomiednicznych rozdzieliła się na teropody i zauropodomorfy jeszcze w środkowym triasie.

Dinozaury pojawiły się, kiedy wszystkie kontynenty były ze sobą połączone w olbrzymi prakontynent, zwany Pangeą. Klimat był suchy i gorący. Za ich bezpośrednich przodków uważa się żyjące w środkowym triasie niewielkie drapieżne archozaury z kladu Ornithodira, podobne do lagerpetona czy marazucha. Z tego okresu znane są głównie dinozaury gadziomiedniczne, np. mięsożerne celofyzy, eoraptory, herrerazaury oraz roślinożerne plateozaury. Dotychczasowe odkrycia sugerują, że dinozaury ptasiomiedniczne nie były w tym okresie pospolite; większość rodzajów opisanych jako triasowe ptasiomiedniczne jest znanych tylko z fragmentarycznych skamieniałości (głównie zębów), a ich klasyfikacja nie jest pewna. Do wyjątków, które można z dużym prawdopodobieństwem zaliczyć do Ornithischia, należy pisanozaur i kilka jeszcze nienazwanych form.

Po triasie, ok. 200 mln lat temu, nastał okres jurajski. Przełom triasu i jury wiązał się z wymarciem niektórych grup kręgowców lądowych, m.in. rauizuchów, co zdaniem niektórych naukowców mogło ułatwić dinozaurom zdobycie pozycji dominujących kręgowców lądowych. W jurze klimat stał się bardziej wilgotny, a kontynenty zaczęły się rozdzielać. Wzrosła także różnorodność gatunków dinozaurów. Wśród dinozaurów gadziomiednicznych pojawiły się ogromne, długoszyje zauropody jak np. brachiozaur, apatozaur, diplodok oraz wielkie drapieżniki np. allozaur, dilofozaur, ceratozaur. Prawdopodobnie również w okresie jurajskim jedna z linii ewolucyjnych teropodów dała początek ptakom (zobacz też: ewolucja ptaków). Od początku okresu jurajskiego intensywnie rozwijały się również dinozaury ptasiomiedniczne; z tego okresu znane są już tyreofory (przeżywające w jurze rozkwit stegozaury oraz pierwsze ankylozaury, jak mymurapelta, a także formy o niepewnej pozycji systematycznej, jak scelidozaur), ornitopody (Drinker, driozaur, kamptozaur) i marginocefale (jinlong).

Ok. 144 mln lat temu zaczął się ostatni okres ery mezozoicznej, kreda. Klimat jeszcze gorący stopniowo się ochładzał. W tym okresie dinozaury osiągnęły największe zróżnicowanie. Pojawiły się posiadające rogi ceratopsy jak np. triceratops, protoceratops (ten rodzaj jeszcze nie miał rogów), jamaceratops, centrozaur, styrakozaur, chasmozaur, torozaur, pachyrinozaur, einiozaur, achelozaur, Montanoceratops, archeoceratops, Liaoceratops, czaojangzaur, niewielkie drapieżniki np. owiraptor, welociraptor, Buitreraptor, Troodon, deinonych, oraz ornitopody np. Iguanodon, majazaura, parazaurolof, prozaurolof oraz wielkie teropody: daspletozaur, tarbozaur i najbardziej znany z dinozaurów – tyranozaur.