Hermafrodytyzm

Hermafrodytyzm, obojnactwo, dwupłciowość, gynandromorfizm – zjawisko występowania w ciele jednego osobnika jednocześnie męskich i żeńskich gruczołów rozrodczych albo występowanie w jego ciele gruczołu obojnaczego wytwarzającego jaja i plemniki. Obojnactwo występuje często u zwierząt bezkręgowych i u roślin wyższych (u roślin nazywane jest obupłciowością lub androgynią), rzadziej u kręgowców. U osobników hermafrodytycznych najczęściej zachodzi zapłodnienie krzyżowe, rzadziej samozapłodnienie – u roślin nazywane samopylnością.

Osobnik posiadający cielesne cechy dwojga płci w entomologii określany jest jako gynandromorf.

Hermafrodytyzm u zwierząt

U zwierząt bezkręgowych obojnactwo jest spotykane dosyć często, u kręgowców zdecydowanie rzadziej. Hermafrodytami wśród zwierząt kręgowych są niektóre gatunki ryb (m.in. z rodziny strzępielowatych i wargaczowatych). Szczególnie często występuje obojnactwo u bezkręgowców będących pasożytami wewnętrznymi, co związane jest z ich trybem życia.

Wyróżnia się kilka rodzajów obojnactwa u zwierząt:

• obojnactwo równoczesne – występuje przez cały czas życia danego osobnika. Tak jest np. u tasiemca, dżdżownicy, ślimaków lądowych.
• obojnactwo okresowe – występuje tylko w określonych fazach rozwojowych populacji. Tak się dzieje np. u mszyc i rozwielitek.
• obojnactwo potencjalne – polegające na tym, że gruczoły płciowe u danego osobnika mogą funkcjonować albo jako gruczoły męskie, albo gruczoły żeńskie, w zależności od różnych czynników u różnych gatunków. Może to być wiek osobnika, stan jego zdrowia, rodzaj spożywanego pokarmu i inne.
• obojnactwo następcze (protandria) – jeżeli dojrzewanie plemników i komórek jajowych u danego osobnika zachodzi nie równocześnie, lecz w bliskim, następującym po sobie czasie. Takie zjawisko występuje np. u ostryg.
• obojnactwo warunkowe – występuje tylko u osobników w szczególnych przypadkach. Jeżeli np. samcowi ropuchy usunie się jądra, to znajdujące się obok nich narządy Biddera zaczną funkcjonować jak jajniki samicy.
• obojnactwo pozorne – występuje u ssaków. Polega to na tym, że np. u samicy wykształcają się zewnętrzne cechy płciowe samca, ale jej gruczoły płciowe jajniki funkcjonują normalnie. To zjawisko występuje u krokut cętkowanych.

Obojnactwo u człowieka

Obojnactwo u człowieka jest wrodzonym zaburzeniem różnicowania narządów płciowych o podłożu genetycznym lub hormonalnym.

Mitologia

W mitologii greckiej obojnactwo wiąże się z mitem o Hermafrodycie i Androgyne.

Hermafrodytyzm jako źródło rozdzielnopłciowości

Organizmy o obojnaczym układzie płciowym pojawiają się w tezach wyjaśniających zaistnienie rozdzielnopłciowości zarówno u roślin, jak i u zwierząt. Proces ten mógł przebiegać poprzez jeden lub kilka etapów pośrednich. W przypadku roślin uwzględniane stadia to m.in. gynodioecja (obecność w obrębie gatunku zarówno osobników obojnaczych jak i żeńskich), androdioecja (hermafrodyty oraz osobniki męskie), andromonoecja , monoecja, distyla lub subdioecja (hermafrodyty wraz z osobnikami męskimi i żeńskimi). W rozwoju rozdzielnopłciowości u zwierząt - wśród etapów pośrednich wymienia się hermafrodytyzm sekwencyjny (dychogamię), występujący obecnie wśród niektórych gatunków ryb. Początkowo okresowy rozdział funkcji żeńskich i męskich przyczynić się miał ostatecznie do selektywnego rozwoju organów jednego typu płci u poszczególnych osobników. Fizjologiczną pozostałość hermafrodytycznej ścieżki rozwojowej wykazuje bipotencjalna, niezróżnicowana gonada zarodkowa. Występuje ona zarówno u bezkręgowców, jak i kręgowców, i może się rozwinąć w postaci kilku wariantów układu płciowego. W przypadku kręgowców dodatkową obupłciową cechą jest obecność pierwotnych traktów gonadalnych, zarówno męskich jak i żeńskich (tzw. przewody Wolffa i Müllera), w każdym embrionie, niezależnie od wariantu chromosomów płciowych. Ponadto homologiczność organów płciowych osobników o płci męskiej i żeńskiej (np. klitoris i prącia) podawana jest jako morfologiczne świadectwo ich ewolucyjnego przeobrażenia z jednego organizmu o płci obojnaczej. W związku z powyższym, według niektórych badaczy, organizmy roślinne i zwierzęce, w tym także ludzkie, można postrzegać jako w pewnym stopniu obupłciowe (interseksualne). Natomiast przypadki różnorodnych stadiów hermafrodytyzmu, spotykane współcześnie wśród kręgowców rozdzielnopłciowych, uznawane są za atawizm. Ponowne ukształtowanie się u nich pełnego obojnactwa uważa się za niemożliwe ze względu na obecną kombinację genów.

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.