Manasterz (powiat jarosławski)
50°07′07″N 22°39′59″E/50,118611 22,666389
| wieś | |
 Kościół parafialny w Manasterzu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
791[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-522[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RJA |
| SIMC |
0612364[4] |
Położenie na mapie gminy Wiązownica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
| 50°07′07″N 22°39′59″E/50,118611 22,666389[1]
| |
| Strona internetowa | |
Manasterz (w latach 1977–1981 Osetkowo) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Wiązownica[5][4]. Położony u ujścia Lubaczówki do Sanu, 16 km na północ od Jarosławia.
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała do klucza Jarosław Lubomirskich[6]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa przemyskiego.
We wsi znajduje się szkoła podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego i parafia Matki Bożej Pocieszenia.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0612370 | Buchta | część wsi |
| 0612387 | Krzewnosy | część wsi |
| 0612418 | Mielniki | przysiółek |
| 0612393 | Zarzecze | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
- Archeologia
Początki osadnictwa na terenie Manasterza sięgają odległych czasów. Badania archeologiczne wykazały osadnictwo po ostatnim zlodowaceniu. Była to ludność z grupy tzw. paleolitu niżowego, która zajmowała się myślistwem i rybołówstwem, osady były położone na piaszczystych wydmach nad Sanem i jego dopływami. Następny okres to mezolit (3000–1700 p.n.e.), którego mieszkańcy prowadzili osiadły tryb życia i zajmowali się uprawą zbóż i hodowlą zwierząt. Około 1300 r. p.n.e. przybyła na te tereny ludność kultury łużyckiej, która wprowadziła nowe narzędzia, budownictwo, zwyczaje i kult wierzeniowy. W V wieku n.e. kultura łużycka uległa upadkowi z powodu najazdów plemion scytyjskich ze wschodu; zaczęto budować umocnienia i grody. Znalezione relikty ceramiki siwej (podobne są w Muninie i Łazach) pozwoliły ustalić datę powstania tej osady na V wiek n.e. Osada ta zbudowana nad dawnym korytem Lubaczówki, odkryto tu tzw. Chaty-ziemianki (chaty częściowo wkopane w ziemię) o wymiarach 4–5 m długości i 2,5 m szerokości; w VIII-X wieku był to prastary ośrodek hutniczy, w którym mieszkańcy wytapiali rudę darniową (odkryto pozostałości 7 pieców hutniczych), bliskość lasów była warunkiem do pozyskiwania drewna do wytopu żelaza[7].
- Monaster Bazyliański.
Nazwa wsi Manasterz pochodzi od średniowiecznego drewnianego prawosławnego klasztoru zakonników bazyliańskich tzw. monaster-monasterion, którzy w podróżach misyjnych dotarli tu ze wschodu. wokół Monastyru powstały osady przyklasztorne i przyfolwarczne (w miejscu dzisiejszego przysiółka – Mielniki). Była też czynna gorzelnia, po której pozostały resztki murowanych piwnic. Monastyr Bazyliański prawdopodobnie został zniszczony podczas najazdu tatarskiego, albo uległ samounicestwieniu (kasacji) w wyniku przejścia prawosławia do Unii brzeskiej[7].
- Historia wsi
W dokumentach źródłowych nazwa tej miejscowości wystąpiła już w nadaniu jej na rzecz Jana z Tarnowa w 1387 roku. W sporze o dziesięciny wieś wraz z wójtem, Marcinem, występuje w dokumentach ponownie w 1448 r., oraz w spisie wiosek jarosławskich podczas ustanowienia ordynacji Jarosławskiej w 1470 roku. W 1519 roku król Zygmunt Stary zniósł ordynację, a dobra Jarosławskie podzielono. Do XIX wieku w pobliskich wioskach nie było pańskiej rezydencji, ogromne obszary należały do Czartoryskich, a folwarki były zarządzane przez dzierżawców. Dopiero w 1812 roku powstały oddzielne posiadłości w Sieniawie, Wysocku i Wiązownicy[7].
Przydatnym źródłem archiwalnym są regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej w latach 1515[8], 1589[9], 1628, 1651, 1658, 1674[a]. W 1674 roku w Manasterzu było 19 domów[10].
W 1898 roku wybrano zwierzchność gminną, której naczelnikiem został Aleksy Buszko[11].
W maju i czerwcu 1915 roku przez te tereny przechodził front walk wojsk austriacko-niemieckich z rosyjskimi.
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie jarosławskim województwa lwowskiego. Nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA (zachęcani przez tutejszego księdza greckokatolickiego) zamordowali tutaj 10 Polaków[12].
Podczas okupacji 20 lipca 1944 roku miejscowy oddział BCh, dowodzony przez Jana Wysockiego stoczył (koło mostu na Lubaczówce) zwycięską walkę z Niemcami[7].
Kościół[edytuj | edytuj kod]
Gdy w 1865 roku powstała parafia w Wiązownicy, w jej skład weszły też Manasterz i Czerwona Wola. W 1937 roku z inicjatywy ks. Stanisława Sudoła, rozpoczęto budowę murowanego kościoła (przerwaną w 1939 roku z powodu wybuchu II wojny światowej). W 1950 roku mieszkańcy prosili o przydzielenie kapłana, w odpowiedzi na to żądanie bp Franciszek Barda, w 1950 roku przydzielił ks. Edwarda Dręgę, który był w Manasterzu do 1952 roku. Po ukończeniu budowy kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia został 2 września 1951 roku poświęcony przez bpa Wojciecha Tomakę. W 1952 roku została erygowana parafia w Manasterzu. 1 września 2002 roku odbyła się konsekracja kościoła, której dokonał abp Józef Michalik[7][13].
Oświata[edytuj | edytuj kod]
Początki szkolnictwa parafialnego w Manasterzu sięgają początków XIX wieku, gdy już od jakiegoś czasu przed 1830 rokiem powstała szkoła parafialna przy miejscowej cerkwi greckokatolickiej (schola parochialis).
W 1874 roku szkoła cerkiewna reskryptem Rady szkolnej krajowej została przekształcona na szkołę publiczną.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Z regestru wynika, że wieś w 1515 roku posiadała 7 łanów ziemi rolnej i młyn. Już na jakiś czas przed 1515 roku istniała cerkiew, gdyż wspomniano o duchownym (pop). Z regestru z 1589 roku wynika, że zwiększyła się do 15 łanów powierzchnia gruntów rolnych, był młyn o dwóch kamieniach (molendinum 2 rothare). W 1651 i 1658 roku wieś została objęta częściową zniżką podatku z powodu zniszczeń wojennych (a propinatione vini cremati). W 1596 roku została zawarta Unia brzeska, pomiędzy papiestwem i prawosławiem we wschodniej Polsce. Jednak z powodu sprzeciwu szlachcica Konstantego Wasyla Ostrogskiego, który wycofał się przed zawarciem Unii, nastąpił wewnętrzny podział wśród duchowieństwa na dwie części: popierających Unię i jej przeciwników, z tego powodu istniały równolegle biskupstwa unickie i prawosławne, które wzajemnie się zwalczały. Również parafie były objęte konfliktem. Parochia w Manasterzu, w 1651 roku została w rejestrze poborowym zapisana jako Sinagoga, a w 1658 roku jako Ecclesia libera. To tłumaczy, że początkowo Manasterz pozostawał przy prawosławiu, a dopiero przed 1658 rokiem przystąpił do Unii (słowo ecclesia libera wskazuje na kościół mający złagodzone prawo doktrynalne wobec Polski, czyli wskazuje to na Unitów).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 77277
- ↑ Wieś Manasterz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-20], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 763 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581–1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ a b c d e Historia Manasterza.
- ↑ Manasterz na stronie Regestru Poborowego 1515.
- ↑ Manasterz na stronie Regestru Poborowego 1589.
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe. To I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674 Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 125)
[Cytat:Manastyrz ad Jarosław: a personis subditorum tam romanorum quam rutenorum utriusque sexus cum popone n[umer]o octodecim in summa fl. ......19/0. - ↑ Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na rok 1902.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 266–267, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Tygodnik Katolicki „Niedziela” Złoty Jubileusz Parafii w Manasterzu. Tygodnik Katolicki „Niedziela”.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Manasterz (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 90.
- Mapa katastralna wsi Manasterz z 1855 roku
- Siedziba gminy: Wiązownica
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osada leśna | |
| Części wsi |
|
| Kolonia wsi |
|
| Przysiółki wsi |
|
| Pozostałe miejscowości |
