Mangatka płowa

Mangatka płowa
	Paracynictis selousi
	(de Winton, 1896)
	; Mangatka płowa na ilustracji autorstwa Josepha Smita z 1901 roku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	mangustowate
Podrodzina	Herpestinae
Rodzaj	Paracynictis; Pocock, 1916
Gatunek	mangatka płowa
Synonimy
	Cynictis selousi de Winton, 1896; Paracynictis sengaani Roberts, 1931;
	Cynictis selousi de Winton, 1896; Paracynictis sengaani Roberts, 1931;
Podgatunki
	P. s. bechuanae Roberts, 1932; P. s. ngamiensis Roberts, 1932; P. s. selousi (de Winton, 1896); P. s. sengaani Roberts, 1931;
	P. s. bechuanae Roberts, 1932; P. s. ngamiensis Roberts, 1932; P. s. selousi (de Winton, 1896); P. s. sengaani Roberts, 1931;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mangatka płowa^[7] (Paracynictis selousi) – gatunek ssaka drapieżnego z rodziny mangustowatych (Herpestidae). Ssak ten występuje w Afryce, według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Mangatka płowa występuje w Afryce, zamieszkując w zależności od podgatunku^[8]^[9]:

P. selousi bechuanae – wschodnia Botswana
P. selousi ngamiensis – Angola, Zambia, Malawi, północna Namibia i północna Botswana
P. selousi selousi – zachodni Mozambik, północno-wschodnia Południowa Afryka (prowincje Limpopo i Mpumalanga) i Zimbabwe
P. selousi sengaani – południowy Mozambik i Południowa Afryka (północno-wschodnia prowincja KwaZulu-Natal)

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1896 roku brytyjski zoolog William de Winton, nadając mu nazwę Cynictis selousi^[3]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu de Winton wskazał „trawiastą stertę pod drzewem, w Essex Vale, w Matabeleland” (Zimbabwe)^[3]. Holotypem była czaszka zwierzęcia, najprawdopodobniej zabitego i zjadanego przez orła, znaleziona 18 października 1895 roku^[3]. Jedyny przedstawiciel rodzaju mangatka^[7] (Paracynictis) utworzonego w 1916 roku przez brytyjskiego zoologa Reginalda Pococka^[2]. Rozpoznano cztery podgatunki^[10]^[8], podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz podgatunku nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Autor i rok opisu	Miejsce typowe
P. s. bechuanae	Roberts, 1932	bocznica Tsessebe, dystrykt Tati, wschodnia Beczuana
P. s. ngamiensis	Roberts, 1932	30 mil (49 km) na północny zachód od Maun, Ngamiland, północna Beczuana
P. s. sengaani	Roberts, 1931	Maputa, północno-wschodni Zululand, Natal

Badania molekularne sugerują, że P. selousi tworzy grupę siostrzaną wraz z Cynictis penicillata^[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa rodzajowa: gr. παρα para – blisko; rodzaj Cynictis Ogilby, 1833, mangustolisek^[2]. Epitet gatunkowy jest eponimem honorującym F.C. Selousa, z którego kolekcji pochodził okaz typowy^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 39–47 cm, długość ogona 28–43,5 cm, długość tylnej stopy 10,3–12,4 cm, długość ucha 3,9–5 cm; masa ciała 1,4–2,2 kg^[8]. Mała mangusta z bladoszarym futrem, czarnymi stopami i białym ogonem. Górne części futra są szarawe do jasnoszarego; futro na grzbiecie jest siwe, z białymi pierścieniami na włosach okrywowych. Futro na dolnych częściach ciała jest również szare do brązowo-szarego, ale bledsze niż na górnych częściach ciała. Podszerstek jest gruby; włosy są ciemne u podstawy i płowo do płowo-szarego na czubku^[8]. Miękkie włosy okrywowe są krótkie na głowie (15 mm) zaś długie na zadzie (40 mm); na ogonie są krótsze u podstawy (50 mm) i stają się dłuższe w kierunku końcówki (do 10 cm)^[8]. Końcówka ogona jest biała; ogon stanowi 40% całkowitej długości ciała^[8]. Pysk jest spiczasty, z małym rhinarium. Uszy są duże i częściowo pokryte długimi włosami. Górne części kończyn są czarne lub ciemnobrązowe; każda stopa posiada cztery palce^[8]. Pazury na przednich łapach są lekko zakrzywione i mają około 8–10 mm długości; na tylnych łapach są proste. Podeszwy stóp są owłosione. Mangatka płowa posiada trzy pary sutek (chociaż informowano o okazie z dwoma parami sutek)^[8]. Czaszka jest wydłużona; mózgoczaszka jest jajowata^[8]. Szerokość kości jarzmowej to połowa długości czaszki^[8]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {3}{3}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {4}{4}}$ M ${\tfrac {2}{2}}$ = 40^[8]. Górne kły są krótkie, zaokrąglone i lekko zakrzywione, pierwsze przedtrzonowce są małe i nie zawsze obecne^[8].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Siedlisko i zachowanie[edytuj | edytuj kod]

Mangatka płowa zamieszkuje sawannowe łąki i tereny lesiste; nie występuje w lasach, na pustyniach i półpustyniach^[6]. Obserwowana w zaroślach akacji (Acacia) i terenie lesistym (z piaszczystym podłożem), na otwartych siedliskach (na gruntach uprawnych lub w miejscach, z których usunięto krzaki i zarośla) oraz na obszarach zalewowych i trawiastych (z krótką trawą i skąpą pokrywą)^[8]. Ssak ten jest niezależny od dostępności wody i jest znany z obszarów, na których średnie roczne opady wynoszą od 400 do 1000 mm^[8]. Mangatka płowa jest najprawdopodobniej gatunkiem preferującym nocny tryb życia; dzień spędza odpoczywając w norach^[8]. Zwykle prowadzi samotny tryb życia, choć czasem obserwowano pary tych ssaków^[8]. Nory kopane są w piaszczystej ziemi; mogą mieć jedno lub dwa wejścia, które często znajdują się pod osłoną niskiego krzaku, choć czasami usytuowane są na otwartym terenie; w prowincji KwaZulu-Natal nora miała przejścia i komory na głębokości 1,5 m^[8]. Pod wpływem stresu mangatka płowa może schronić się do dowolnej, dostępnej nory; obserwowano, jak wchodzi do nory postrzałki kafryjskiej (Pedetes capensis) oraz mrównika (Orycteropus afer). W razie zagrożenia stają na tylnych nogach i trzymają głowę wysoko w górze^[8].

Pokarm[edytuj | edytuj kod]

Uważa się, że dieta mangatki płowej obejmuje owady, myszy, gady, płazy i jaja^[8]. Analiza zawartości żołądków 51 osobników mangatki z Botswany i Zimbabwe wykazała, że największy odsetek składu pokarmu stanowiły owady, w tym 43% prostoskrzydłe (Orthoptera) (głównie pasikoniki i świerszcze), 43% termity (Isoptera) (włącznie z Hodotermes mossambicus i Macrotermes falciger), 37% dorosłych chrząszczy (poświętniki (Scarabaeidae), biegacze (Carabidae), ryjkowce (Curculionidae), pływaki (Dytiscidae), sprężyki (Elateridae)), 27% larw chrząszczy, 10% motyli (bielinki (Pieridae), sówki (Noctuidae), gąsienice zawisaków (Sphingidae)) oraz sieciarek (Neuroptera) i mrówki (Formicidae)^[8]; spośród innych bęzkręgowych ofiar mangatki płowej 22% stanowiły pajęczaki (solfugi (Solifugae), zwłaszcza Solpuga monteiroi), 18% skorpiony (Opisthophthalmus wahlbergi i Parabuthus granulatus), 8% pająki (Aranea) i 8% wije (Myriapoda), skolopendra zwyczajna (Scolopendra morsitans)^[8]. Wśród zwierząt kręgowych skład diety przedstawiał się następująco: 16% stanowiły gryzonie (tłustoszka sawannowa (Steatomys pratensis) i nadrzewnik (Dendromus)), 14% gady (Pachydactylus capensis, Agama hispida, Panaspis wahlbergi, Nucras taeniolata, Trachylepis striata, Aspidelaps scutatus, Leptotyphlops scutifrons, Lycophidion capense i Atractaspis bibronii), 8% płazy (Bufo, Tomopterna delalandii i Leptopelis bocagii) oraz 4% ptaki (pozostałości po jajach)^[8]. Mangatki płowe są dobrymi kopaczami i wykopują larwy chrząszczy spod ściółki lub spod kępek trawy^[8]. Poruszają się z nisko opuszczoną głową, tak że nozdrza znajdują się blisko ziemi, co sugeruje, że lokalizują swoją zdobycz wykorzystując węch; uważa się również, że mają dobry słuch, który może im pomagać w znajdowaniu ofiary znajdującej się pod ziemią^[8].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Rozród słabo poznany; narodziny mogą wystąpić w ciepłych, mokrych miesiącach, od sierpnia do marca, a wielkość miotu może wynosić do czterech młodych; samice w ciąży z trzema i czterema płodami zostały schwytane w lutym w Botswanie i wrześniu oraz w sierpniu w Zimbabwe^[8]. W grudniu i styczniu schwytano dwa młode o masie ciała wynoszącej 450 g; w lutym w Namibii schwytano młodego ssaka o ciężarze 900 g i obserwowano ciężarną samicę w październiku^[8].

Status zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)^[6]. Gatunek ten uważa się za niezbyt powszechny, z zastrzeżeniem, że wiele jego siedlisk jest słabo poznanych^[6]. Nie ma danych czy na tego ssaka poluje się dla mięsa^[6]. Nie stwierdzono poważnych zagrożeń dla tego gatunku, chociaż zdziczałe lub domowe psy i koty mogą stanowić zagrożenie dla niego na szczeblu lokalnym^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Paracynictis selousi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c R.I. Pocock. A new Genus of African Mongooses, with a Note on Galeriscus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eighth Series. 17, s. 177, 1916. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e W.E. de Winton. On a new Mongoose from Mataheleland, British South Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth Series. 18, s. 469, 1896. (ang.).
↑ ^a ^b A. Roberts. New forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 14 (3), s. 227, 1931. (ang.).
↑ ^a ^b A. Roberts. Preliminary description of fifty-seven new forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 15 (1), s. 5, 1932. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.W.C.W. Mateke C.W.C.W. i inni, Paracynictis selousi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-3 [dostęp 2017-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z J.S. Gilchrist, A.P. Jennings, G. Veron & P. Cavallini (koordynator): Family Herpestidae (Mongooses). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 318. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ T.L.F. Bird & C.W. Mateke. A preliminary survey of the presence and distribution of small carnivores in the Lower Zambezi Protected Area Complex, Zambia. „Small Carnivore Conservation”. 48, s. 51, 2013. (ang.).
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Paracynictis selousi. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2017-05-05]
↑ M.-L. Patou, P.A. Mclenachan, C.G. Morley, A, Couloux, A.P. Jennings & G. Veron. Molecular phylogeny of the Herpestidae (Mammalia, Carnivora) with a special emphasis on the Asian Herpestes. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (1), s. 69–80, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.05.038. (ang.).

[itis-1] Paracynictis selousi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Pocock-2] R.I. Pocock. A new Genus of African Mongooses, with a Note on Galeriscus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eighth Series. 17, s. 177, 1916. (ang.).

[Winton-3] W.E. de Winton. On a new Mongoose from Mataheleland, British South Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth Series. 18, s. 469, 1896. (ang.).

[Roberts1931-4] A. Roberts. New forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 14 (3), s. 227, 1931. (ang.).

[Roberts1932-5] A. Roberts. Preliminary description of fifty-seven new forms of South African mammals. „Annals of the Transvaal Museum”. 15 (1), s. 5, 1932. (ang.).

[iucn-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.W.C.W. Mateke C.W.C.W. i inni, Paracynictis selousi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-3 [dostęp 2017-05-01] (ang.).

[Cichocki&inni-7] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 146. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[hmw1-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z J.S. Gilchrist, A.P. Jennings, G. Veron & P. Cavallini (koordynator): Family Herpestidae (Mongooses). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 318. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Bird&Mateke-9] T.L.F. Bird & C.W. Mateke. A preliminary survey of the presence and distribution of small carnivores in the Lower Zambezi Protected Area Complex, Zambia. „Small Carnivore Conservation”. 48, s. 51, 2013. (ang.).

[msw3-10] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Paracynictis selousi. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2017-05-05]

[Patou&inni-11] M.-L. Patou, P.A. Mclenachan, C.G. Morley, A, Couloux, A.P. Jennings & G. Veron. Molecular phylogeny of the Herpestidae (Mammalia, Carnivora) with a special emphasis on the Asian Herpestes. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (1), s. 69–80, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.05.038. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]