Ryjówka równozębna
| Sorex isodon[1] | |||
| Turov, 1924 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj |
Sorex Sorex | ||
| Gatunek |
ryjówka równozębna | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Ryjówka równozębna[4] (Sorex isodon) – gatunek ssaka z rodziny ryjówkowatych, występujący w północnej Eurazji[3][5], zamieszkuje głównie tajgę. Ubarwiony czarnobrązowo. Wyróżnia się 6 podgatunków. Rozmnaża się szybko, do trzech miotów rocznie. Nie zagraża mu wyginięcie.
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
Kariotyp tworzy 21 par chromosomów, 2n=42, podobnie jak u ryjówki średniej i ryjówki szinto. FN=70, jak u części populacji ryjówki średniej. 14 par chromosomów przyjmuje kształt metacentryczny czy submetacentryczny, natomiast 6 jest akrocentryczna. Akrocentryczny jest także duży chromosom X, odróżniający się od małego, subtelocentrycznego chromosomu Y[6]. mtDNA liczy 17 008 par zasad kodujących 13 białek, 2 rRNA, 22 tRNA, ponadto region, od którego rozpoczyna się replikacja DNA oraz region kontrolny[7].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość głowy i tułowia zawiera się między 5,4 a 8,6 cm. Ogon mierzy więcej niż połowa długości głowy i ciała, między 3,7 a 5,5 cm. Tylna stopa osiąga od 1,3 do 1,5 cm. Masa ciała wynosi od 6,1 do 16,3 g[6].
Większość ciała przyjmuje jedną barwę czarnobrązową, czy to na grzbiecie, czy to brzuchu, czy też po bokach ciała. Wyłamują się osobniki młodociane, o grzbiecie brązowym bądź ciemnobrązowym i brzuchu nieco jaśniejszym. Ogon ubarwiony jest przynajmniej w swym proksymalnym odcinku inaczej od wierzchu, inaczej od spodu, dystalnie zatraca swą dwubarwność, przechodząc w jednorakie ubarwienie[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek został opisany naukowo w 1924 roku[5]. Turov określił go jako Sorex araneus tomensis isodon. Jako miejsce typowe podano jezioro Bajkał[2], jednak wedle innych źródeł znajduje się ono nad rzeką Sosnowka w tajdze barguzińskiej na północny wschód od Bajkału, w syberyjskiej części Rosji. Zwierzę należy do podrodzaju Sorex i grupy gatunków pokrewnych ryjówce średniej (Sorex caecutiens)[5]. Do grupy tej należy także ryjówka szinto, ryjówka chińska i ryjówka pazurzasta. Wraz z kilkoma innymi grupami gatunków oraz gatunkami nieobjętymi żadną grupą zalicza się ona podrodzaju Sorex Sorex, jednego z dwóch w rodzaju Sorex[6], zwanym po polsku ryjówką[4]. Jest to jedyny rodzaj umieszczany w plemieniu Soricini[6], czyli ryjówki[4]. Plemię to wraz z plemionami Blarinini, Blarinellini, Anourosoricini, Notiosoricini i Nectogalini należy z kolei do podrodziny Soricinae, jednej z trzech podrodzin rodziny ryjówkowatych Soricidae, obejmującej także podrodziny Crocidurinae i Myosoricinae[6].
W 2018 roku Zhu i inni na podstawie badań mtDNA opublikowali kladogram, na którym najbliższym krewnym ryjówki równozębnej była ryjówka pazurzasta[7] (poniżej fragment):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W latach 80. XX wieku sugerowano, że jest to ten sam gatunek co ryjówka chińska (Sorex sinalis), jednak obecnie jest to kwestionowane[5].
Wyróżnia się następujące podgatunki[6]:
- Sorex isodon isodon Turov, 1924,
- Sorex isodon gravesi Goodwin, 1933,
- Sorex isodon montanus Skalon & Raevsky, 1940,
- Sorex isodon princeps Skalon & Raevsky, 1940,
- Sorex isodon ruthenus Stroganov, 1936,
- Sorex isodon sachalinensis Okhotina, 1984[6].
Tryb życia i cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]
Ryjówka równozębna przystępuje do rozrodu później niż inne ryjówki. Opóźnienie wynosi od 15 do 17 dni, jak to ustalono w Karelii, regionie magadańskim, środkowej Syberii i na południu Jakucji[6]. Samiec poszukuje samicy, kierując się słuchem i węchem. Tymczasem płodna samica zachowuje się głośno. Spotkaniu towarzyszą ćwierkające dźwięki. W trakcie trwającej 5–7 s kopulacji samiec chwyta zębami futro karku samicy, pozostawiając ślady, wspina się na samicę, wyginając swe ciało w łuk, podczas gdy samica wygina głowę do góry. Po kopulacji może on postępować za samicą, wydając dźwięki[8]. Jak w całej podrodzinie ryjówek prowadzi on jednak poligamiczne życie i nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa[6]. Tymczasem samica niekiedy, bo nie po każdej kopulacji[8], zachodzi w ciążę, która może się jej przytrafić trzy razy w ciągu jednego roku. Jednorazowo wydaje na świat od jednego do 11 młodych ze średnią 7,6. Samice żyjące dalej na północy rodzą mioty liczniejsze niż te z południa. Okres rozrodczy kończy się w listopadzie[6].
Ryjówka równozębna wiedzie samotne życie. Niemniej w sprzyjających warunkach obszary zajmowane przez różne osobniki mogą się zazębiać. Terytorium pojedynczego zwierzęcia zależy od jego wieku. W przypadku starego, rocznego już samca w Karelii zajmuje 1200–1600 m², podczas gdy młodsze osobniki zajmują od 700 do 1400 m²[6].
Ryjówkowate wykazują wielofazowy rytm dobowy, co dotyczy także ryjówki równozębnej. Oznacza to, że wielokrotnie w ciągu doby wyrusza ona na żer oraz urządza sobie krótki odpoczynek. Ani dzień, ani noc się tu nie wyróżniają. Porównania ryjówek równozębnych z Dalekiego Wschodu wskazały na mniejszą aktywność, niż innych, sympatrycznych ryjówek[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Ryjówka równozębna ma bardzo duży zasięg występowania, żyje od Finlandii i Białorusi przez Syberię po Kamczatkę i Koreę Północną[3]. W 1999 gatunek stwierdzono na górze Odae-san w Korei Południowej[2]. Na południu sięga do Mongolii, Kazachstanu i północno-wschodnich Chin (Heilongjiang i Mongolia Wewnętrzna). Populacje żyjące w Norwegii[3] (powiaty Troms, Hedmark, Fjordane[9]) i Szwecji mogą być odizolowane[3].
Różne tereny zasiedlają różne podgatunki. Podgatunek Sorex isodon isodon opisany został z Buriacji, ale zasiedla szerokie tereny od dorzecza Jeniseju na wschód aż do Kamczatki. Zachodnią Syberię zasiedla z kolei Sorex isodon princeps. Jeszcze dalej na zachód, do Europy, sięga Sorex isodon ruthenus, spotykany na północy i wschodzie kontynentu w państwach takich jak Szwecja i Norwegia (na północy obu tych krajów), Finlandia, Białoruś (północny wschód), Rosja, Ukraina (obwód sumski). Natomiast Sorex isodon montanus zgodnie z nazwą zamieszkuje góry Ałtaju. Sorex isodon gravesi żyje na Dalekim Wschodzie, Sorex isodon sachalinensis podobnie, ograniczając się jednak do wyspy Sachalin. Nie wiadomo, który podgatunek zamieszkuje mongolskie góry Chentej, a który sięga do północnego wschodu Chin oraz na Półwysep Koreański[6].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Występuje w lasach, tajdze, dolinach rzek i na lasostepach[3] (w tych ostatnich i w lasotundrze jest jednak rzadka[6]), rzadziej w górskich stepach i strefach nadbrzeżnych[3]. Stwierdzenia tych zwierząt na większej wysokości tłumaczono nie naturalnym występowaniem, ale działaniem ptaków drapieżnych[9]. Ryjówka ta preferuje zwłaszcza lasy iglaste ze świerkiem i jodłą, ale też z sosną syberyjską. W zawierających głównie te trzy rodzaje drzew lasach południa Syberii stanowi dominujący gatunek ryjówki, podczas gdy w położonych bardziej na północ lasach świerkowo-jodłowych nie należy do najczęstszych ryjówek[6]. W Europie jest spotykana w pobliżu strumieni, w gęstej roślinności (np. paprociach) w lasach świerkowych i mieszanych[3], w olchowych nad rzekami[6]. Bywa spotykana w zaroślach i na nieużytkach tam, gdzie roślinność przy ziemi jest gęsta[3]. Nie lubi natomiast tundry[6].
Ryjówka równozębna zjada głównie bezkręgowce, w szczególności dżdżownice i czerwie, ale okazjonalnie także pokarm roślinny[3]. Pożywienie może zależeć od regionu. Na północy Jakucji ryjówka równozębna spożywa głównie pająki i gąsienice, podobnie czyni w Karelii, która jest też jedynym miejscem, gdzie zaobserwowano ją pożerającą larwy chrząszczy. Dorosłych przedstawicieli tego rzędu nie tyka nigdzie. W Kraju Nadmorskim spożywa głównie wije[6].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Ryjówka równozębna jest rzadka w Europie. W Europie i na północno-zachodniej Syberii stanowi mniej niż 1% schwytanych gatunków z rodzaju Sorex[3]. Na południu Syberii stanowi zaś najczęstszy gatunek ryjówki[6]. Niewiele wiadomo o trendach rozwoju jej populacji, ale są one rozproszone. Nie są znane większe zagrożenia dla gatunku, choć gospodarka leśna i osuszanie ma wpływ na preferowane siedliska[3].
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje ryjówkę równozębną za gatunek najmniejszej troski. W ustawodawstwie europejskim została ujęta w załączniku III konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk) jako gatunek podlegający ochronie[3]. Obejmują ją także miejscowe Czerwone Księgi, choćby Karelii, regionów Nowogrodu czy Riazania[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sorex isodon, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Y.S. Jo, J.T. Baccus, J.L. Koprowski, Mammals of Korea: a review of their taxonomy, distribution and conservation status, „Zootaxa”, 4522 (1), 2018, s. 1-216 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m H. Henttonen i inni, Sorex isodon, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2018-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T29665A22317046.en [dostęp 2019-02-15] (ang.).
- ↑ a b c W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 72. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c d Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Sorex (Sorex) isodon. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2019-02-15]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u CJ Burgin i inni, Family Soricidae (Shrews), [w:] Don E Wilson, Rusell A Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 8. Insectivores, Sloth and Collugos, Barcelona: Lynx Edicions in association with Conservation International and IUCN, 2018, s. 332–399, ISBN 978-84-16728-08-4 (ang.).
- ↑ a b Liu Zhu i inni, Sequencing and analysis of the complete mitochondrial genome of the taiga shrew (Sorex isodon) from China, „Mitochondrial DNA Part B”, 3 (1), Taylor & Francis, 2018, s. 466–468, DOI: 10.1080/23802359.2018.1462113 (ang.).
- ↑ a b U. Skarén, Mating behaviour of Sorex isodon Turov, „Annales Zoologici Fennici”, Finnish Academy of Sciences, Societas Scientiarum Fennica, Societas pro Fauna et Flora Fennica and Societas Biologica Fennica Vanamo, 1979, s. 291–293 (ang.).
- ↑ a b Kees C.J.P.J. Margry, A new record of taiga shrew (Sorex isodon Turov, 1924), from Sogn og Fjordane, Norway, „Visions of nature”, 2013, s. 137 (ang.).