Sasanka
 Morfologia 1) sasanka zwyczajna 2) sasanka łąkowa | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
sasanka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Pulsatilla Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Pulsatilla vulgaris P. Miller[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
_K%C3%B5rvemaal.jpg)
Sasanka (Pulsatilla Mill.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Należy do niego ok. 40 gatunków[4]. Rozprzestrzenione są one szeroko w strefie umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce występuje 6 gatunków sasanki (wszystkie podlegają ochronie gatunkowej[5]). Zasiedlają nasłonecznione i suche murawy zakwitając zwykle wczesną wiosną, krótko po stopnieniu śniegów. Kwiaty zapylane są przez owady, zwłaszcza pszczoły, a owoce rozprzestrzeniane są przez wiatr. Ze względu na efektowne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. Są blisko spokrewnione z zawilcami i w wielu ujęciach systematycznych rodzaje te bywają łączone[6].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Zasięg rodzaju obejmuje znaczną część Europy – bez Islandii, Portugalii i wysp na Morzu Śródziemnym[4] (rośnie tu w sumie 8 gatunków[7]) i Azji – na południu tego kontynentu sięgając po Turcję, Iran, Pakistan i południowe Chiny[4]. Najbardziej zróżnicowany jest w Azji Środkowej i Wschodniej[8] – w Chinach obecnych jest 11 gatunków[9]. W Ameryce Północnej zasięg rodzaju obejmuje północno-zachodnią część kontynentu sięgając na południe do Kalifornii, Nowego Meksyku i Illinois[4]. Na tym kontynencie rodzaj reprezentowany jest tylko przez dwa gatunki[6].
- Gatunki flory Polski[10]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]
- sasanka alpejska Pulsatilla alba Rchb. ≡ Pulsatilla alpina (L.) Delarbre
- sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis (L.) Mill.
- sasanka otwarta Pulsatilla patens (L.) Mill.
- sasanka słowacka Pulsatilla slavica G. Reuss. ≡ Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis
- sasanka wiosenna Pulsatilla vernalis (L.) Mill.
- sasanka zwyczajna Pulsatilla vulgaris Mill.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny z prosto wzniesionym kłączem[9], silnie rozgałęziającym się w górnej części[8], stąd często rosnące kępiasto, nieprzekraczające 20 cm wysokości w czasie kwitnienia[6], ale o pędach wydłużających się w czasie owocowania[8]. Rośliny często pokryte długimi, miękkimi włoskami[9].
- Liście
- Odziomkowe, długoogonkowe. Blaszka liściowa dłoniasto lub nieparzysto pierzasto podzielona, zwykle 2–4-krotnie z wąskimi odcinkami liści, z użyłkowaniem dłoniastym[6][9][7], liście silnie jedwabisto owłosione przynajmniej za młodu[7].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczytach łodyżek kwiatowych, na których znajduje się okółek trzech siedzących, silnie podzielonych liści[7][8], określanych też mianem podsadek[6][9]. Okwiat niezróżnicowany, składający się z 5 lub 6 listków, identyfikowanych z działkami kielicha (płatków korony brak)[9][6]. Listki te (działki) są jedwabiście owłosione od zewnątrz[7], zwykle purpurowe lub fioletowe, czasem białe, żółte, jasnoniebieskie, czerwone do czarniawych[6]. Pręciki są liczne, przy czym często najbardziej zewnętrzny okółek zredukowany jest do prątniczków[9], pełniących funkcję miodników[7][8]. Pylniki są żółte lub purpurowe, podługowate do nitkowatych. Słupki liczne, z pojedynczymi zalążkami w zalążniach. Szyjki słupków długie, szczeciniasto owłosione[9].
- Owoce
- Liczne[6] niełupki z silnie wydłużającą się, owłosioną szyjką słupka[8]. Skupienie owoców stanowi owoc zbiorowy (zwane czasem jest też owocostanem) i ma kształt kulisty z powodu wydłużonych i rozpostartych we wszystkie strony wydłużonych szyjek słupków[9].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
W pierwszych pracach systematycznych Linneusza (Species Plantarum 1753) gatunki zaliczane później do tego rodzaju włączone zostały do rodzaju zawilec Anemone. Później jednak dominował w systematyce pogląd o odrębności rodzaju Pulsatilla ustalony też wcześnie, bo już w 1754 roku przez Philipa Millera[3]. Kwestia odrębności rodzaju Pulsatilla wróciła w końcu XX wieku wraz z analizami filogenetycznymi bazującymi na cechach molekularnych i morfologicznych. W ich rezultacie bowiem zaproponowano włączenie kilku linii rozwojowych sztucznie rozdzielanych, a tworzących jeden klad określany mianem rodzaju zawilec Anemone sensu lato[11][12].
Kluczowe znaczenie dla wyodrębnienia rodzaju Pulsatilla miało odkrycie, że Anemone sensu lato nie tworzy grupy monofiletycznej, lecz stanowi parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema[13] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej[11][14]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje, w tym też ponownie wyodrębniając rodzaj sasanka Pulsatilla[14]. Rodzaj jako akceptowany figuruje w aktualizowanych bazach taksonomicznych takich jako Plants of the World Online[4], World Flora Online[15], Catalogue of Life[16].
Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Anemoneae z podrodziny Ranunculoideae i rodziny jaskrowatych Ranunculaceae[17].
- Pulsatilla ajanensis Regel & Tiling
- Pulsatilla albana (Steven) Bercht. & J.Presl – sasanka albańska
- Pulsatilla alpina (L.) Delarbre – sasanka alpejska
- Pulsatilla ambigua (Turcz. ex Hayek) Zämelis & Paegle – sasanka wątpliwa
- Pulsatilla armena (Boiss.) Rupr. – sasanka armeńska
- Pulsatilla aurea (Sommier & Levier) Juz.
- Pulsatilla × bolzanensis Murr
- Pulsatilla bungeana C.A.Mey. – sasanka Bungego
- Pulsatilla campanella (Regel & Tiling) Fisch. ex Krylov – sasanka dzwonkowata
- Pulsatilla × celakovskyana Domin
- Pulsatilla cernua (Thunb.) Bercht. & J.Presl
- Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel – sasanka chińska
- Pulsatilla × emiliana (F.O.Wolf) Beauverd
- Pulsatilla × gayeri Simonk.
- Pulsatilla georgica Rupr. – sasanka gruzińska
- Pulsatilla × girodii (Rouy) P.Fourn.
- Pulsatilla grandis Wender.
- Pulsatilla × hackelii Pohl
- Pulsatilla halleri (All.) Willd. – sasanka Hallera
- Pulsatilla herba-somnii Stepanov
- Pulsatilla integrifolia (Miyabe & Tatew.) Tatew. & Ohwi ex Vorosch.
- Pulsatilla × knappii (Palez.) Palez.
- Pulsatilla kostyczewii (Korsh.) Juz.
- Pulsatilla magadanensis A.P.Khokhr. & Vorosch.
- Pulsatilla millefolia (Hemsl. & E.H.Wilson) Ulbr.
- Pulsatilla × mixta Halácsy
- Pulsatilla montana (Hoppe) Rchb. – sasanka górska
- Pulsatilla multiceps Greene
- Pulsatilla nipponica (H.Takeda) Ohwi
- Pulsatilla nivalis Nakai
- Pulsatilla nuttalliana (DC.) Bercht. & J.Presl
- Pulsatilla occidentalis (S.Watson) Freyn – sasanka zachodnia
- Pulsatilla orientali-sibirica Stepanov
- Pulsatilla patens (L.) Mill. – sasanka otwarta, s. dzwonkowata
- Pulsatilla pratensis (L.) Mill. – sasanka łąkowa
- Pulsatilla reverdattoi Polozhij & A.T.Malzeva
- Pulsatilla rubra (Lam.) Delarbre – sasanka czerwona
- Pulsatilla sachalinensis H.Hara
- Pulsatilla scherfelii (Ullep.) Skalický
- Pulsatilla sukaczewii Juz.
- Pulsatilla tatewakii Kudô
- Pulsatilla tongkangensis Y.N.Lee & T.C.Lee
- Pulsatilla turczaninovii Krylov & Serg.
- Pulsatilla usensis Stepanov
- Pulsatilla vernalis (L.) Mill. – sasanka wiosenna
- Pulsatilla violacea Rupr.
- Pulsatilla vulgaris Mill. – sasanka zwyczajna
- Pulsatilla wallichiana (Royle) Ulbr.
- Pulsatilla × wilczekii (F.O.Wolf ex Hegi) P.Fourn.
- Pulsatilla × yanbianensis H.Z.Lv
- Pulsatilla zimmermannii Soó
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
- ↑ a b Pulsatilla. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ a b c d e f g h Pulsatilla Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 44. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 1. London: Cambridge University Press, 1964, s. 219-221.
- ↑ a b c d e f I. Kucowa, Pulsatilla Miller, Sasanka, [w:] Adam Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 39-40, ISBN 83-01-05853-6.
- ↑ a b c d e f g h i Wang Wencai; Bruce Bartholomew: Pulsatilla Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.
- ↑ Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
- ↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.
- ↑ a b Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, James W. Byng, The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3.
- ↑ Pulsatilla Mill.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ Pulsatilla Mill.. [w:] Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ Genus Pulsatilla Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-31].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 150-151. ISBN 978-83-925110-5-2.