Smorgonie

Szablon:Miasto zagranica infobox Smorgonie (biał. Смарго́нь; ros. Сморго́нь; lit. Smurgainys; jid. סמאָרגאָן) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, stolica rejonu smorgońskiego, 36,2 tysięcy mieszkańców (2010). Przemysł spożywczy, lniarski, materiałów budowlanych, metalowy; muzeum; sławny w Europie ośrodek tresury niedźwiedzi (być może od XVI wieku), zwany akademią smorgońską, zlikwidowany w okresie powstania listopadowego 1830–1831; miasto od 1940.

Historia

W XV wieku było własnością rodu Despot-Zenowiczów i wchodziło w skład dawnego województwa wileńskiego. W 2 poł. XVII wieku Smorgonie najechali Radziwiłłowie i siłą przyłączyli miasto do Ordynacji nieświeskiej. W 1805 roku sprzedane zostało Ogińskim, od których kupił je później Karol Dominik Przeździecki. Za jego udział w powstaniu listopadowym rząd carski skonfiskował mu majątek. Klasycystyczny dwór Przeździeckiego rozebrano w XIX wieku.

W 1904 Smorgonie uzyskały prawa miejskie. W czasie I wojny światowej przez miasto przechodził front. Od 1915 roku okupowane przez armię niemiecką. W latach 1920-1922 w składzie Litwy Środkowej, a następnie II Rzeczypospolitej; siedziba wiejskiej gminy Smorgonie. Od 17 września 1939 pod okupacją ZSRR, a od 1941 roku niemiecką. Obecnie w granicach Białorusi.

Społeczność żydowska

Do II wojny światowej Smorgonie miały znaczącą społeczność żydowską (pod koniec XIX wieku Żydzi stanowili 76% populacji miasta). W czasie I wojny światowej wielu Żydów zostało zesłanych lub uciekło w głąb Rosji. Po wojnie uciekinierzy zaczęli wracać do miasta; działały tu liczne organizacje żydowskie. Większość społeczności żydowskiej Smorgoni została wywieziona w 1942 do getta kowieńskiego lub podwileńskich Ponar.

W Smorgoniach urodził się jeden z najważniejszych poetów języka jidysz – Awrom Suckewer. Wspomnienia o żydowskich Smorgoniach zostały zebrane w księdze pamięci miasteczka

Zabytki

• Kościół katolicki, renesansowy – obronny – (mury grubości od 1,8 do 3 m), zbudowany w latach 1552-1553 pierwotnie jako zbór kalwiński. Fundatorem był wojewoda brzesko-litewski Krzysztof Zenowicz. Jego wnuk Michał Bogusław Zenowicz przeszedł na katolicyzm a jego siostra w 1621 przekazała zbór katolikom. W 1866 kościół zamieniono na cerkiew. W 1921 wrócił do katolików. Zamknięty w 1947 (był magazynem, sklepem, salą wystawową, muzeum). W 1990 przekazany wiernym.

Obwarzanki

Miasto słynęło dawniej ze słodkich obwarzanków, które obok palm wileńskich i piernikowych serc z sentencjami, były symbolem i atrakcją sławnego jarmarku odpustowego Kaziuków wileńskich. Obwarzanki zwożono wozami i stosami kładziono na straganach.

Śpiewano o nich np: Smorgońskich obwarzanków kupią / tobie penki, / Tylko ty Józiuku nie oddawaj renki

Źródła

• ShtetlLinks, historia żydowskich Smorgoni, zawiera m.in. mapę dawnych Smorgoni w jidysz

Linki zewnętrzne

• Smorgonie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 915 .
• O Akademii Smorgońskiej