Mazowsze: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 01:12, 12 mar 2011

Historyczny podział Mazowsza
(XIII-XVIII wiek)

Mazowsze (łac. Mazovia) – kraina historyczna położona w środkowym biegu Wisły oraz dorzeczu jej dopływów w centralnej oraz północno-wschodniej Polsce; historyczną stolicą Mazowsza jest Płock, który jest także najstarszym miastem tego regionu (prawa miejskie w 1237).

Toponimia

Nazwa krainy pierwotnie brzmiała Mazow (por. łac. Mazovia) i stanowiła albo nazwę dzierżawczą od nazwy osobowej Maz (por. Mazury), oznaczającej człowieka mieszkającego w błotach ('umazanego'), albo nazwę topograficzną, oznaczającą 'błotnisty kraj'. Pojawiała się także forma Mazosze (od słowa Mazoch, którym nazywano mieszkańców Mazowsza), natomiast Mazowsze jest rezultatem kontaminacji tych dwóch form^[1].

Historyk Marcin Kromer ^[2]oraz Alessandro Guagnini ^[3]uważali, że nazwa Mazowsze pochodzi od imienia Miecława Maslausza albo Mazosza, cześnika Mieszko II Lamberta, który zbiegł na Węgry.

Historia

Osadnictwo

Wczesnośredniowieczne osadnictwo mazowieckie skupiało się na lewym brzegu Wisły, w okolicach dzisiejszej Rawy, skąd kolonizowano prawobrzeżne obszary rzeki: północny - rejon między Skrwą a Narwią i wschodni - obszar nad Bugiem i środkową Narwią. W tym okresie na Mazowszu powstawały wyłącznie osady otwarte. Dopiero w X-XI wieku zaczęto wznosić pierwsze grody, jednak ta działalność była już związana z panowaniem Polan. Charakterystyczną cechą Mazowsza zaobserwowaną w źródłach archeologicznych jest obrządek pogrzebowy w ostaci grobów z kamiennymi obudowami.

W państwie Piastów

Nie wiadomo kiedy dokładnie ziemie mazowieckie zostały przyłączone do państwa wielkopolskich Polan. Z całą pewnością można stwierdzić tylko tyle, że nastąpiło to w latach 960-990^[4]. W okresie wczesnopiastowskim na terenie Mazowsza nie utworzono osobnej diecezji, wcielając północne Mazowsze do archidiecezji gnieźnieńskiej, a południowe do diecezji poznańskiej. Dopiero w roku 1075 założono biskupstwo mazowieckie ze stolicą w Płocku (najstarsze miasto Mazowsza, prawa miejskie - 1237), obejmujące ziemie podlegające wcześniej archidiecezji gnieźnieńskiej. Południowe ziemie Mazowsza, w wyniku reorganizacji struktury kościelnej w 1124 roku, pozostawiono przy biskupstwie poznańskim, tworząc archidiakonat czerski, od 1406 archidiakonat warszawski. W czasie bezkrólewia i zamętu spowodowanego reakcją pogańską namiestnik Mazowsza jeszcze z nadania Mieszka II Miecław próbował w latach 1037-1047 opierając się terytorialnie na Mazowszu stworzyć konkurencyjny wobec Piastów ośrodek władzy państwowej. Próby te zostały ostatecznie zdławione w latach 40. XI wieku przez Kazimierza Odnowiciela przy pomocy rycerzy cesarza niemieckiego. W 1047 wojska Masława złożone w większości ze zbiegłych wcześniej na Mazowsze mieszkańców sąsiednich ziem pokonane zostały w serii potyczek zbrojnych między innymi pod Ciechanowem, w której ginie Masław. Po wygranym konflikcie Piastowie przystąpili do wzmożonego zwalczania pogańskich ośrodków i kultów, niszczenia nowo powstałych pogańskich świątyń i posągów oraz rozbudowy administracji kościelnej i odbudowy zniszczonych lub porzuconych kościołów.

W początkach polskiej państwowości Mazowsze pozostawało na oboczu i pod wieloma względami wyróżniało się od ziem starej Polski (Śląsk, Małopolska, Wielkopolska)^[5].

Księstwo Mazowieckie

Osobny artykuł: Księstwo Mazowieckie.

Osobny artykuł: Książęta mazowieccy.

W 1138 Mazowsze przypadło Bolesławowi IV Kędzierzawemu. Na początku XIII w. stało się dzielnicą należącą do Konrada, brata Leszka Białego i od tego czasu stanowiło odrębną całość pod względem dynastycznym, politycznym i prawnym. W tym okresie wykształcił się podział Mazowsza na trzy regiony: ziemię rawską, ziemię płocką i ziemię warszawsko-czerską. Od 1374/1381 do 1429 na tej ostatniej panował Janusz I, który przeniósł jej stolicę do Warszawy; zasłużył się ponadto lokowaniem na pn.-ws. (okolice Łomży) wielu miast i wsi, do czego przyczyniło się zażegnanie zagrożenia ze strony Litwy po Unii Krewskiej.

Powrót do Korony

W miarę wymierania książąt poszczególne ziemie powracały do Korony: rawska w 1462 po śmierci Władysława II i Siemowita IV, płocka w 1495 po śmierci księcia Janusza II, warszawsko-czerska w 1526. 10 września 1526 sejm mazowiecki złożył przysięgę na wierność królowi polskiemu, oficjalnie potwierdzając inkorporację Mazowsza do Korony.

24 grudnia 1529 sejm walny w Piotrkowie ogłosił inkorporację Mazowsza do Królestwa Polskiego. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony, zachowano podział na trzy regiony; województwo rawskie, województwo płockie i województwo mazowieckie. Województwo rawskie składało się z trzech ziem: rawskiej, sochaczewskiej i gostynińskiej. Województwo płockie dzieliło się na 8 powiatów: płocki, bielski, raciąski, sierpecki, płoński, szreński,niedzborski i mławski. Trzy ostatnie, jako że leżały między Wkrą, Łydynią a Prusami, nosiły miano ziemi zawkrzeńskiej. Województwo mazowieckie składało się z ziem: czerskiej, warszawskiej, wiskiej, wyszogrodzkiej, zakroczymskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, różańskiej, liwskiej i nurskiej.

Zamki królewskie, w których urzędowali (także sezonowo) władcy po inkorporacji, znajdowały się w Warszawie, Płocku i Łomży.

W XVI w. była to najgęściej zaludniona kraina na ziemiach polskich, z której pochodził główny żywioł zasiedlający Mazury, Podlasie, Litwę, Ruś^[6], a także Prusy.

Podział terytorialny

W lustracjach królewszczyzn z XVI wieku w skład Mazowsza wchodziły ówczesne trzy województwa: mazowieckie, płockie i rawskie, które dzieliły się na 33 powiaty. Ówczesny podział prezentuje poniższe zestawienie tabelaryczne (pisownia oryginalna)^[7].

Podział terytorialny Mazowsza (XVI wiek)
Województwo	Powiat	Uwagi
Płockie	Płocki	Ziemia płocka
	Bielski
	Płoński
	Raciążski
	Sieprski
	Szreński	Ziemia zawkrzańska
	Mławski
	Niedzborski
Rawskie	Sochaczewski	Ziemia sochaczewska
	Rawski	Ziemia rawska
	Gostyński	Ziemia gostynińska
Mazowieckie	Czerski	Ziemia Czerska
	Grojecki
	Warecki
	Warszawski	Ziemia warszawska
	Wyszogrodzki	Ziemia wyszogrodzka
	Zakroczymski	Ziemia zakroczymska
	Nowomiejski	Ziemia zakroczymska
	Ciechanowski	Ziemia ciechanowska
	Przasnyski
	Sąchocki
	Wizki	Ziemia wizka
	Wąsoski	Ziemia wizka
	Łomżyński	Ziemia łomżyńska
	Kolneński
	Zambrowski
	Ostrołęcki
	Różański	Ziemia makowska
	Makowski	Ziemia makowska
	Nurski	Ziemia nurska
	Ostrowski
	Kamieniecki
	Liwski	Ziemia liwska

Zobacz też

↑ S. Hrabec, Jeszcze raz o nazwie Mazowsze, [w:] Onomastica nr 7, r. IV, z. 2, Wrocław 1958
↑ "Tegoż czasu Maslaus, albo Mazosz, który był a króla Mieczysława podczaszym, człowiek możny i śmiały, dzierżawy w płockim województwie, ..." [w:] Marcin Kromer. Kronika polska. wyd. 1882; Samuel Linde. Słownik języka polskiego. M-O, str. 49
↑ "Długosz zaś, Kromer, Miechowita i Gwagnin nadają początek nazwiska Mazowsza od Maslawa podczaszego królewskiego i rządcy " [w:] Jędrzej Moraczewski. Starożytności polskie. wyd. 1982, op. cit. Guagnini. Kronika Sarmaciej europejskiej Kraków. 1611.
↑ Szczur, Historia Polski. Średniowiecze. Kraków 2002, s. 34.
↑ Jan Stanisław Bystroń: Etnografia Polski. Poznań: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelik", 1947, s. 24.
↑ " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji 1876. str. 59) między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (Lisowiaków al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec, i Leżajsk. Mamy zaś ślady, że w 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru księcia Władysława Opolczyka, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej (AGZ t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.
↑ Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 1-5, seria: Źródła dziejowe : Polska XVI wieku. [dostęp 2009-06-23].

Linki zewnętrzne

Mazowsze, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 188 .
szlachta mazowiecka
Wielkie Księstwo Mazowsza (strona pisana w dialekcie mazowieckim)

[1] S. Hrabec, Jeszcze raz o nazwie Mazowsze, [w:] Onomastica nr 7, r. IV, z. 2, Wrocław 1958

[2] "Tegoż czasu Maslaus, albo Mazosz, który był a króla Mieczysława podczaszym, człowiek możny i śmiały, dzierżawy w płockim województwie, ..." [w:] Marcin Kromer. Kronika polska. wyd. 1882; Samuel Linde. Słownik języka polskiego. M-O, str. 49

[3] "Długosz zaś, Kromer, Miechowita i Gwagnin nadają początek nazwiska Mazowsza od Maslawa podczaszego królewskiego i rządcy " [w:] Jędrzej Moraczewski. Starożytności polskie. wyd. 1982, op. cit. Guagnini. Kronika Sarmaciej europejskiej Kraków. 1611.

[4] Szczur, Historia Polski. Średniowiecze. Kraków 2002, s. 34.

[5] Jan Stanisław Bystroń: Etnografia Polski. Poznań: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelik", 1947, s. 24.

[6] " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji 1876. str. 59) między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (Lisowiaków al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec, i Leżajsk. Mamy zaś ślady, że w 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru księcia Władysława Opolczyka, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej (AGZ t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.

[7] Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1895, s. 1-5, seria: Źródła dziejowe : Polska XVI wieku. [dostęp 2009-06-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ Linia 11: / Linia 11: @@
 == Historia ==
 === Osadnictwo ===
-Wczesnośredniowieczne osadnictwo mazowieckie skupiało się na lewym brzegu [[Wisła|Wisły]], w okolicach dzisiejszej [[Rawa Mazowiecka|Rawy]], skąd kolonizowano prawobrzeżne obszary rzeki: północny - rejon między [[Skrwa|Skrwą]] a [[Narew|Narwią]] i wschodni - obszar nad [[Bug]]iem i środkową [[Narew|Narwią]]. W tym okresie na Mazowszu powstawały wyłącznie osady otwarte. Dopiero w [[X wiek|X]]-[[XI wiek]]u zaczęto wznosić pierwsze [[gród|grody]], jednak ta działalność była już związana z panowaniem [[Polanie|Polan]].
+Wczesnośredniowieczne osadnictwo mazowieckie skupiało się na lewym brzegu [[Wisła|Wisły]], w okolicach dzisiejszej [[Rawa Mazowiecka|Rawy]], skąd kolonizowano prawobrzeżne obszary rzeki: północny - rejon między [[Skrwa|Skrwą]] a [[Narew|Narwią]] i wschodni - obszar nad [[Bug]]iem i środkową [[Narew|Narwią]]. W tym okresie na Mazowszu powstawały wyłącznie osady otwarte. Dopiero w [[X wiek|X]]-[[XI wiek]]u zaczęto wznosić pierwsze [[gród|grody]], jednak ta działalność była już związana z panowaniem [[Polanie|Polan]]. Charakterystyczną cechą Mazowsza zaobserwowaną w źródłach archeologicznych jest obrządek pogrzebowy w ostaci grobów z kamiennymi obudowami.
 === W państwie Piastów ===