Zamek w Malborku: Różnice pomiędzy wersjami

Zamek krzyżacki w Malborku^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	{{{państwo}}}
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	II, III, IV
Numer ref.	847
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	{{{data wpisu}}}; na {{{sesja wpisu}}}. sesji
Dokonane zmiany	{{{dokonane zmiany}}}
	Położenie na mapie brak Brak mapy: {{państwo dane {{{państwo}}} \| mapa/core \| wariant = {{{państwo}}} }} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|}
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Zespół zamkowy w Malborku
	nr rej. 29/N z 20 września 1949
	; Zamek w Malborku, widok od strony Nogatu
Państwo	Polska
Miejscowość	Malbork
Adres	ul. Starościńska 1; 82-200 Malbork
Typ budynku	zamek rezydencyjno-obronny
Styl architektoniczny	gotyk
	Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:building}
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:06, 22 lis 2011

Widok zamku wysokiego od strony wschodniej według fotografii z 1901 roku

Zamek krzyżacki w Malborku (niem. Ordensburg Marienburg) – trzyczęściowa twierdza obronna w stylu gotyckim o kubaturze ponad 250 000 m³. Składa się z zamku niskiego, zamku średniego i zamku wysokiego. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Pierwotna nazwa zamku używana przez zakon krzyżacki brzmiała Marienburg, czyli Gród Marii. Od 14 września 1309 do 1457 zamek w Malborku był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a miasto stolicą państwa zakonnego.

Historia

Początki budowy – zamek komturski

Przygotowania do budowy trwały od roku 1278, kiedy to rozpoczęto wycinkę lasu i gromadzenie budulca (cegły, drewno, kamienie na fundamenty). Największego wysiłku wymagała produkcja cegieł i dachówek, których w latach 1278-1280 zużyto ok. 4 480 000, z czego 1 280 000 na wzniesienie pierwszych murów obronnych, a 3 200 000 na budowę właściwego zamku. Pierwszy etap budowy można datować na lata 1278-1281 (od początku budowy do przeniesienia konwentu z pobliskiego Zantyru. W tym okresie był to zamek komturski. Składał się z zamku głównego (później nazwanego Zamkiem Wysokim) i przedzamcza od strony północnej (obecnie Zamek Średni). Najwcześniej zbudowano skrzydło północne, gdzie umieszczono najważniejsze pomieszczenia: kaplicę, kapitularz oraz dormitoria (sypialnie), następnie wzniesiono skrzydło zachodnie, które mieściło komnatę komtura oraz refektarz. Część południową i wschodnią zamykały zabudowania drewniane mieszczące magazyny, warsztaty i stajnie. Kolejnym ważnym elementem zamku była wysunięta na południowy zachód poza obszar bryły zamkowej wieża obronna, połączona z zamkiem, zwana gdaniskiem. Spełniać miała rolę wieży sanitarnej oraz ostatecznego punktu obrony. Była też punktem obserwacyjnym w kierunku tworzącego się równolegle miasta Malborka. Drugą, zbudowaną do końca XIII w. zwaną "kleszą" w przeciwległym do gdaniska narożniku. Pierwotnie miała znaczenie obronne, po rozbudowie zamku straciła na znaczeniu. Całość otoczona murem obwodowym i fosą.

Rezydencja wielkich mistrzów (1309-1457)

W 1309 podjęto decyzję o przeniesieniu siedziby wielkiego mistrza zakonu z Wenecji do Malborka, który tym samym stał się stolicą Państwa Zakonnego. Wraz z wielkim mistrzem na zamek przybyła duża liczba braci zakonnych, co wymagało przebudowy i rozbudowy istniejącego kompleksu. W Zamku Wysokim najwięcej miejsca zajęły dormitoria (sypialnie), poza tym mieścił się tutaj kapitularz i refektarz konwentu. Dokonano znaczącej rozbudowy kościoła zamkowego pw. Najświętszej Marii Panny – przedłużono go od wschodu, pod nim umieszczając kaplicę św. Anny przeznaczoną na miejsce pochówku wielkich mistrzów. Na wschodniej fasadzie, we wnęce okiennej prezbiterium umieszczono ogromną figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pokrytą później mozaiką (zniszczona w 1945 wraz ze wschodnią częścią kościoła). Na dawnym przedzamczu (Zamku Średnim) usytuowano właściwą rezydencję wielkich mistrzów. Powstały tutaj pałac zawierał na głównej kondygnacji (którą było pierwsze piętro od strony dziedzińca) wspaniałe pomieszczenia reprezentacyjne, a jego część od strony Nogatu, uformowana w kształcie wieży obronnej, należy do najwybitniejszych osiągnięć europejskiego gotyku. Malbork w 1410 roku był oblegany przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Władysława Jagiełły po bitwie grunwaldzkiej.

Rezydencja królów Polski (1457-1772)

W czasie wojny trzynastoletniej zamek dzięki inicjatywnie Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór został sprzedany w roku 1457 królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi za kwotę 190 tysięcy florenów przez czeskiego dowódcę najemników Ulryka Czerwonkę, który posiadał zamek w zastawie w zamian za zaległy żołd, z którego wypłatą zalegał zakon. Król Polski triumfalnie wjechał na zamek w dniu 7 czerwca 1457 roku. Od tej pory, aż do 1772 roku, była to jedna z rezydencji królów Polski. Zamek Wysoki pełnił rolę magazynu, a Wielki Refektarz był miejscem w którym wydawano królewskie przyjęcia. Rezydencja króla mieściła się w Pałacu Wielkich Mistrzów. W 2 poł. XVI wieku główna wieża otrzymała zegar i hełm renesansowy. W latach 1584-85 i 1592-1601 funkcjonowały na przedzamczu zamku dwie królewskie mennice gdzie bito złote dukaty. W 1618 roku kościół na zamku przejęli jezuici i przebudowali wnętrze w stylu barokowym. W dniu 17 lipca 1626 roku zamek obiegły wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa Adolfa. Polską obroną dowodził rotmistrz Wojciech Pęcławski, który miał do dyspozycji 300 ludzi. Mimo szczupłych sił obrońcy zdołali odeprzeć szturmy 7500 atakujących do 19 lipca, gdy Szwedzi wdarli się od wschodu przez przedzamcze i na Zamek Średni. Obrońcy złożyli honorową kapitulację i w dowód podziwu za mężną obronę pozwolono im 20 lipca odejść do Grudziądza. Za utratę zamku, przebywającego w niewoli rotmistrza Pęcławskiego skazano zaocznie na karę śmierci. Szwedzi po zdobyciu zamku zbudowali 11 ziemnych bastionów. W 1629 roku fortyfikacje powiększono o kolejną linię obronną, które wojska polskie hetmana Stanisława Koniecpolskiego próbowały bezskutecznie zdobyć 25 lipca. W 1636 roku Szwedzi zamek opuścili i przejęły go ponownie wojska polskie. Zamek został wyremontowany przez Gerarda Denhoffa powołanego na tę funkcję przez króla Władysława IV znacznie go dozbrajając o 66 dział. W roku 1644 w wyniku pożaru spaliły się dachy na Zamku Wysokim oraz zniszczone zostały krużganki. Odbudowano je w stylu barokowym. Kolejne poważne zniszczenia nastąpiły podczas "potopu szwedzkiego". W 1726 roku na wieży zamontowano nowy, barokowy hełm. Od 1737 roku na Zamku Wysokim mieściły się koszary polskiego regimentu piechoty. Za panowania króla Augusta II na wieży zbudowano nowe zwieńczenie z latarnią oraz położono nowe dachy. Pomiędzy latami 1756-67 na miejscu Wieży Kleszej (między kościołem zamkowym a Zamkiem Średnim), zbudowano ogromny gmach kolegium jezuitów. W dniu 13 września 1772 roku zamek zajęli Prusacy.

Lata 1772-1945

Po przejęciu zamku przez Prusaków, w roku 1774 zaczęto przebudowywać Zamek Wysoki na koszary, co doprowadziło do ogromnych zniszczeń. Wyburzono prawie wszystkie gotyckie sklepienia i przebudowano okna. Wielki Refektarz przeznaczono na ujeżdżalnię koni. W Pałacu Wielkich Mistrzów urządzono fabrykę tkanin i mieszkania dla robotników. Dokonano rozbiórki wielu bram i murów na budulec. Szczególnie wielkie straty zamek poniósł w latach 1801-1804 gdy została przeprowadzona przebudowa zamku na wielkie magazyny wojskowe. Po tych dewastacjach, nastąpiła zmiana postrzegania wartości zamku. Początki odbudowy miały miejsce w 1817 roku, jednak oceniano ją później krytycznie, ponieważ w wielu miejscach odbudowa ta była niepoparta badaniami i miała charakter fantazyjno-romantyczny. Od 1882 zamek był rekonstruowany przez Conrada Steinbrechta do jego śmierci w 1922 roku. Ściągnięto wówczas do wnętrz zamkowych wiele cennych dzieł sztuki gotyckiej, przede wszystkim z obszarów Prus krzyżackich (np. witraże z Torunia i Chełmna, tryptyk z Tenkitten, ale też z innych obszarów, np. gotycki ołtarz z Hamburga), wykonywano również liczne kopie zabytków i nowe aranżacje. Prace kontynuowano pod kierownictwem Bernharda Schmida do 1939 roku. W 1910 roku zConrad Steinbrecht sprowadził z Gdańska XIII w. płytę nagrobną z tetragramem Imienia Bożego - JHWH (od 1993 umieszczony na tarasie wschodnim Zamku Wysokiego)^[1].

W latach 30. XX wieku zamek był często wykorzystywany przez Niemców jako tło uroczystości nazistowskich. W zimie 1945 roku podczas walk o miasto z Armią Czerwoną, zamek został zamieniony w punkt oporu, co doprowadziło do wielkich zniszczeń. Walki trwały do 9 marca 1945 roku. Zburzone całkowicie zostały wschodnia część zamku wysokiego i średniego, wieża główna oraz kościół zamkowy.

Czasy współczesne

Od 7 sierpnia 1945 zamek w Malborku był zarządzany przez Wojsko Polskie. Rozkazem Naczelnego Dowódcy WP 22 sierpnia w zamku w Malborku utworzono Oddział Muzeum Wojska Polskiego nr 1. 30 listopada 1950 dyrekcja Muzeum Wojska Polskiego przekazała Muzeum Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 1951 roku zamek przekazano lokalnym władzom administracyjnym. Pod koniec lat 50. XX wieku powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku. Od 1961 roku jest siedzibą Muzeum Zamkowego. W 1997 roku zamek krzyżacki w Malborku został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Od kilku lat, organizowane są inscenizacje zdobywania zamku malborskiego przez wojska polsko-litewskie po bitwie pod Grunwaldem. W okresie od maja do września odbywają się tu też od wielu lat spektakle typu światło i dźwięk. Zamek w Malborku w 2007 r. w plebiscycie Rzeczpospolitej został uznany za jeden siedmiu cudów Polski^[2]. Na zamku nadal prowadzone są skomplikowane prace remontowe.

Zobacz też

Bibliografia

Antoni Romuald Chodyński: Malbork. Warszawa: Arkady, 1982. ISBN 83-213-3040-1.
Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach: Powiśle, Warmia, Mazury. Olsztyn: Studio Wydawnicze ARTA Mirosław Garniec, 2006, s. 212-253. ISBN 83-912840-4-2.
Piotr Skurzyński: Zamki nad dolną Wisłą. Gdynia: Wydawnictwo "Region", 2007, s. 77-86. ISBN 83-60437-24-6.

Linki zewnętrzne

The Malbork Castle Virtual Tour
Strona oficjalna Muzeum Zamkowego w Malborku
Malbork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 943 .

↑ Tetragram na Zamku w Malborku
↑ Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Tetragram na Zamku w Malborku

[4] Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].

[5] Wspólnie z Niemcami

[6] Wspólnie z Ukrainą

[7] Wspólnie z Białorusią

[8] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[a]

[b]

[1]

[2]

[A]

[B]

[C]

[D]

@@ Linia 66: / Linia 66: @@
 === Rezydencja królów Polski (1457-1772) ===
-W czasie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] zamek dzięki inicjatywnie [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór]] został sprzedany w roku 1457 [[Król Polski|królowi polskiemu]] [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierzowi Jagiellończykowi]] za kwotę 190 tysięcy [[floren]]ów przez czeskiego dowódcę [[wojsko najemne|najemników]] [[Ulryk Czerwonka|Ulryka Czerwonkę]], który posiadał zamek w zastawie w zamian za zaległy żołd, z którego wypłatą zalegał zakon. Król Polski triumfalnie wjechał na zamek w dniu 7 czerwca 1457 roku. Od tej pory, aż do [[1772]] roku, była to jedna z rezydencji królów Polski. Zamek Wysoki pełnił rolę magazynu, a Wielki Refektarz był miejscem w którym wydawano królewskie przyjęcia. Rezydencja króla mieściła się w Pałacu Wielkich Mistrzów. W 2 poł. XVI wieku główna wieża otrzymała zegar i hełm renesansowy. W 1618 roku kościół na zamku przejęli [[jezuici]] i przebudowali wnętrze w stylu barokowym. W dniu 17 lipca 1626 roku zamek obiegły wojska szwedzkie pod dowództwem [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]]. Polską obroną dowodził [[rotmistrz]] [[Wojciech Pęcławski]], który miał do dyspozycji 300 ludzi. Mimo szczupłych sił obrońcy zdołali odeprzeć szturmy 7500 atakujących do 19 lipca, gdy Szwedzi wdarli się od wschodu przez przedzamcze i na Zamek Średni. Obrońcy złożyli honorową kapitulację i w dowód podziwu za mężną obronę pozwolono im 20 lipca odejść do Grudziądza. Za utratę zamku, przebywającego w niewoli rotmistrza Pęcławskiego skazano zaocznie na karę śmierci. Szwedzi po zdobyciu zamku zbudowali 11 ziemnych bastionów. W 1629 roku fortyfikacje powiększono o kolejną linię obronną, które wojska polskie hetmana Stanisława Koniecpolskiego próbowały bezskutecznie zdobyć 25 lipca. W 1636 roku Szwedzi zamek opuścili i przejęły go ponownie wojska polskie. Zamek został wyremontowany przez [[Gerard Denhoff (syn)|Gerarda Denhoffa]] powołanego na tę funkcję przez króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] znacznie go dozbrajając o 66 dział. W roku 1644 w wyniku pożaru spaliły się dachy na Zamku Wysokim oraz zniszczone zostały krużganki. Odbudowano je w stylu barokowym. Kolejne poważne zniszczenia nastąpiły podczas "potopu szwedzkiego". W 1726 roku na wieży zamontowano nowy, barokowy hełm. Od 1737 roku na Zamku Wysokim mieściły się koszary polskiego regimentu piechoty. Za panowania króla Augusta II na wieży zbudowano nowe zwieńczenie z latarnią oraz położono nowe dachy. Pomiędzy latami 1756-67 na miejscu Wieży Kleszej (między kościołem zamkowym a Zamkiem Średnim), zbudowano ogromny gmach kolegium jezuitów. W dniu 13 września 1772 roku zamek zajęli Prusacy.
+W czasie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]] zamek dzięki inicjatywnie [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego herbu Topór]] został sprzedany w roku 1457 [[Król Polski|królowi polskiemu]] [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierzowi Jagiellończykowi]] za kwotę 190 tysięcy [[floren]]ów przez czeskiego dowódcę [[wojsko najemne|najemników]] [[Ulryk Czerwonka|Ulryka Czerwonkę]], który posiadał zamek w zastawie w zamian za zaległy żołd, z którego wypłatą zalegał zakon. Król Polski triumfalnie wjechał na zamek w dniu 7 czerwca 1457 roku. Od tej pory, aż do [[1772]] roku, była to jedna z rezydencji królów Polski. Zamek Wysoki pełnił rolę magazynu, a Wielki Refektarz był miejscem w którym wydawano królewskie przyjęcia. Rezydencja króla mieściła się w Pałacu Wielkich Mistrzów. W 2 poł. XVI wieku główna wieża otrzymała zegar i hełm renesansowy. W latach 1584-85 i 1592-1601 funkcjonowały na przedzamczu zamku dwie królewskie mennice gdzie bito złote dukaty. W 1618 roku kościół na zamku przejęli [[jezuici]] i przebudowali wnętrze w stylu barokowym. W dniu 17 lipca 1626 roku zamek obiegły wojska szwedzkie pod dowództwem [[Gustaw II Adolf|Gustawa Adolfa]]. Polską obroną dowodził [[rotmistrz]] [[Wojciech Pęcławski]], który miał do dyspozycji 300 ludzi. Mimo szczupłych sił obrońcy zdołali odeprzeć szturmy 7500 atakujących do 19 lipca, gdy Szwedzi wdarli się od wschodu przez przedzamcze i na Zamek Średni. Obrońcy złożyli honorową kapitulację i w dowód podziwu za mężną obronę pozwolono im 20 lipca odejść do Grudziądza. Za utratę zamku, przebywającego w niewoli rotmistrza Pęcławskiego skazano zaocznie na karę śmierci. Szwedzi po zdobyciu zamku zbudowali 11 ziemnych bastionów. W 1629 roku fortyfikacje powiększono o kolejną linię obronną, które wojska polskie hetmana Stanisława Koniecpolskiego próbowały bezskutecznie zdobyć 25 lipca. W 1636 roku Szwedzi zamek opuścili i przejęły go ponownie wojska polskie. Zamek został wyremontowany przez [[Gerard Denhoff (syn)|Gerarda Denhoffa]] powołanego na tę funkcję przez króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] znacznie go dozbrajając o 66 dział. W roku 1644 w wyniku pożaru spaliły się dachy na Zamku Wysokim oraz zniszczone zostały krużganki. Odbudowano je w stylu barokowym. Kolejne poważne zniszczenia nastąpiły podczas "potopu szwedzkiego". W 1726 roku na wieży zamontowano nowy, barokowy hełm. Od 1737 roku na Zamku Wysokim mieściły się koszary polskiego regimentu piechoty. Za panowania króla Augusta II na wieży zbudowano nowe zwieńczenie z latarnią oraz położono nowe dachy. Pomiędzy latami 1756-67 na miejscu Wieży Kleszej (między kościołem zamkowym a Zamkiem Średnim), zbudowano ogromny gmach kolegium jezuitów. W dniu 13 września 1772 roku zamek zajęli Prusacy.
 === Lata 1772-1945 ===