Architektura secesji

Architektura secesji: J. M. Olbrich, Pawilon Secesji w Wiedniu

Architektura secesji: A. Gaudi, Casa Milà w Barcelonie

Architektura secesji: A. Endell, Hackesche Höfe w Berlinie

Mauzoleum Izraela Poznańskiego

Architektura secesji: E. Rost, Kamienica Pod Żabami w Bielsku-Białej

Architektura secesji: Kamienica Abrahama Dudaka w Łodzi

Architektura secesji: Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

ul. Częstochowska 15 w Gliwicach

Willa Leopolda Kindermanna w Łodzi

Secesja jako kierunek w architekturze rozwijała się w latach 1890-1925, lecz zasadniczy rozkwit trwał od około 1905. Secesja była rezultatem poszukiwań wyzwolenia formy budynku z czystego naśladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu.

W Polsce secesja przyjęła się nieco wcześniej niż w większości krajów Europy, głównie ze względu na wpływy architektury niemieckiej, austriackiej i francuskiej. Kraje te jako pierwsze wykształciły ten styl, a Polska będąca pod ich wpływem przejęła bardzo szybko nowe trendy, szybciej niż reszta Europy. Szybciej też odeszła od tego stylu na rzecz modernizmu. Nie wykształciła jednak typowego stylu secesji, a budowle z tego okresu przypominają bardziej neobarok.

Nazwa

Okres secesji w architekturze jest bardzo różnie określany w poszczególnych krajach, jednak nazwano go prawie równocześnie z powstaniem stylu. Popularna w Polsce nazwa secesja, używana także m.in. w Austrii (Sezession) wywodzi się z nazw grup artystycznych: secesji wiedeńskiej i monachijskiej. W Niemczech i krajach skandynawskich używa się raczej nazwy Jugendstil (styl młodzieżowy), we Francji Art nouveau (nowa sztuka), w Hiszpanii i Włoszech mówi się o modernismo (nie mylić z modernizmem). W Wielkiej Brytanii nowy styl propagował ruch artystyczny Arts and Crafts. Wszelkie te lokalne prądy dotyczą jednak zasadniczo, oceniając z perspektywy XXI w., jednego zjawiska.

Historia

Źródła stylu secesyjnego

Najwcześniej tendencje do wysublimowania się nowego stylu pojawiły się we Francji, częściowo pod wpływem École des beaux-arts, Viollet-le-Duca. Niektórzy doszukują się źródeł art nouveau w prezentowanej przez niego i przez Anglika Williama Morrisa odmianie neogotyku. Dalszymi czynnikami, które zapoczątkowały rozwój nowej architektury były racjonalistyczne prądy filozoficzne oraz zetknięcie się z japońską grafiką i kaligrafią. Awangardowa dążność do postępu miała podłoże etyczne. Niejednorodność stylistyczna początkowej secesji wywodziła się stąd, że miała ona podłoże intelektualne, a nie formalno-artystyczne. Secesja była owocem kultury swoich czasów.

Wykształcenie się stylu na przełomie XIX i XX wieku

Ogniska rozwoju architektury secesyjnej wytworzyły się w kilkunastu dużych miastach Europy o tradycjach artystycznych. Secesja szybko staje się modna, a jej elementy pojawiają się w historyzującym budownictwie przełomu XIX i XX w.

Schyłek

U schyłku drugiej dekady XX w. pojawia się, szczególnie w architekturze domów towarowych, redukcyjna odmiana secesji, w której wielkim przeszkleniom i płaszczyznom towarzyszą stosunkowo proste i rygorystycznie rozmieszczone pilastry, zaś ornament koncentruje się na zwieńczeniu i wejściu do budynku. Po 1918 secesja w architekturze stopniowo zanika, stapiając się z eklektycznym stylem 1920, łączącym w sobie klasycyzm, neobarok i wczesny modernizm.

Po I wojnie światowej secesja, która już wcześniej wydawała się przeżytkiem, spotykała się prawie wyłącznie z surową krytyką ze strony ówczesnej awangardy. Wielu architektów, którzy tworzyli początkowo w stylu secesyjnym, stało się radykalnymi zwolennikami funkcjonalizmu.

Secesja w porównaniu z innymi stylami była jedynie epizodem w historii architektury, lecz doprowadziła do trwałych przekształceń w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.

Cechy architektury secesyjnej

Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu bez odniesienia do historii, lecz wyłącznie na podstawie motywacji estetycznej i natchnienia twórcy. Ten sposób tworzenia spotkał się z silną krytyką wielu współczesnych, podkreślających, że wcześniejsze style powstawały w inny sposób – rzekomo drogą ewolucji wynikającej z czynników środowiskowych.

Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce. Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym. Szczególnie jest to widoczne w budownictwie mieszkaniowym, gdzie rozwiązania urbanistyczne i rzuty mieszkań pozostały zgodne z praktyką XIX w. Budynki użyteczności publicznej, choć wykazujące się innowacyjnością, korzystały z wątków romantycznych i elementów zarówno neoromańskich, jak i neogotyckich.

Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji. Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę, reliefy wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych. Elewacje posiadają ciągłą i płynnie przechodzącą powierzchnię, widoczne jest zamiłowanie do miękkich i krzywych linii i wyobleń. Ornament obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak klamki czy balustrady schodów.

Wybrani przedstawiciele secesji

Emile André August Endell Antoni Gaudí Lluís Domènech i Montaner Max Fabiani Hector Guimard Josep Puig i Cadafalch

Josef Hoffmann Charles Rennie Mackintosh Joseph Maria Olbrich Louis Sullivan Michaił Eisenstein Konstantīns Pēkšēns Eižens Laube Henry van de Velde

Otto Wagner Victor Horta Dawid Lande Franciszek Chełmiński Franciszek Mączyński Franciszek Ruszyc Gustaw Landau-Gutenteger Dawid Lande

Najsłynniejsze obiekty secesyjne w Polsce

• Kamienica Pod Żabami w Bielsku-Białej
• Willa Juliana Fałata w Bystrej
• IV Liceum Ogólnokształcące w Bytomiu
• Teatr im. C. K. Norwida w Jeleniej Górze
• Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie
• Dom pod Globusem w Krakowie
• Willa Anna w Konstancinie przy ul. Żeromskiego 10
• Jama Michalika w Krakowie
• Kościół św. Franciszka z Asyżu w Krakowie
• Gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
• Stary Teatr w Krakowie
• Dom handlowy Smechela i Rösnera w Łodzi
• Dom bankowy Wilhelma Landaua w Łodzi
• Szkoła Zgromadzenia Kupców w Łodzi
• Kamienica Oszera Kohna w Łodzi
• Willa Leona Rappaporta w Łodzi
• Kamienica Schychtów w Łodzi
• Kamienica Zygmunta Dejczmana w Łodzi
• Mauzoleum Izraela Poznańskiego w Łodzi
• Willa Leopolda Kindermanna w Łodzi
• Dworzec Główny w Nowym Sączu
• Muzeum Mazowieckie w Płocku
• Kamienica przy ul. Roosevelta 5 w Poznaniu
• Sanatorium w Trzebiechowie z wnętrzami, które zaprojektował Henry van de Velde
• Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
• Kamienica Tołwińskiego na ul. Służewskiej 3 w Warszawie (nie istnieje)
• Kamienica Spokornego w Al.Ujazdowskich 19 w Warszawie (nie istnieje)
• Dom Handlowy firmy "Schlesinger und Grünbaum" przy ul. Rzeźniczej 32-33 we Wrocławiu
• Dom Handlowy Braci Barasch we Wrocławiu
• Kaplica Hulimków z 1900 r. w Mycowie koło Hrubieszowa, proj. Władysław Sadłowski

Zobacz też

• historia architektury
• sztuka secesji
• Sieć Europejskich Miast Secesyjnych

Linki zewnętrzne

• muzeumsecesji.pl – Architektura secesyjna w Polsce
• – Architektura secesyjna w Przemyślu
• lartnouveau.com (fr. • ang. • niem.)
• Elementy secesyjne w Bydgoszczy
• Architektura secesji – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
• art1900.info Architektura około 1900 roku w Polsce oraz Europie

Bibliografia

• William J. R. Curtis, Moderne Architektur seit 1900, Berlin 2002, ISBN 0-7148-9352-8
• Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser, Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994, ISBN 3-8228-0265-4
• Frank Russell, Architektur des Jugendstils. Die Überwindung des Historismus in Europa und Nordamerika, Stuttgart, 1981, ISBN 3-421-02570-3
• M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.

Pozostała literatura

• Banaś Barbara, Szurkowski Leszek, Secesja wrocławska, CO-LIBROS, Wrocław 2009
• Gutowski Maciej, Gutowski Bartłomiej, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001
• Gutowski Bartłomiej, Secesja w architekturze Przemyśla, Przemyśl 2007